Σάββατο 31 Μαΐου 2008

Πώς φθάσαμε στη 14Η Μαΐου 1920. Η Ενσωμάτωση του Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη). Διπλωματικό παρασκήνιο και παραλειπόμενα.

(Αριθ. Φύλλου 50 Μάιος 2008 ΝΟΜΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ)
(Φύλλο 214 Απρίλιος 2010 της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’)

Το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου βρήκε το Dedeagatch (σημερινή Αλεξανδρούπολη), χτυπημένο από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς του 1915, να παραμένει στην κατοχή της Βουλγαρίας. Πολλοί κάτοικοί του είχαν αναγκαστεί από τη Βουλγαρική κατοχή να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους, το λιμάνι ήταν γεμάτο από λείψανα των σκαφών που είχαν βυθιστεί κατά τους βομβαρδισμούς, σύμφωνα δε με δημοσιεύματα της εποχής 150 οικίες ήταν τελείως κατεστραμμένες και 250 ημικατεστραμμένες («εφημερίς των Βαλκανίων» 12.11.1919).

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1918 η Βουλγαρία υπέγραψε στη Θεσσαλονίκη ανακωχή πρώτη από τις κεντρικές δυνάμεις που αντιμάχονταν την Ανταντ. Έτσι συμφώνησε να εγκαταλείψει όλα τα Σερβικά και Ελληνικά εδάφη που εξακολουθούσε να κατέχει ο στρατός της και που μέχρι τότε ισχυριζόταν ότι είναι δικά της. Οι Βρετανοί μπήκαν στη Σόφια και ο FRANCHET D’ ESPEREY αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων στο βαλκανικό μέτωπο διέταξε το Άγγλο στρατηγό Miln έχοντας υπό τις διαταγές του επτά (7) συμμαχικές μεραρχίες να επιτεθεί εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Έτσι μεταξύ αυτών η 22η Βρετανική Μεραρχία που ανέλαβε την προκάλυψη από τη θάλασσα μέχρι το Σουφλί επιβιβάσθηκε στις 25 Οκτωβρίου από το Σταυρό Χαλκιδικής σε ατμόπλοια για να μεταφερθεί στο Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη), ενώ η 122η Γαλλική Μεραρχία έλαβε θέσεις προκαλύψεως από το Σουφλί μέχρι το Αχούρμπεη (σημερινό Χειμώνιο), με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής Αndrianople - Dedeagatch για την ελεύθερη χρησιμοποίηση της. Μάλιστα οι Βρετανοί με την άφιξή τους στην πόλη εγκατέστησαν Βρετανικό Στρατιωτικό Κοιμητήριο (βλ. προηγούμενο φύλλο).

Οι συμμαχικές δυνάμεις όμως δεν χρειάστηκε να ρίξουν ούτε μια ντουφεκιά γιατί από το φόβο της επικείμενης επιθέσεως και με το στρατό τους αιχμαλωτισμένο και υποχωρούντα στην Παλαιστίνη, οι Οθωμανοί στις 30 Οκτωβρίου 1918 υπέγραψαν και αυτοί ανακωχή στο Μούδρο της Λήμνου με τον Άγγλο ναύαρχο Κάλθορπ ο οποίος ενήργησε εν ονόματι των συμμάχων. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής μια βρετανική μεραρχία θα καταλάμβανε τα Δαρδανέλια και το Βόσπορο. Ο Φρανσε ντ’ Εσπερέ όμως διέταξε για την ενέργεια αυτή την 28η Βρετανική μεραρχία να επιβιβαστεί σε πλοία από τη Θεσσαλονίκη και την 122η Γαλλική Μεραρχία να συγκεντρωθεί στο Dedeagatch απ’όπου θα μεταφέρετο ατμοπλοϊκώς στο Βόσπορο.

Μετά την υπογραφή της ανακωχής εκ μέρους της Βουλγαρίας και την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων, η Δυτική Θράκη εξακολούθησε να παραμένει υπό την κατοχή της τελευταίας που διατήρησε στρατιωτικές και πολιτικές αρχές αλλά εγκαταστάθηκε διασυμμαχικός έλεγχος και ολιγάριθμα συμμαχικά στρατεύματα κατέλαβαν τα σπουδαιότερα κέντρα για την εξασφάλιση των συγκοινωνιών και τη φρούρηση της σιδηροδρομικής γραμμής Κουλελί Μπουργας (Πύθιο) - Κων/πολεως αλλά και τη διατήρηση της τάξεως στις πόλεις και την ύπαιθρο. Τα ανωτέρω στρατιωτικά τμήματα αποτελούνταν από ένα γαλλικό τάγμα, ένα τάγμα Σενεγαλέζων, ένα γαλλικό λόχο και μια βρετανική διμοιρία. Αρχηγός των στρατευμάτων κατοχής ήταν ο Γάλλος συνταγματάρχης Allier (Αλλιέ) με έδρα αρχικώς το Dedeagatch και εν συνεχεία την Ξάνθη και την Κομοτηνή.

Εντωμεταξύ έντονες ήταν οι διπλωματικές διεργασίες στο συνέδριο της ειρήνης που άρχισε στο Παρίσι όπου η Δυτική Θράκη είχε αποβεί πεδίο ανταγωνισμών διαφόρων ενδιαφερομένων κρατών.

Οι Αμερικανοί αντιπρόσωποι δήλωναν απερίφραστα ότι η Δυτική Θράκη θα πρέπει να παραμείνει στην Βουλγαρία αρνούμενοι το βουλγαρικό αποκλεισμό από το Αιγαίο. Συγκεκριμένα πρότειναν να δοθεί στην Ελλάδα μόνο η περιοχή Ξάνθης - Γκιουμουλτζίνας ενώ η υπόλοιπη βόρεια δυτική Θράκη θα πήγαινε στη Βουλγαρία και η υπόλοιπη νότια δυτική Θράκη μαζί με όλη την Ανατολική στο νεοσύστατο κράτος της Κων/πολεως το οποίο ήλπιζαν ότι θα αναλάμβαναν υπό την κηδεμονία τους με εντολή της νεοσύστατης κοινωνίας των εθνών. Η στάση τους αυτή οφειλόταν και στη ένθερμη συμπάθεια του Δημοκρατικού προέδρου Wilson προς τη Βουλγαρία εξαιτίας της επιρροής τόσο της γυναίκας του και της αδερφής της που είχε παντρευτεί τον πρεσβευτή της Βουλγαρίας στην Ουάσιγκτον, όσο και των ανθελληνικών κύκλων του Ροβερτείου Κολλεγίου Κων/πολεως καθώς και των μεγαλεμπόρων καπνού ανταγωνιστών των ελληνικών συμφερόντων.

Η Γαλλία πρότεινε σαν συμβιβασμό τη δημιουργία ενός ελεύθερου κράτους του Dedeagatch που θα περιείχε ένα διάδρομο κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε τα λιμάνι αυτό με την Αndrianople (Αδριανούπολη). Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις τελικά, ύστερα σχεδόν από ένα χρόνο από το τέλος του πολέμου και αφού αποτραβήχτηκε λόγω ασθενείας από το προσκήνιο ο τιμηθείς με Νόμπελ Ειρήνης για το έτος 1919 Πρόεδρος Wilson , η Δυτική Θράκη αφαιρέθηκε από τη Βουλγαρία με τη συνθήκη του Neuilly sur Seine (14/27.11.1919). Με το άρθρο 48 της συνθήκης αυτής η δυτική Θράκη θα υπάγονταν μέχρι της διευθέτησης της οριστικής της τύχης υπο τη διοίκηση Γάλλου αρμοστού και θα αποτελούσε ένα είδος διασυμμαχικού κράτους (Thrace Interalliee).

«Εικόνα 1: Ο Γάλλος στρατηγός Charpy.»

Ήδη ενώ προετοιμαζόταν η υπογραφή της οι σύμμαχοι εξουσιοδότησαν τον Φρανσε ντ’ Εσπερέ αρχηγό πλέον του συμμαχικού στρατού της Ανατολής όπως εντός του
Οκτωβρίου του 1919 διατάξει την εκκένωση της Δυτικής Θράκης από τους Βουλγάρους. Αρμοστής ορίστηκε ο Γάλλος στρατηγός Charpy ο οποίος στις 10 Οκτωβρίου 1919 εγκαταστάθηκε στην Κομοτηνή όπου παρέλαβε τη διοίκηση από τον Allier (Αλλιέ) ενώ στις 18 Οκτωβρίου 1919 κατελήφθησαν υπό συμμαχικές δυνάμεις η περιφέρεια της Κομοτηνής και του Κaragatch.
«Εικόνα 2: Η άφιξη του Charpy στο στρατηγείο της Κομοτηνής.»

Ο στρατηγός Charpy βασιζόμενος σε σχέδιο του Χ. Βαμβακά κυβερνητικού εκπροσώπου της Ελλάδος με ειδικό διάταγμα υπ αρθ.8 της 21-12-1919 διαίρεσε τη Δυτική Θράκη σε τρία τμήματα (κύκλους) της Ξάνθης, της Κομοτηνής και του Κaragatch και έξι υποδιοικήσεις μεταξύ των οποίων του Dedeagatch.
«Εικόνα 3: Ο Χ. Βαμβακάς.»

Στρατιωτικός διοικητής του Dedeagatch ορίστηκε ο ταγματάρχης C. Faure (Φωρ) πολιτικός διοικητής ο M. Σιώτης και πολιτικός υποδιοικητής ο Χατζη Σαφέτ μπέης.

Παράλληλα με την εγκατάσταση των συμμαχικών δυνάμεων άνοιξε ο δρόμος για την επιστροφή Ελλήνων προσφύγων της θράκης που είχαν εκδιωχθεί από του Βουλγάρους. Έτσι ατμόπλοια έφερναν πρόσφυγες του Dedeagatch αλλά και του Σουφλίου, Διδυμοτείχου και Κaragatch. Στις 11 Νοεμβρίου 1919 ο διπλωμάτης Αθ Χαλκιόπουλος τηλεγραφούσε ότι στο Dedeagatch επέστρεψαν 1070 άτομα. Μάλιστα η «εφημερίς των Βαλκανίων» έγραφε στις 12.11.1919 από τη Θεσσαλονίκη
«Την 4ην τρέχοντος απεβιβάσθησαν ενταύθα(Dedeagatch) οι διαμετακομισθέντες δια του ατμοπλοίου Πηνειός πρόσφυγες. Ιδιαιτέρα αμαξοστοιχία ανέμενεν η οποία μετέφερε τους πρόσφυγας, τους προοριζομένους δια το Σουφλί, Διδυμότειχον και Καραγατς. Εκ του ατμοπλοίου Πηνειος εξεφορτώθησαν και τρόφιμα. Χθες οι Βούλγαροι παρέδωσαν τον μητροπολητικόν ναόν του Αγίου Νικολάου όπου ετελέσθη δοξολογια,εκφωνήσαντος τον πανηγυρικόν του τοποτηρητού Νεοφύτου. Τη νύκτα της 4ης τρέχοντος απέπλευσε η Λόγχη μεταφέρουσα πεντήκοντα πρόσφυγας της Σαμοθράκης.»
Όμως αυτή η παλιννόστηση δεν ήταν χωρίς εμπόδια και δυσχέρειες. Ο Βούλγαρος ιατρός που εκτελούσε χρέη υγειονομικού ιατρού στο Dedeagatch επέστρεφε ατμόπλοια που έφερναν πρόσφυγες με το πρόσχημα ότι επειδή υπήρχε επιδημία πανώλης στην Ελλάδα να μην μεταδοθεί στη Γαλλοκρατούμενη ζώνη και για το λόγο αυτό ο Χ. Βαμβακάς ζήτησε από το Γάλλο στρατηγό την αντικατάσταση του από Έλληνα ιατρό έστειλε δε έκθεση στο Υπουργείο Εξωτερικών με την οποία ζητούσε την εγκατάσταση υπηρεσιών του Ερυθρού Σταυρού. Χαρακτηριστικά για το κλίμα της εποχής είναι όσα γράφει ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ν. Κοίδης σε μια αναφορά του προς τον Χ. Βαμβακά στις 28.12.1919:
«Παρόλην την αθρόαν παλιννόστησιν των ημετέρων οι Βούλγαροι επανακτώσι το ηθικόν των … και δεν αρκεί μόνον αυτό αλλά συν τω χρόνω επανέρχονται Βούλγαροι κάτοικοι και ξένοι εκ Παλαιάς Βουλγαρίας, οιτινες είχον φύγει προ καιρού. Εξακολουθεί δε μία συστηματική εργασία προς εγκατάστασιν αυτών ενταύθα … Επίσης ενεργείται εν ισχυρόν «μποϋκοτάζ» εναντίον των ημετέρων. Προ ημερών ο ιερεύς της βουλγαρικής παροικίας, γνωστός τύπος κομιτατζή, διεκήρυττεν εν τη εκκλησία ότι πρέπει να μη πωλήσωσι ούτε κρέας, ούτε κάρβουνα, απολύτως τίποτα εις τους Έλληνας … Ούτω δε επέτυχον ν’αφήσωσιν άνευ κρέατος τους Έλληνας κατά τας ημέρας των Χριστουγέννων.»
ενώ σε τηλεγράφημα του ο Χ. Βαμβακάς προς τον Υπουργό Εξωτερικών Ν. Πολίτη στις 23.1.1920 γράφει μεταξύ άλλων ότι έφθασαν από τη Σόφια στο Dedeagatch τέσσερις Βούλγαροι γεωμέτρες και ένας μηχανικός για την κατασκευή βουλγαρικών κατοικιών στο Dedeagatch. Ακόμη ο πολιτικός διοικητής κατήγγειλε στον X.Βαμβακά οτι οι υπάλληλοι του ταχυδρομείου, προφανώς Βούλγαροι, αχρήστευαν τα τηλεγραφήματα και τις επιστολές που απευθύνονταν προς Έλληνες εμπόρους και την Εθνική Τράπεζα.

Με τη συνθήκη του Neuilly άνοιξε ο δρόμος για την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα. Έτσι σύμφωνα με διάσκεψη που έγινε (1.5.1920 - 7.5.1920) στο San Remo της Ιταλίας ο Ελληνικός Στρατός εξουσιοδοτήθηκε να καταλάβει τη Θράκη ενώ ταυτόχρονα θα αποχωρούν τα Συμμαχικά Στρατεύματα και παράλληλα το Dedeagatch κηρυσσόταν λιμάνι διεθνούς ενδιαφέροντος.

«Εικόνα 4: Ο στρατηγός Εμμ. Ζυμβρακάκης.»

Ενώ διεξαγόταν οι διαπραγματεύσεις αυτές ο Στρατηγός Εμμ. Ζυμβρακάκης διοικητής του σώματος στρατού Εθνικής αμύνης που ανέλαβε την κατάληψη της Θράκης , τηλεγραφησε στον Βαμβακα να παρακαλέσει τον Charpy να μεριμνήσει ώστε οι συρμοί της Εταιρίας Σιδηροδρόμων Dedeagatch - Κων/πολεως να συνεχίσουν τις μεταφορές εμπορευμάτων προς Διδυμότειχο, ενώ στις 4 Μαΐου 1920 όταν πληροφορήθηκε ότι οι Γαλλικές δυνάμεις εγκατέλειψαν το αεροδρόμιο του Dedeagatch, διέταξε το σύνταγμα Ξάνθης να αποστείλει ισάριθμη στρατιωτική δύναμη για την κατάληψη του αεροδρομίου που βρισκόταν πίσω από το Α’ Σχολείο στην περιοχή της Αγίας Κυριακής. Παράλληλα ο Χ. Βαμβακάς έδωσε εντολή στο μηχανικό Παπαλεονάρδο να επισκευάσει και επιδιορθώσει την αποβάθρα στο λιμάνι του Dedeagatch ώστε να μπορεί να αντέξει ακόμα και αυτοκίνητα.

Με την υπ’αριθ. 392/3 διαταγή του Γαλλικού στρατηγείου ο Στρατηγός Charpy έπρεπε να παραδώσει τις διοικητικές υπηρεσίες στις Ελληνικές αρχές και να επιστρέψει με ολόκληρο το προσωπικό του στην Κων/πολη. Πριν αναχωρήσει ο Χ. Βαμβακάς του παρέθεσε επίσημο γεύμα στην Γκιουμουλτζίνα το μενού του οποίου περιελάμβανε αντιπροσωπευτικά εδέσματα της Θράκης. Αντιπροσωπευτικό δε έδεσμα του Dedeagatch επιλέχθηκε ο αστακός! Μετά το γεύμα ο Βαμβακάς συνόδεψε στο τραίνο τον Charpy μέχρι το Dedeagatch, απ’όπου θα αναχωρούσε σιδηροδρομικώς και πάλι για Κων/πολη
.
«Εικόνα 5: Η αναχώρηση του στρατηγού Charpy από το Dedeagatch.»

Έτσι φθάσαμε στις 5 το πρωί της 14ης Μαίου 1920 όταν πέντε ατμόπλο
ια κατέπλευσαν στο λιμάνι του Dedeagatch μεταφέροντας το 15ο σύνταγμα της Μεραρχίας Ξάνθης. Αμέσως αποβιβάσθηκε ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας Υποστράτηγος Κ. Μαζαράκης
«Εικόνα 6: Ο Κ. Μαζαράκης.»

για να συναντηθεί με το Γάλλο διοικητή της πόλεως ταγματάρχη C. Faure και να κανονίσει περί των λεπτομερειών της καταλήψεως.
«Εικόνα 7: Προεκλογική συγκέντρωση στην απελευθερωμένη Αλεξανδρούπολη.»

Εν συνεχεία άρχισε η αποβίβαση των τμημάτων και η εκφόρτωση του υλικού.
«Εικόνα 8: Η αποβίβαση των τμημάτων κατά την κατάληψη του Dedeagatch. (14/5/1920)»

Την επόμενη τελέσθηκε δοξολογία και εγένετο η τελετή υποστολής της Γαλλικής σημαίας και ανύψωσης της Ελληνικής στο σημερινό Ταχυδρομείο που τότε ήταν έδρα της Διασυμμαχικής Διοίκησης.
«Εικόνα 9: Ο ταγματάρχης C. Faure με τον στρατηγό Κ. Μαζαράκη στο ταχυδρομείο.»

Ένας φρέσκος άνεμος ελευθερίας έπνεε στην πόλη. Το όνειρο των Ελλήνων κατοίκων αυτής γινόταν πραγματικότητα και άρχιζε μια νέα σελίδα στην ιστορία της.-

ΠΕΤΡΟΣ Γ.ΑΛΕΠΑΚΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

Πηγές :
1. θρακικός Αγώνας 1912-1920, Πέτρου Γεωργαντζή
2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτικής Αθηνών
3. Αλεξανδρούπολη μια νέα πόλη με παλιά ιστορία, Σαράντου Καργάκου
4. Επιχειρήσεις εις Θράκην 1919-1923 Δ/νσεως Ιστορίας Στρατού
5. Αλεξανδρούπολη η εκατοντάχρονη ιστορία της 1878-1978 Αθανασίου Κριτού
6. ΘΡΑΚΗ, Αθ. Καραθανάση
7. ΘΡΑΚΗ μορφές και γεγονότα 1902-1922 Κ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου
8. Περιοδικό COLLECTIO No 1-11 1991 φωτοαρχείο Γ. Π. Αλεπάκου