«Κάστρα της ΕΛΛΑΔΟΣ.»
Η προβληματική συγκοινωνία της Κωνσταντινούπολης με την οθωμανική ενδοχώρα της
Βαλκανικής χερσονήσου, αλλά κυρίως η μεγάλη στρατηγική αξία της γραμμής, ήταν οι
λόγοι για τους οποίους προωθήθηκε η κατασκευή της γραμμής του ενωτικού
σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης - Δεδεαγατς (JSC) αλλά και οι λόγοι που την ανέδειξαν
στον σπουδαιότερο σιδηροδρομικό άξονα του Ευρωπαϊκού τμήματος της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Η στρατηγική της σημασία συνίστατο στο ότι μόνον μέσω αυτής ήταν
δυνατόν να διακινηθούν, από την Κωνσταντινούπολη και από την Μικρά Ασία, προς
την Θεσσαλονίκη, αλλά και προς το δυτικό άκρο της Αυτοκρατορίας, με ταχύτητα και
ασφάλεια, στρατεύματα και εφόδια, σε περίπτωση πολέμου, αφού η Οθωμανική
Αυτοκρατορία δεν είχε καταφέρει να ελέγχει τις θαλάσσιες οδούς, όπου το Ελληνικό
Πολεμικό Ναυτικό είχε γίνει κυρίαρχο και ήταν, επομένως, σε θέση να παρεμποδίζει
κάθε τέτοια μεταφορά δια θαλάσσης, όπως συνέβη και κατά την διάρκεια των
Βαλκανικών πολέμων 1912-13. Η στρατηγική αξία της γραμμής αποδείχτηκε πολύ
σύντομα, στον ατυχή πόλεμο του 1897 κατά τον οποίο η Οθωμανική Αυτοκρατορία
κατόρθωσε να μετακινήσει μεγάλο όγκο στρατευμάτων στο πεδίο των μαχών και έτσι
να αποκτήσει πλεονέκτημα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι τον κύριο λόγο κατά την
χάραξη της γραμμής τον είχε το Υπουργείο του Πολέμου της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και ότι η χάραξή της έγινε σύμφωνα με τα σχέδια και τις εισηγήσεις
αξιωματικών του Οθωμανικού στρατού. Γι’ αυτό άλλωστε η γραμμή αυτή προέβλεπε και
αρκετές «Στρατιωτικές Στάσεις», ενώ χαράχθηκε και σε απόσταση, σε όλο της το
μήκος, το λιγότερο 15 χιλιομέτρων από την θάλασσα, αφού μόνον έτσι θα ήταν εκτός
του βεληνεκούς των πυροβόλων των εχθρικών στόλων. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο
εγκάρσιος αυτός άξονας, σε πολλά σημεία ακολουθούσε την χάραξη της Ρωμαϊκής
Εγνατίας οδού.
«Κάστρα ΑΒΑΝΤΟΣ 1991.»
Η πρωτοβουλία της κατασκευής της γραμμής αυτής ανήκε στην
Οθωμανική κυβέρνηση και ιδιαίτερα στο Υπουργείο του Πολέμου. Μετά από
διαπραγματεύσεις μεταξύ της Οθωμανικής κυβερνήσεως και του Γάλλου τραπεζίτη R.
Beaudouy, o οποίος εκπροσωπούσε διάφορους Γαλλοβελγικούς οίκους, όπου
πλειοψηφούσε η Οθωμανική Τράπεζα (Banque Ottomane), η Bank de Paris et des Pays
Bas και ο ιδιωτικός οίκος χρηματοδότησης της Φρανκφούρτης Bethmann ως τρίτος
εταίρος, εξεδόθη το από 10-9-1892 Αυτοκρατορικό Διάταγμα, με το οποίο εκχωρήθηκε
στην συσταθείσα εταιρεία, το προνόμιο της κατασκευής και της εκμετάλλευσης μιας
«ενωτικής» γραμμής που θα συνέδεε την Θεσσαλονίκη με το Δεδεαγατς και την
Κωνσταντινούπολη. Η συσταθείσα εταιρεία έφερε τον τίτλο «Chemin de fer de la
Jonction Salonique - Constantinople», η απλώς JSC.
«Σταθμός ποτάμου 1985.»
Η γραμμή άρχισε να
κατασκευάζεται στις 2-6-1893. Στα μέσα του 1894 είχαν κατασκευασθεί τα πρώτα 211
χιλιόμετρα της γραμμής, μέχρι τον σταθμό του Νουσρετλή (Νικηφόρου). Στα τέλη του
1895 είχαν κατασκευασθεί 291 χιλιόμετρα και στο τέλος Μαρτίου 1896, όταν
ξεκινούσαν οι Ολυμπιακοί αγώνες στην Αθήνα, παρεδόθη και το τελευταίο της τμήμα.
Στο «Νεολογο» της Κωνσταντινουπόλεως διαβάζουμε στις 21-3-1896:
«Δημόσια έργα. -Περατωθείσης της σιδηροδρομικής γραμμής Δεδέ-Αγατζ - Θεσσαλονίκης, των δε γενομένων έργων παραληφθέντων υπο της αυτοκρατορικώ διατάγματι αποσταλείσης τεχνικής επιτροπής, κατά τηλεγράφημα αυτής προς το υπουργείον των δημοσίων έργων σήμερον παραδίδεται εις το δημόσιο η γραμμή αύτη, δι’ης ενούται σιδηροδρομικώς η Κωνσταντινούπολις μετά της Θεσσαλονίκης.»
«Σιδηροδρομικοί σταθμοί DEDEAGATCH.»
Σε πρώτη φάση, η γραμμή του «Ενωτικού
Σιδηροδρόμου» (JSC) συνδέονταν με τη γραμμή Αδριανούπολης - Δεδέαγατς των
«Ανατολικών Σιδηροδρόμων» (C.O.), στο Φερετζίκ (Φέρες). Η γραμμή περνούσε από το
Σταθμό Μπάντομα (Πόταμος), τη Νίψα και πίσω από τα Λουτρά περνούσε δίπλα από τη
θέση του σκουπιδότοπου, από την αγροτική περιοχή του Παπάσταρλα (Παπάς), πίσω
από τον Ν. συνοικισμό διερχόταν τη σημερινή Ε.Ο, συναντούσε ένα κομμάτι του
σημερινού περιφερειακού, περνούσε δυτικά των νεκροταφείων και πίσω από τις
εργατικές κατοικίες έφθανε στο πευκόφυτο δασάκι όπου διακλαδωνόταν με την C.O.
Στην ιστοσελίδα της ΓΑΙΟΣΕ ΑΕ (https://www.gaiaose.com/mhtrwo/), αποτυπώνεται με
κόκκινη γραμμή η εγκαταλελειμμένη αυτή γραμμή.
Λίγο αργότερα επήλθε
συμφωνία μεταξύ των δύο εταιρειών για την πρόσβαση των συρμών της JSC στην πόλη
μας. Στο «Νεολόγο» της 19-3-1896 δημοσιεύθηκε η εξής είδηση:
«Συνένωσης των οθωμανικών σιδηροδρόμων.- Κατά τηλεγραφικάς εκ Παρισίων ειδήσεις περί του ζητήματος της συνενώσεως των οθωμανικών σιδηροδρόμων, εγένοντο εσχάτως εν Παρισίοις λεπτομερείς διαπραγματεύσεις παρά τοις οικονομικοίς κύκλοις, καθ’ας επενέβη και ο διευθυντής των εν Βιέννη τραπεζιτικών ομίλων κ. Μπάσνερ. Τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων τούτων εξετασθήσονται ήδη κατ’ιδίαν υπό των ενδιαφερομένων ομίλων, κατόπιν δε γενήσονται εν κωνσταντινουπόλει αι περαιτέρω σχετικαί διαπραγματεύσεις. Ο διευθυντής Μπάσνερ υπέστρεψεν εσχάτως εις Βιέννην.»
Έτσι κατασκευάστηκε η γραμμή που εκκινούσε από τον σταθμό στον Πόταμο και
τερμάτιζε στο Δεδέαγατς, στο σημερινό πάρκο ΕΓΝΑΤΙΑ όπου κατασκευάστηκε ο
κεντρικός σταθμός και οι άλλες εγκαταστάσεις του δικτύου. Παράλληλα
κατασκευάστηκε και συνδετικός κλάδος που υπάρχει και σήμερα από το ύψος του
«GARE MILITAIRE» μέχρι τον λεγόμενο «Γαλλικό» σταθμό, που τότε ήταν ο σταθμός
των «Ανατολικών Σιδηροδρόμων» (C.O.), ώστε οι αμαξοστοιχίες της νέας γραμμής να
σταθμεύουν στο παλιό σταθμό και να αφήνουν τα βαγόνια που θα συνέχιζαν για
Κωνσταντινούπολη ή να παίρνουν αυτά που θα συνέχιζαν για Θεσσαλονίκη αντίστοιχα.
«Σταθμός Gar Militer 1985.»
Όταν λοιπόν κατασκευάστηκε η προέκταση Ποταμός - Αλεξανδρούπολη, αχρηστεύθηκε το
τμήμα Ποταμού - Φερών. Οι γραμμές της JSC. μεταξύ Ποταμού και Φερών αφαιρέθηκαν
πριν πολλά χρόνια (σήμερα χρησιμοποιείται ως δρόμος), υπάρχουν διάφορα
απομεινάρια, όπως οι γέφυρες και οι παλαιοί κάτοικοι το ονομάζουν η παλιά
γραμμή.
Γεώργιος Π. Αλεπάκος
Συνταξιούχος Νομικός
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. «Ηγραμμή του Οθωμανικού Ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης - Κωνσταντινούπολης(JSC) στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ», μελέτη Πέτρου Γ. Αλεπάκου που δημοσιεύτηκε στο φύλλο 234 Σεπτέμβριος 2010 της εφημερίδας
‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’
2. Λαογραφικό
& Ιστορικό Μουσείο Φερών
με τις πολύ ενδιαφέρουσες φωτογραφίες του Νικου Γκότση
3. ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ
ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ Πτυχιακή Εργασία Πανδή Νίκου -
Σπανού Δημήτρη ΤΕΙ Πειραιά - Τμήμα Πολιτικών Δομικών Έργων Μάρτιος 1998
4. Φωτοαρχείο Γεωργίου Π. Αλεπάκου