Πέμπτη 26 Ιουλίου 2018

Η Αλεξανδρούπολη δεν ξεχνά: 100 χρόνια από τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου


(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 16232 Ιούλιος 2018 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)

Η έλευση του 1918 βρήκε την Αλεξανδρούπολη (τότε Dedeagatch) υπό βουλγαρική κατοχή, σχεδόν εγκαταλελειμμένη από τους Έλληνες κατοίκους της, που είχαν εκδιωχθεί από τις βουλγαρικές αρχές. Μετά την υπογραφή της ανακωχής από τη Βουλγαρία στις 29 Σεπτεμβρίου 1918, ο βρετανικός στρατός μπήκε στη Σόφια και ο D’ ESPEREY, ο αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων στο Μακεδονικό μέτωπο, έλπιζε ότι θα του δινόταν η ευκαιρία να εισβάλει στη Ρουμανία, με απώτερο στόχο την Βιέννη. Οι Βρετανοί επέμεναν να προελάσει ο Άγγλος στρατηγός Milne με στόχο την Κωνσταντινούπολη. Έδιναν όπως φαίνεται μεγάλη σημασία στην ευκαιρία που εμφανιζόταν να τιμωρήσουν την Οθωμανική αυτοκρατορία για την ματωμένη εκστρατεία στην Καλλίπολη, του 1915. Στη συμμαχική διάσκεψη που έγινε στις 4 Οκτωβρίου 1918, αποφασίστηκε τελικά ότι μια διεθνής δύναμη που θα την αποτελούσαν κυρίως ελληνικά και βρετανικά στρατεύματα θα βάδιζε από τη δυτική Θράκη εναντίον της Κωνσταντινούπολης υπό την ανώτατη ηγεσία του D’ ESPEREY, αλλά με άμεσο διοικητή τον Milne.
«Ο George Francis Milne (αριστερά) με τον Franchet d'Espèrey (δεξιά).»
Η εκστρατευτική αυτή δύναμη, που επίσημα ονομάστηκε ως «Ανατολικό Τμήμα των Συμμαχικών Δυνάμεων», σχηματίστηκε στις 6 Οκτωβρίου 1918 και αποτελούνταν από τις 22η, 26η, & 28η Βρετανικές μεραρχίες, την Ιταλική Ταξιαρχία Σικελίας, την 122η γαλλική μεραρχία και το Α Ελληνικό Σώμα με Διοικητή το Στρατηγό Ιωάννου, ενώ επρόκειτο να προστεθούν 2 μεραρχίες από το Σώμα Εθνικής Άμυνας. Αντικειμενικός σκοπός του νέου συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος ήταν η διάβαση του ποταμού Έβρου (Maritza) και η ταυτόχρονη επιθετική ενέργεια κατά της Αδριανούπολης, του Πυθίου (Kuleli Burgas) και των Υψάλων, με απώτατο στόχο φυσικά την Κωνσταντινούπολη. Οι δρόμοι όμως στην Ανατολική Μακεδονία που οδηγούσαν στα τουρκικά σύνορα πρακτικά δεν υπήρχαν. Στην καλύτερη των περιπτώσεων ήταν απλώς λασπόδρομοι ενώ η σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ Δοϊράνης και Σερρών είχε καταστραφεί.
Σε εφαρμογή του ανωτέρω σχεδίου η 22η Βρετανική Μεραρχία που βρισκόταν στην περιοχή των Σερρών μετακινήθηκε στο Σταυρό της Χαλκιδικής όπου και έφθασε στις 20 Οκτωβρίου 1918. Από εκεί επιβιβάσθηκε στις 25 Οκτωβρίου σε 17 Βρετανικά αντιτορπιλικά για να μεταφερθεί στο τότε Δεδεαγατς. Η απόβαση θα καλυπτόταν και από ανιχνευτικά. Έχοντας όμως σαλπάρει, ο καιρός δεν επέτρεπε την απόβαση και έτσι επέστρεψε στο Σταυρό Χαλκιδικής. Στις 27 Οκτωβρίου επιβιβάστηκε ξανά και τελικά αποβιβάστηκε με επιτυχία στις 28 Οκτωβρίου 1918 στο Δεδεαγατς. Η Βρετανική μεραρχία αμέσως μετά την αποβίβαση άρχισε να κινείται προς τον ποταμό Έβρο με σκοπό τη δημιουργία προγεφυρώματος στα Ύψαλα, το οποίο και εγκατέστησε ενώ ετοιμαζόταν να διασχίσει τον ποταμό και σε άλλα σημεία. Παράλληλα η 122η Γαλλική Μεραρχία, που έφθασε από τη Δράμα έλαβε θέσεις προκαλύψεως από το Σουφλί μέχρι το Αχούρμπεη (σημερινό Χειμώνιο), με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής Αδριανούπολης - Δεδεαγατς για την ελεύθερη χρησιμοποίηση της.
Πώς όμως αντίκρυσαν την πόλη μας τα βρετανικά στρατεύματα; Την απάντηση μας δίνει ένα σχεδόν χρόνο μετά (20-11-1919) ο δημοσιογράφος Κονιτόπουλος απεσταλμένος της αθηναϊκής εφημερίδας «Πατρίς», που την αντιγράφουμε με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού:
«Παντού ερείπια, παντού σπίτια χωρίς παράθυρα και πόρτες, χωρίς προσόψεις, χωρίς στέγας. Μέγαρα ολόκληρα είχον μεταβάλει εις σταύλους και άλλα εις αποθήκας. Έάν εσώθησαν δέ μερικά έξ αυτών, τούτο συνέβη, διά τόν απλούστατον λόγον, ότι εχρησιμοποιούντο ώς δημόσια καταστήματα... Από τον ωραίον όσov και απέραντον ατμόμυλον Πρωτόπαπα δέν σώζονται παρά ερείπια... Τά πλείστα των καταστημάτων είνε κλειστά... Εντός του λιμένος δέν υπάρχουν παρά συντρίματα ναυαγίων, θυμάτων των βομβαρδισμών... Οι ωραίοι λιμενοβραχίονες και αί ωραιότεραι αποβάθραι του λιμένος έχουν καταστραφεί τελείως, η δε παραλία ολόκληρος έχει μεταβληθή εις άμορφον σωρόν ερειπίων. Διακρίνομεν ακόμη τά βουλγαρικά χαρακώματα, μπουαγιώ, αμπρι και πυροβολεία, τα οποία είχον κατασκευάσει οι Βούλγαροι προς άμυναν του λιμένος και τά οποία ό Συμμαχικός στόλος κατέστρεψε τελείως κατά το 1915. Μόνον ο φάρος παραμένει άθικτος. Πειό πέρα βρίσκεται σωριασμένη μιά μάζα σκελετών, βαγονιών που κατέστρεψαν τά κανόνια τών στόλων. Τά πάντα εδώ μας παρουσιάζουν το πεδίον μίας μάχης. Και δείχνουν τήν θέσιν τών ηττημένων.»
Όσα έγραψε ο Κονιτόπουλος επιβεβαιώνονται από τις φωτογραφίες που τράβηξε με το φωτογραφικό του φακό ο Sir Thomas Harley, που υπηρετούσε ως ταγματάρχης στο 9ο τάγμα του Βασιλικού συντάγματος του Λανκαστερ (King’s Own Royal Lancaster Regiment).
Το τάγμα του Sir Thomas έφτασε στην πόλη μας με το αντιτορπιλικό του Βασιλικού Ναυτικού HMS SHARK. Το σημείο στο οποίο έγινε η αποβίβαση ήταν στην παραλία μπροστά περίπου από τη σημερινή Νομαρχία μέχρι τις αποθήκες της ΚΥΔΕΠ, όπου τότε βρισκόταν ο ατμόμυλος του Πρωτόπαππα. Εκεί υπήρχαν αρκετές εξέδρες που εισχωρούσαν μέσα στη θάλασσα και είχαν κατασκευαστεί πριν πολλά χρόνια κατά την κατασκευή του σιδηροδρόμου.
«Ο ερειπωμένος Μύλος Πρωτόπαπα 1918. Μπροστά εγκαταλελειμμένα βαγόνια.»
Οι 9 αποθήκες στο λιμάνι δεν υπήρχαν πια και τα ερείπια τους είχαν καθαριστεί. Χάσκει μόνο μια από τις σιδερογέφυρες που συνέδεαν τις αποθήκες με το λιμάνι, μετέωρη, να θυμίζει ότι κάποτε από εδώ περνούσε όλο σχεδόν το εμπόριο της Αδριανούπολης.
«Οι γκρεμισμένες αποθήκες του λιμανιού - Νοέμβριος 1918.»
Η παραλία ήταν γεμάτη χαρακώματα και αμπρί. Ο σιδηροδρομικός σταθμός των ανατολικών σιδηροδρόμων ο λεγόμενος Γαλλικός, έδειχνε έρημος και εγκαταλειμμένος γιατί μετακινήσεις επιβατών δεν γίνονταν πλέον αφού η πόλη μας είχε αδειάσει από τους κατοίκους της και μόνο στρατιώτες κατοικούσαν σε αυτή. Οι μόνες λοιπόν μετακινήσεις ήταν στρατιωτικές. Ο δεύτερος σταθμός της ενωτικής γραμμής ήταν φυσικά κατεστραμμένος από το βομβαρδισμό του 1915. Μπροστά από το σταθμό διακρίνονται χαρακώματα που είχαν κατασκευάσει οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής.
Δίπλα στο σταθμό βρισκόταν το ερειπωμένο κουφάρι του ατμόμυλου Πρωτόπαππα, το οποίο θύμισε στον Sir Thomas εργοστάσιο καπνού. Μπροστά κατεστραμμένα βαγόνια σε τίποτα δεν θυμίζουν τις μεγάλες δόξες του παρελθόντος, άλλο ένα θύμα του πολέμου και ειδικότερα εκείνου του τρομερού βομβαρδισμού του 1915.
Το τάγμα του Sir Thomas εγκαταστάθηκε στα περίχωρα της πόλης μας και έθεσε υπό τον έλεγχο της τον Πόταμο που ήταν μεγάλο βουλγαρικό κεφαλοχώρι και είχε ως συγκοινωνιακός κόμβος μεγάλη στρατιωτική σημασία. Στον Πόταμο υπήρχαν αρκετοί βούλγαροι αγωγιάτες με καμήλες ή γαιδάρους. Εντύπωση προκαλούν οι πολλές καμήλες στην περιοχή τις οποίες και φωτογράφισε.
«Βρετανικός Σταθμός Α Βοηθειών.»
Οι Βρετανοί παράλληλα εργάστηκαν για τη επιδιόρθωση των σιδηροδρομικών γραμμών, ενώ εγκατέστησαν σταθμό Α Βοηθειών, που λειτούργησε μέχρι τα τέλη του έτους. Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι πολλοί βρετανοί στρατιώτες πέθαναν από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1918 εξαιτίας βρογχοπνευμονίας, τύφου και γρίπης. Για το λόγο αυτό κατασκευάστηκε το Βρετανικό Στρατιωτικό Κοιμητήριο (Dedeagatch British Cemetery). Συνολικά σε αυτό θάφτηκαν 64 βρετανοί στρατιωτικοί, μέσα στους οποίους περιλαμβάνονται 18 που μεταφέρθηκαν από αλλού, όπως δυο πιλότοι της Βασιλικής Ναυτικής Αεροπορίας που σκοτώθηκαν το 1917 (προφανώς από κατάρριψη του αεροπλάνου τους) καθώς και δυο ναυτικοί που σκοτώθηκαν το 1915. Πάντως ο τελευταίος χρονολογικά πέθανε στις 27-12-1918.
Το Βρετανικό Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό έκανε θαυμάσια δουλειά με το να καθαρίσει από νάρκες την θαλάσσια περιοχή μπροστά από το όρμο του Δεδεαγατς και να βοηθήσει στη μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων.
Επίσης άλλες μονάδες στο Δεδεαγατς ξεκίνησαν άμεσα την προετοιμασία ενός αεροδρομίου! Αυτό σύμφωνα με μαρτυρίες βρισκόταν στην τοποθεσία μεταξύ του σημερινού πρώτου Δημοτικού Σχολείου και του σημερινού ναού της Αγίας Κυριακής. Μάλιστα σε παλαιά συμβολαιογραφικά έγγραφα η τοποθεσία αναφέρεται ως περιοχή παλαιού αεροδρομίου.
Οι Τούρκοι από το φόβο της επικείμενης επιθέσεως και με το στρατό τους αιχμαλωτισμένο και υποχωρούντα στην Βόρεια Παλαιστίνη και στη Συρία από τις δυνάμεις του στρατηγού Allenby, στις 30 Οκτωβρίου 1918 υπέγραψαν και αυτοί ανακωχή στο Μούδρο της Λήμνου με τον Άγγλο ναύαρχο Κάλθορπ (Calthorpe) ο οποίος ενήργησε εν ονόματι των συμμάχων. Η ανακωχή ανακοινώθηκε στο στράτευμα στις 31 Οκτωβρίου.  
«Διπλάνα πάνω από το Φάρο.»
Έτσι η 222η μοίρα της Βρετανικής Βασιλικής αεροπορίας από τη Θάσο όπου προηγουμένως έδρευε, μετεστάθμευσε στο Δεδεαγατς, αλλά δεν έμεινε για πολύ αφού σύντομα ο πόλεμος τελείωσε.
«Βρετανικό πολεμικό αεροπλάνο.»
Η 122η Γαλλική Μεραρχία διατάχθηκε να συγκεντρωθεί στο Δεδεαγατς απ’όπου θα μεταφέρετο ατμοπλοϊκώς στο Βόσπορο. Η 22η μεραρχία, παρέμεινε στην πόλη μας περίπου δυο βδομάδες και τελικά διατάχθηκε στις 12 Νοεμβρίου 1918 να επιστρέψει στον Σταυρό, σιδηροδρομικώς. Εντωμεταξύ στις 10 Νοεμβρίου 1918, μια μόλις ημέρα πριν τη λήξη του πολέμου, αποβιβάστηκε στο Δεδεαγατς ένα βρετανικό τάγμα (6th Garrison Battalion), με Διοικητή τον ταγματάρχη Charles de Robeck και ανέλαβε αμέσως τη φύλαξη της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης - Θεσσαλονίκης. Κατά τη διάρκεια του Χειμώνα ο de Robeck ανακλήθηκε πίσω και η διοίκηση πέρασε στον ταγματάρχη E. Greenfield. Σύμφωνα με τα βρετανικά στρατιωτικά αρχεία κανένα περιστατικό αξιομνημόνευτο δε συνέβη.
«Πετώντας στα Δαρδανέλια προς την Κωνσταντινούπολη.»
Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι στο φύλλο της 10ης Ιανουαρίου 1919 της Νεοζηλανδικής εφημερίδας «THE HAWERA AND NORMANBY STAR», αναδημοσιεύθηκε άρθρο με τίτλο "Μια Μεγαλοπρεπής Ναυτική παρέλαση, μέσω των Δαρδανελλίων" του διάσημου Βρετανού ανταποκριτή στο μακεδονικό μέτωπο Ward Price, που περιέγραψε τις προετοιμασίες της εισόδου του συμμαχικού στόλου στα Δαρδανέλια με προορισμό την Κωνσταντινούπολη πετώντας πάνω από το λιμάνι του Μούδρου με αεροπλάνο που απογειώθηκε από το Δεδεαγατς:
«Τα τελευταία στάδια της προετοιμασίας είναι σε εξέλιξη για τη μεγάλη ναυτική επίδειξη που θα σηματοδοτήσει τη νίκη των συμμαχικών όπλων πάνω από την Τουρκία και την καταστροφή του γερμανικού ονείρου στην Εγγύς Ανατολή. Εδώ στο μεγάλο κόλπο υπάρχει μια μεγάλη συγκέντρωση πολεμικών πλοίων των τεσσάρων Συμμάχων κυρίως, - Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. Η θέα αυτών πάνω από το λιμάνι του Μούδρου, όταν έφτασα αεροπορικώς από το Dedeagatch, θα παραμείνει πολύ στη μνήμη μου. Ήταν μάταιο να προσπαθήσουμε να μετρήσουμε τα πλοία. Το μάτι χανόταν μέσα σε μια σύγχυση από σκάφη κάθε είδους και μεγέθους, Βρετανικά Dreadnoughts, μεγάλα γαλλικά θωρηκτά, Ιταλικά, ένα Ελληνικό πλοίο που αγοράστηκε από την Αμερική, με πλέγμα ιστού, λεπτά κρουαζιερόπλοια, ανιχνευτικά, διάσπαρτα αντιτορπιλικά, τράτες κοντά η μια στην άλλη, πολλά περιπολικά ζωγραφισμένα με σχέδια ζέβρας, υποβρύχια και ένα τεράστιο πλήθος, συνοδευτικά, πλοία αποθήκευσης, επισκευαστικά πλοία, πυροσβεστικά, δεξαμενόπλοια και διάφορα μικρά πλοία...»
«Συμμαχικός Στόλος στο Μούδρο.»
Πολύτιμη υπήρξε στην πόλη μας κατά τη σύντομη Βρετανική κατοχή, η συνδρομή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού που με επικεφαλής την Πηνελόπη Στεφάνου Δέλτα, τον γαμπρό της Αλέξανδρο Ζάννανεαρό αξιωματικό της αεροπορίας και την Ελλη Αδοσίδου, ανέλαβε μαζί με τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό το δύσκολο έργο της υποδοχής και περιθάλψεως των Ελλήνων ομήρων από τα βουλγαρικά στρατόπεδα, με τη συνδρομή της Βρετανικής επιμελητείας.
Ο ιστορικός Γ. Ρούσσος σε σειρά αφηγημάτων που δημοσίευσε στο ΒΗΜΑ το 1964 με τίτλο Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ περιέχει αποσπάσματα σημειώσεων της κ. Αδοσίδου που περιγράφουν με τον πιο δραματικό τρόπο τα δεινά που υπέστησαν οι χιλιάδες παλιννοστούντες πρόσφυγες εξ αιτίας της βάναυσης και εγκληματικής συμπεριφοράς των ηττημένων βουλγάρων στην πόλη μας, τα οποία παραθέτουμε με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού:
«Εις την Αλεξανδρούπολιν, τότε Δεδέαγατς, η επιτροπή ήλθε εις επικοινωνίαν με τον διελθόντα εκείθεν αρχηγόν των αγγλικών δυνάμεων, στρατηγόν Μίλν, εις τόν οποίον ο Αλέξανδρος Ζάννας έδωσε πλήρη και κατατοπιστικά στοιχεία «περί της καταστάσεως των ομήρων, ποίας μεταχειρίσεως υφίσταντο από τους Βουλγάρους, που ήσαν συγκεντρωμένοι οι περισσότεροι, κλπ. Ο Βρεττανός στρατηγός έφριξε απ' όσα του εξέθεσε ό Ζάννας. Και πήρε και αυτός το ζήτημα απάνω του. Ητο ακόμη το τραίνο του Άγγλου στρατηγού στον σταθμό όταν κατέφθασε ένας ολόκληρος, μακρύς συρμός, γεμάτος ομήρους, ό μεγαλύτερος ώς τώρα πού κατευθύνετο προς τα ελληνικά σύνορα. Μόλις σταμάτησε, ξεχύθηκε ένα κύμα από ανθρώπινα ράκη. Από μερικά, όμως, βαγόνια δεν βγήκε κανείς. Πήγα να δώ διατί. Όλοι, άνδρες. γυναίκες, γέροι, παιδιά, ήσαν κατάκοιτοι, ώς επί το πλείστον με τύφο και πνευμονία. «Κατάκοιτοι», δηλαδή, είναι τρόπος του λέγειν, διότι δεν υπήρχε χώρος γιά να πλαγιάσουν οι 50-55 στοιβαγμένοι επιβάται του βαγονιού. Σέ δυό βαγόνια βρήκα τρελλους καί πεθαμένους. Ευτυχώς, ό στρατηγός Μίλν αντελήφθη ιδίοις ομμασι την κατάσταση και η αγανάκτησή του ητο μεγάλη, τόση ώστε όταν μπαίνοντας στον σταθμό, όπου ή βουλγαρική τιμητική φρουρά του παρουσίασε όπλα και η στρατιωτική τους μπάντα ανέκρουσε τον αγγλικόν ύμνον, ο Μίλν γύρισε και με απότομη χειρονομία τους απέπεμψε λέγοντας: «Δέν δέχομαι τιμάς από ητημένους». Εκτός τού συρμού αυτού των ΕΒΔΟΜΗΚΟΝΤΑ ΕΠΤΑ ΒΑΓΟΝΙΩΝ, πού είχε καταφθάσει το πρωί, ανακαλύψαμε ότι σέ κάποια νεκρά γραμμή ευρίσκοντο ΑΛΛΑ ΤΡΙΑΝΤΑΤΡΙΑ ΒΑΓΟΝΙΑ ασφυκτικά γεμάτα με ομήρους πού ήσαν και αυτοί στην ίδια τραγική κατάσταση»
«Πρόσφυγες πάνω στα τραίνα.»
Ο Α. Χαλκιόπουλος, ως αντινομάρχης στην Καβάλα στην από 22-11-1918 αναφορά του προς τους κυβερνητικούς αντιπροσώπους στην Δράμα, αναφέρει συγκεκριμένα τα όσα του διηγήθηκε ο υπεύθυνος του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στη Καβάλα λοχαγός Johnson:
«Μόλις λίγες μέρες πριν το τραίνο που έφερε αυτούς τους πρόσφυγες σταμάτησε και άφησε 900 απ’αυτούς 6 χιλιόμετρα από το Δεδεαγατς όπου εγκαταλείφτηκαν στην ύπαιθρο και υπέφεραν τρομερά από την έκθεση πολλοί δε απ’αυτούς πέθαναν. Μετά από την πάροδο κάποιου χρόνου ο Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός πληροφορήθηκε τι συνέβη και υποχρέωσε τις βουλγαρικές αρχές να στείλουν ειδικό τραίνο να τους παραλάβει και να τους φέρει στο Δεδεαγατς... Αμέσως τους χορηγήθηκαν φαγητό και φάρμακα και πολλοί απ’αυτούς σωθήκαν από το θάνατο. Ορισμένοι από τους πρόσφυγες άφησαν το τραίνο να βρουν νερό και οδηγήθηκαν στη φυλακή, όμως μεσολάβησαν οι Αμερικανοί και τους απελευθέρωσαν. Οι γυναίκες και τα κορίτσια τοποθετήθηκαν σε ξεχωριστά φορτηγα βαγόνια, όμως Βούλγαροι αξιωματικοί και στρατιώτες έμπαιναν σε αυτά και τις εξόργιζαν. Σχετική παρέμβαση των Αμερικανών είχε ως αποτέλεσμα να τοποθετηθούν Γάλλοι στρατιώτες ως φρουροί σε αυτά τα φορτηγά»
Τραγική ήταν η εικόνα των προσφύγων όπως περιγράφεται σε αναφορές του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού:
«Δεν παραλάβαμε άνδρες αλλά σκελετούς. Αυτό δεν είναι τρόπος του λέγειν αλλά πραγματικό γεγονός. Στο Δεδεαγατς περιθάλψαμε ανθρώπους των οποίων τα πόδια και τα χέρια και όλο το σώμα δεν ήταν τίποτα παρά δέρμα και κόκαλα. Τα πόδια πολλών μικρών παιδιών ήταν νεκρωμένα και παραλυμένα. Από την αδυναμία της πείνας ήταν ανίκανα να σταθούν όρθια...»
ή ως εξής:
«6 Αγγλίδες νοσοκόμες πέθαναν στο Δεδεαγατς και θάφτηκαν. Οι νεκροθάφτες δεν είχαν προλάβει να εξαφανιστούν όταν εντελώς γυμνοί και πεινασμένοι πρόσφυγες έσπευσαν να τις ξεθάψουν και να πάρουν τα ρούχα τους. Τέτοια ήταν η ανάγκη τους να καλύψουν τη γύμνια τους!...»
Δεν γνωρίζουμε αν θα γινόταν με τον ίδιο ομαλό τρόπο η μετάβαση της Δυτικής Θράκης αρχικά στο καθεστώς της Διασυμμαχικής κατοχής της THRACE INTERALLIE και στην συνέχεια στη μητέρα πατρίδα, αν δεν είχε προηγηθεί η στρατιωτική της κατοχή από τις δυνάμεις της Ανταντ (Entente) το 1918.
Προς τιμή πάντως των ανθρώπων αυτών που πέρασαν αλλά και όσων παρέμειναν για πάντα στην αγκαλιά της μάνας Θρακικής γής, τώρα που συμπληρώνεται ένας αιώνας από τότε, θα πρέπει οι αρχές του τόπου να εξετάσουν σοβαρά το ενδεχόμενο πραγματοποίησης εκδηλώσεων μνήμης και κατάθεσης στεφάνων στο Βρετανικό νεκροταφείο της Αλεξανδρούπολης, την επέτειο της λήξης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με συμμετοχή εκπροσώπων όλων των τότε συμμαχικών δυνάμεων.


Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Γ.Ρούσσος ΒΗΜΑ 14-5-1964
2. THE HAWERA AND NORMANBY STAR. FRIDAY, JANUARY 10, 1919.
3. εφημερίδα Πατρίς 20-11-1919
4. The Royal Air Force - Volume 2: An Encyclopedia of the Inter-War Years 1930-1939 Ian Philpott
5. SALONICA AND AFTER THE SIDESHOW THAT ENDED THE WAR BY H. COLLINSON OWEN, Editor of The Balkan News, and Official Correspondent in the Near East HODDER AND STOUGHTON LONDON NEW YORK TORONTO MCMXIX
6. War Record of 4th Battalion King's Own Scottish Borderers, Brown, Sorley, 1920
7. Regimental Records of the Royal Welch Fusiliers, C. Dudley Ward, 1929
8. Collection of Sir Thomas Harley, King’s Own Royal Lancaster Regiment Museum
9.  Reports of the American Red Cross Commissions upon their activities in Macedonia, Thrace, Bulgaria, the Aegean Islands and Greece, Oxford University Press 1919
10. History of American Red Cross Nursing Red Cross Un. States.American National Red CrossNursing, 1922
11. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου και internet

Δεν υπάρχουν σχόλια: