Δευτέρα 2 Οκτωβρίου 2017

Η θαυμαστή ιστορία της ίδρυσης της Αλεξανδρούπολης (DEDE AGHADJ-ΔΕΔΕ-ΑΓΑΤΖΗ) από την αρχή

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 16096 Ιανουάριος 2018 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)
«Το Dedeagatch γύρω στα 1890 με τα "σίδερα".»
Είναι γνωστό ότι η ύπαρξη της πόλης μας οφείλεται στο σιδηρόδρομο, όταν η Οθωμανική Διοίκηση είχε πεισθεί από τους Ευρωπαίους να κατασκευάσει σιδηροδρομικό δίκτυο που θα συνέδεε την Κωνσταντινούπολη με τις πρωτεύουσες των μεγάλων Ευρωπαϊκών χωρών, προκειμένου να βγει η Αυτοκρατορία από την απομόνωση και να εκμεταλλευτεί τις πλουτοπαραγωγικές της πηγές. Η πρώτη παραχώρηση του σιδηροδρομικού δικτύου της Ρούμελης, όπως ονομάσθηκε, χρονολογείται από τις 31 Μαρτίου 1868. Δόθηκε εκείνη τη στιγμή στην εταιρία των κ.κ. C. και L. Van der Elst Brothers and Co, που αναλάμβανε δημόσια έργα.
Οι παραχωρησιούχοι υποχρεώθηκαν σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης να ολοκληρώσουν τη γενική διαδρομή του δικτύου εντός δώδεκα μηνών για το τμήμα της κύριας γραμμής μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Αδριανουπόλεως, καθώς και για τη γραμμή της Αίνου-Αδριανούπολης και εντός περιόδου είκοσι τεσσάρων μηνών για το υπόλοιπο δίκτυο.
Έτσι την 1η Απριλίου 1869, η κύρια διαδρομή του δικτύου έπρεπε να παραδοθεί στην οθωμανική κυβέρνηση. Δεν εκπληρώθηκε όμως η δέσμευση αυτή. Εξάλλου, η χρηματοδοτική βοήθεια στην οποία είχαν υπολογίσει εξέλειπε. Με την αδυναμία συνέχισης του έργου και ολοκλήρωσής του μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και Kuchuk-Tchekmedjé, παρέδωσαν τα δικαιώματά τους στον κ. Langrand Dumonceau, Βέλγο Τραπεζίτη.
Η κυβέρνηση αρνήθηκε να αναγνωρίσει αυτή την παραχώρηση και η έκπτωση τους ανακοινώθηκε στις 12 Απριλίου 1869.
O Υπουργός δημοσίων έργων, ο Davoud Pasha, βλέποντας τι θα συμβεί, είχε πάρει τις προφυλάξεις του. Είχε έναν άλλο επιχειρηματία στο χέρι του, με τον οποίο είχε συμφωνήσει κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ευρώπη. Αυτός ο παραχωρησιούχος ήταν ο Baron de Hirsch.
Ο Νταβούντ Πασάς τον σύστησε στην κυβέρνηση που τον έκανε δεκτό. Στις 17 Απριλίου 1869, ο Hirsch έγινε ο παραχωρησιούχος του δικτύου της Ρούμελης. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά: Ο Hirsch ίδρυσε στις 11 Οκτωβρίου 1869 την «SOCIETE IMPERIALE DES CHEMINS DE FER DE TURQUIE D’EUROPE» ως κατασκευαστική εταιρία και στις 7 Ιανουαρίου 1870 την «COMPAGNIE GENERALE POUR L’EXPLOITATION DES CHEMINS DE FER DE TURQUIE D’EUROPE».
Η απόληξη όμως της γραμμής στο Αιγαίο δεν έγινε στην Αίνο, όπως είχε αρχικά προβλεφθεί και παρά τις έντονες αντιδράσεις των Αινιτών, που με προεξάρχοντα τον δάσκαλο Νικόλαο Χατζόπουλο καταφέρθηκαν δημοσίως κατά της επιλογής αυτής, επιλέχθηκε το Δεδεαγατς. Για τους λόγους αυτής της επιλογής μας διαφωτίζει ένα βιβλίο που εκδόθηκε στα Γαλλικά το 1875 στην Κωνσταντινούπολη, αγνώστου συγγραφέα με τίτλο: «La question des chemins de fer de la Turquie d'Europe devant l'opinion publique». Σχολιάζεται σε αυτό η έκθεση της κυβερνητικής επιτροπής που εξέτασε το αποπερατωθέν έργο και επέκρινε κατά τον συγγραφέα του βιβλίου την επιλογή του Δεδεαγατς ως σημείου απόληξης στο Αιγαίο της γραμμής των Ρουμελικών σιδηροδρόμων:
«Η θάλασσα είναι ανοικτή και ρηχή. Δεν υπάρχει καμία πόλη ούτε κάποιο σημαντικό χωριό. Το κλίμα είναι τόσο ανθυγιεινό, που δεν περνούν είκοσι τέσσερις ώρες χωρίς την υποβολή εκθέσεων για πολύ τρομακτικούς πυρετούς. Θα ήταν πολύ πιο λογικό να επιλέξουν την Αίνο, και είχε γίνει, κατ 'αρχήν. Αλλά θα ήταν αναγκαίες να τρέξουν κάποιες εργασίες, και η κυβέρνηση έχει αδιαφορήσει και πάλι σε αυτό το σημείο, όπως σε πολλά άλλα»
«Χάρτης του DEDEAGATCH 1872.»
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον η παράθεση στο βιβλίο αυτό της έκθεσης της επιτροπής της κατασκευαστικής εταιρίας, που αιτιολόγησε την επιλογή αυτή ως εξής:
«Υπήρχε, στην πραγματικότητα, η δυνατότητα της επιλογής μόνο μεταξύ του μικρού λιμανιού της Αίνου και του Δεδε Αγατς, ενός χωριού αποτελούμενου από καλύβες κείμενου στην ακτή της θάλασσας, δυτικά, από το στόμιο του ποταμού Μαρίτζα, που μεταφέρει στη θάλασσα ποσότητες από φερτές ύλες και όπως όλα τα ποτάμια που χύνονται σε θάλασσες χωρίς παλίρροιες, όπως ο Τίβερης δίπλα στην Όστια, ο Νείλος στη Δαμιέττα, ο Πάδος και ο Tagliamento, προκαλεί τη δημιουργία στη θάλασσα ενός ελώδους δέλτα το οποίο, διασκορπίζοντας ταχέως, τελικά θα εισβάλει και θα γεμίσει με άμμο κάθε λιμάνι που κάποιος θα οικοδομούσε στην εγγύτητά του. Έτσι σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, το μικρό λιμάνι της Αίνου έχει ελαττωθεί για αποκλειστική χρήση μικρότερων πλοίων και η διατήρηση επαρκούς βάθους σε αυτό θα απαιτούσε δυσανάλογες δαπάνες. Το λιμάνι του Δεδε Αγατς αντίθετα, όπως προστατεύεται από τα γειτονικά ελληνικά νησιά, έχει σταθερό βάθος, καλό έδαφος αγκυροβόλησης και ένα στέρεο έδαφος για την κατασκευή προβλήτας. Και οι δύο αυτές περιοχές είναι, αλήθεια, τοποθετημένες στην ακτίνα των πυρετών. Αλλά το Dédé Agatch, χάρη στην υψηλότερη θέση του, μπορεί εύκολα να απαλλαγεί από τη μάστιγα, με τη δυνατότητα απομάκρυνσης των στάσιμων νερών, ενώ η Αίνος βρίσκεται στα έλη του δέλτα της Μαρίτσας. Επομένως, μια σοβαρή μελέτη του εδάφους οδήγησε αναγκαστικά στην επιλογή του Dede-Agatch, το οποίο, χάρη στην κατασκευή μιας μικρής προβλήτας, έχει ήδη αυτή τη στιγμή ένα μικρό λιμάνι που πλαισιώνεται από σημαντικά καταστήματα και αποθήκες».-
Βέβαια την εξήγηση της κατασκευαστικής εταιρίας αμφισβητεί έντονα ο συγγραφέας, ταυτιζόμενος στο σημείο αυτό με τις γνωστές αιτιάσεις των Αινιτών:
«Οι ισχυρισμοί αυτοί διαψεύστηκαν από την έκθεση της κυβερνητικής επιτροπής και από την ομόφωνη μαρτυρία όλων όσων γνωρίζουν τις δύο περιοχές. Και σε αυτό το ερώτημα δεν έχει κανένας άλλο ενδιαφέρον παρά να επιβεβαιώσει την αλήθεια. Σύμφωνα με αυτούς, η Αίνος είναι λιγότερο ανθυγιεινή από το Dede-Agatch. Υπάρχει, εξάλλου, ένα φυσικό λιμάνι, το οποίο δεν απειλείται να γεμίσει λάσπη, όπως φανερώνει η Επιτροπή της αυτοκρατορικής εταιρίας. Επιπλέον, το Dede-Agatch δεν είναι χωριό, αλλά ένας άθλιος οικισμός. Δεν υπάρχει λιμάνι και η θάλασσα, πολύ χαμηλή στις ακτές, δεν επιτρέπει την εγκαθίδρυση που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της διαμετακόμισης και της ναυσιπλοΐας. Παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς, υπάρχει μόνο μία φωνή στη χώρα για να κατηγορήσει την αυτοκρατορική εταιρία ότι είχε προτιμήσει το Dede-Agatch από την Αίνο, με μοναδικό σκοπό να εκταμιεύσει όσο το δυνατόν λιγότερα από τα ποσά που έλαβε, xωρίς καμία ανησυχία για το δημόσιο συμφέρον.»
Πάντως μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε ότι για λόγους οικονομικούς επιλέχθηκε η περιοχή του Δεδεαγατς. Το λιμάνι της Αίνου απαιτούσε δυσανάλογες δαπάνες για να παραμείνει λειτουργικό. Επίσης πιθανόν να έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι η περιοχή του Δεδεαγατς ήταν βακούφι του Βαγιαζήτ Βελή Χαν που μπορούσε ανέξοδα να παραχωρηθεί στην κατασκευαστική εταιρία ενώ στην περιοχή της Αίνου θα έπρεπε να απαλλοτριωθούν ιδιοκτησίες.
«Η διάνοιξη των γραμμών.»
Οι εργασίες κατασκευής της γραμμής Αδριανούπολης-Δεδεαγατς ξεκίνησαν στις αρχές του 1871 και από τις δυο πλευρές ταυτόχρονα, παράλληλα με τις εργασίες κατασκευής της κύριας γραμμής Κωνσταντινούπολης-Αδριανούπολης. Έτσι το Δεδεαγατς (Dede-aghadj ή Δεδε-αγατζη) μπήκε στο χάρτη της ιστορίας. Η όλη κατασκευή αποτελούσε θαύμα της τεχνολογίας ανάλογο των μεγάλων κατασκευαστικών επιτευγμάτων της εποχής. Σιγά σιγά πολλές εφημερίδες από την Κωνσταντινούπολη άρχισαν να γράφουν για την πορεία του έργου, που ήταν το μεγαλύτερο που κατασκευαζόταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μάλιστα έστελναν και ανταποκριτές, που τηλεγραφούσαν στην Πρωτεύουσα τα καθέκαστα.
Τα πρώτα δημοσιεύματα έκαναν την εμφάνιση τους τον Ιούνιο του 1871 που παραθέτουμε με την ημερομηνία του π.ημερ. και το πρωτότυπο του κειμένου τους πλην του πολυτονικού. Σε αυτά αναφέρεται για πρώτη φορά το Δεδεαγα ή Δεδεαγατζη, όπου τα πλοία συνεχώς ξεφόρτωναν τα απαραίτητα υλικά για το σιδηρόδρομο καθώς και τις ίδιες τις ατμομηχανές. Μάλιστα πολλά υλικά προωθούνταν με σχεδίες μέσω του ποταμού Έβρου, που εξακολουθούσε να είναι πλωτός, στο τόπο των εργασιών. Αξίζει επίσης να τονισθεί ο τρόπος με τον οποίο ξεφορτώθηκαν οι ατμομηχανές. Τα λεγόμενα «σίδερα» στην παραλία της πόλης μας, που υπήρχαν ανατολικά του λιμανιού μέχρι τη δεκαετία του 1960, όπως φαίνεται, αποτελούσαν τη βάση προβλητών μέσω των οποίων ξεφορτώθηκαν όλα τα υλικά του σιδηροδρόμου και αυτές οι ίδιες οι ατμομηχανές και τα βαγόνια.
«Κάρτ-ποστάλ  εποχής εκφόρτωσης υλικού στα "σίδερα".»
Έτσι μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι πληροφορίες που έστειλε ο εξ Αίνου ανταποκριτής του «Ανατολικού Ταχυδρόμου», που δημοσιεύθηκαν στο Νεολόγο:
«Δύο νέα πλοία απεβίβασαν εις Δεδέ Αγάτς ποσότητα τινα υλικού, ιδίως δε δύο ατμοκινήτους μηχανάς και αριθμόν τινα σιδηροδρομικών αμαξών άνευ στεγάσματος. Τα αντικείμενα ταύτα ών το βάρος είναι μέγιστον απεβιβάσθησαν εις την γήν μετά μεγάλης ευκολίας προς μεγάλην έκπληξιν των κατοίκων, οίτινες εφαντάζοντο ότι ουδέποτε ήθελον δυνηθή να κατορθώσωσι τούτο. Ο διευθυντής του τμήματος των εργασιών κ. Σχίμπερ ενήργησε την αποβίβασιν ταύτην μετά μεγάλης ευκολίας. Η εκ 45 μέτρων γέφυρα, ήτις μέλλει να κατασκευασθή επί του χειμάρρου του καλουμένου Ποταμού ήρξατο, μετ’ ού πολύ δε η ισοπέδωσις της μέχρι Φερέ γραμμής θέλει αποπερατωθή. Τα σιδηρά ελάσματα αναμένονται από στιγμής εις στιγμήν. Αι αποθήκαι της Δεδέ-Αγάτς, αίτινες προμηθεύουσιν εις τους κατ’ αποκοπήν εργάτας πάν το χρήσιμον εις την εργασίαν αυτών, εξαποστέλλουσι διάφορα είδη δια την γραμμήν. Αλλ’ αι μεγάλαι δυσχέρειαι της δια ξηράς μετακομίσεως εις απόστασιν τινα αναγκάζουσι τους υπαλλήλους των αποθηκών τούτων όπως εκτελώσι μέρος των αποστόλων αυτών δια της Αίνου, εκ δε της Αίνου εξαποστέλλουσιν αύθις αυτάς δια σχεδίων καθ’ όλον το μήκος του Έβρου μέχρι του Κουλέλη Βουργάς παρα την Αδριανούπολιν, ένθα σχηματίζεται ωσαύτως αποθήκη προμηθειών. Δια της Αίνου διαμετακομίζεται μεγάλη ποσότης υδραυλικής ασβέστου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 10/6/1871)
«Μεταφορά υλικού & μηχανών στην προβλήτα.»
Στο Δεδεαγατς, εκείνη την εποχή, δεν είχε κατασκευαστεί ακόμα σιδηροδρομικός σταθμός, η δε έλλειψη λιμανιού προκαλούσε πλείστα όσα προβλήματα στην εκφόρτωση από τα πλοία των απαραίτητων υλικών. Όμως έκαναν την εμφάνιση τους τα πρώτα εμπορικά καταστήματα (παραπήγματα). Διαβάζουμε στον Α. Αστέρα στις 10-7-1871:
«Καθά γράφουσιν εξ’ Αίνου είς τον Αν. Ταχυδρόμον, υπό ημερομ. 10 Ιουλίου, την προπαρελθούσαν εβδομάδα δύο μεγάλα πλοία, το μεν Αυστριακόν, 500 τόνων, το δε Αγγλικόν, 900 τόνων, απεβίβασαν εις Δεδεαγάτς το φορτίον αυτών, συνιστάμενον εις ελάσματα και άλλο σιδηροδρομικόν υλικόν. Η εταιρία μετεκαλέσατο εξ Αίνου 6 μεγάλα πλοία, δι ών εγένετο η εκφόρτωσις εντός 12ημερών. Εν τούτοις ένεκα του επί τινας ημέρας πνεύσαντος σφοδρού ανέμου και της ελλείψεως ασφαλούς λιμένος εις Δεδεαγάτς, εν των εξ Αίνου πλοίων, 15 περίπου τόνων, πλήρες ελασμάτων, κατεποντίσθη και μόλις διεσώθη το πλήρωμα μόνον αυτού. Επίσης έτερον πλοίον, κινδυνευσαν, ηναγκάσθη να ρίψη το πλείστον μέρος του φορτίου του εις την θάλασσαν. Τα συμβεβηκότα δε τουτα δεικνύουσι την απαραίτητην ανάγκην της συστάσεως λιμένος εις Δεδεαγά, το οποίον θέλει αποβή η αφετηρία του σιδηροδρόμου. – Εν τούτοις αι εργασίαι της ισοπεδώσεως εξακολουθούσι δραστηρίως, επειδή δε η εις τον Ποταμόν ανεγερθησόμενη λίθινη γέφυρα δεν θ΄αποπερατωθή ταχέως, η εταιρία απεφάσισε να κατσκευάση προσωρινώς γέφυραν ξύλινην, ίνα μη ως εκ της ελλείψεως αυτής διακόπτωνται αι τακτικαί εργασίαι. – Η Αυστριακή εταιρία αρχίζει και αυτή μετ΄ολίγον τας εργασίας αυτής. Τον εις Δεδεαγά σταθμόν θέλει κατασκευάσει η εταιρία αύτη, ήδη δ’ εκομίσθησαν οι απαιτούμενοι λίθοι και προσεχώς αρχίζουσιν αι εργασίαι του σταθμού υπό την διεύθυνσιν του κ. Δισερτόρη. – Το Δεδέαγα μεταμορφούται οσημεραι. Ανηγέρθησαν πολλά παραπήγματα, εν οις αποκατέστησαν πλείστοι βιομήχανοι εξ’ Αίνου και Μάκρης.» (Α.ΑΣΤΗΡ 10-07-1871)
Ένα μήνα μετά διαβάζουμε στην ίδια εφημερίδα ότι οι εργασίες προχωρούσαν ταχέως και είχε ήδη ολοκληρωθεί η ισοπέδωση του τμήματος από Δεδεαγατς μέχρι Φερών:
«ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ.- Αι εργασία της ισοπεδώσεως δια τον από Δεδε-Αγατζή εις Αδριανούπολιν σιδηρόδρομον, αποπερατωθείσαι ήδη εντελώς μέχρι της κωμοπόλεως Φερρών, ήρξαντο να προχωρώσι και έντευθεν των Φερρών προς την Αδριανούπολιν, αφ’ ετέρου δε και αι επί της μεταξύ Κωνστ/πολεως και Αδριανουπόλεως σιδηροδρομικής γραμμής εργασίαι προβαίνουσι ήδη έντευθεν του Τσεκμετζέ. Επειδή όμως, κατά διαταγήν του υπουργείου των δημοσίων έργων, σχηματισθέντος εσχάτως του χάρτου των εν λόγω γραμμών, εγένοντο γνωσταί αι τοποθεσίαι, τας οποίας η εταιρία εξέλεξεν ως σταθμούς και κατεφάνη ότι αι υπ’ αυτής διαχαραχθείσαι γραμμαί δεν θα προσεγγίζωσιν εις κωμοπόλεις αλλά θα διερχωνται μακράν αυτών κατά το μάλλον και ήττον, και επειδή, όπως διεκολυνθή η μετακόμισης προϊόντων εκ των κωμοπόλεων τούτων εις τους σταθμούς του σιδηροδρόμου απαιτείται να συνδεθώσιν ούτοι μετά των πλησιεστέρων κωμοπόλεων δια νέων αμαξιτών οδών, ο αρχιμηχανικός της νομαρχίας κ. Σολάκης, λάβων διαταγάς παρά της Γεν. διοικήσεως, όπως ποιήση, τας απαιτούμενας ερεύνας δια την κατασκευήν τοιούτων οδών, μέλλει κατ’ αυτάς να εξέλθη προς τον σκοπόν τούτον εις περιοδείαν, συνοδευόμενος και υπό άλλων τινών επι της οδοποιίας υπαλλήλων.» (Α.ΑΣΤΗΡ 21-08-1871)
«Τοποθέτηση σιδηροτροχιών.»
Μέχρι το Νοέμβριο του 1871, όσο οι καιρικές συνθήκες ήταν καλές οι εργασίες προχωρούσαν χωρίς απρόοπτα:
«Αι εργασίαι του μεταξύ Αδριανουπόλεως και Δεδέ-Αγάτς κατασκευαζομένου σιδηροδρόμου βαίνουσι κατ’ ευχήν. Διαβεβαιούται δε υπό πολλών και ιδία μηχανικών, ότι η κατασκευαζομένη αύτη οδός, εάν δεν συμβή τι απευκταίον και απρόοπτον θέλει είσθαι την διάθεσιν του κοινού περί τας αρχάς ελευσομένου Απριλίου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 4-11-1871)
Μάλιστα τον Νοέμβριο του 1871, ενώ τα πλοία συνεχώς ξεφόρτωναν υλικά και ατμομηχανές, στο τμήμα μεταξύ Δεδεαγατς-Φερών είχαν τοποθετηθεί και οι σιδηροτροχιές, ξεκινούσε δε και η κατασκευή του σταθμού και των αποθηκών στο άσημο Δεδεαγατς, όπως διαβάζουμε στην παρακάτω ανταπόκριση:
«Ο «Ανατολικός Ταχυδρόμος» δημοσιεύει τας επομένας λεπτομέρειας περί των εργασιών των σιδηροδρόμων της Ρούμελης. «Εις Αίνον τέσσερα ατμόπλοια μετεκομίζουσιν υλικόν προς κατασκευήν του σιδηροδρόμου, εκτός δε τούτων και τέσσαρα ιστιοφόρα εξεφόρτωσαν εκεί εσχάτως άλλο υλικόν. Μέχρι τούδε επεβιβάσθη υλικόν πλέον των δεκάκισχιλίων τόννων όπερ θέλει αποσταλή κατά μήκος του Εβρου ποταμού (Μαρίτσας) εις διαφόρους αποθήκας αίτινες αριθμούνται εις επτά μεταξύ Δεδε αγάτς και Αδριανουπόλεως ήτοι Φερρέχ, Τσομλετσή, Σουφλί, Μανέλβα, Διδυμότειχον, Αρναούτ-κιοι και Κουλελί Βουργάς. Περιλαμβάνουσι δε διάστημα 147 χιλιομέτρων. Το εις τα διάφορα ταύτα μέρη αποσταλέν υλικόν είναι μέχρι τούδε πλέον των πεντάκισχιλίων τόννων. Εν Δεδέ-αγάτς αι εργασίαι της καταθέσεως των σιδηρών ελασμάτων βαίνουσι μετά σπουδής ήδη δε συνεπληρώθησαν πλέον των 12 χιλιομέτρων εκ του μέρους του Φερρέ υπάρχει ισάριθμος συμπλήρωσις, ώστε εντός ολίγου θέλει γίνει η ένωσις, αυτών. Το από Δεδέ-αγάτς μέχρι Φερρέχ, ήτοι του πρώτου σταθμού, διάστημα θα διέρχηται τις εντός μιάς ώρας. Η ατμάμαξα οδηγουμένη παρα του μηχανικού Ρωμάνο κάμνει καθ εκάστην πολλά ταξείδια σύρουσα άπαν το υλικόν ως και άμμον και λίθους. Η εταιρεία η αναλαβούσα την οικοδομήν αποθήκης των αμαξών και ετέρας των εμπορευμάτων έθετο τους θεμελίους λίθους, μέρος δε της αναγκαιούσης δι’αυτάς ξυλικής μετεκομίσθη κατ’αυτάς. Οι εργολάβοι μέλλουσι ν’αρχίσωσι αμέσως την ανοικοδόμησιν του σταθμού. Προ δέκα περίπου ημερών αγγλικόν ατμόπλοιον απεβίβασεν εις Δεδέ-αγάτς πέντε ατμαμάξας μετά των επακολούθων αυτών.Εικάζεται εκ πολλών τεκμηρίων ότι η από Δεδέ-αγάτς εις Αδριανούπολιν γραμμή θέλλει ανοιχθή εις το δημόσιον κατά τας αρχάς του προσεχούς έτους» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 9-11-1871)
«Δρεζινα με εργάτες.»
Ήταν πραγματικά τεχνικό θαύμα η κατασκευή του δικτύου που προξενούσε το ενδιαφέρον ανταποκριτών εφημερίδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να το επισκεφθούν, όπως του Νεολόγου, οι οποίοι όμως επηρεάζονταν, όπως φαίνεται, αρνητικά ως προς το Δεδεαγατς από τους Αινίτες:
«Πρό τεσσάρων ημερών επισκεφθείς το δεύτερον τας εργασίας των ρουμελικών σιδηροδρόμων είδον αυτάς προχωρούσας. Ασμένως δε έμαθον παρα ειδημόνων φίλων μου ότι περι τας αρχάς ή περι τα τέλη το πολύ του ελευσομένου Απριλίου και ο μεταξύ Αδριανουπόλεως και Φιλιππουπόλεως σιδηρόδρομος έσεται εις την διάθεσιν του δημοσίου καθά δε προϋπολογιζουσι τινες, την από της παραλίας του Δεδέ Αγατς μέχρι Φιλιππουπόλεως σιδηροδρομικήν ταύτην γραμμήν θέλει διατρέχει η ατμάμαξα εντός 6 το πολύ ωρών. Εκτός των μικρών αυτής διαλειμμάτων, των ορισθησομένων ακολούθως και αναλόγως των παρουσιασθησομένων αναγκών της σιδηροδρομικής υπηρεσίας. Επληροφορήθην δε σήμερον μετά τινος θετικότητος ότι ένεκα των απαντωμένων προσκομμάτων και της προϋπολογιζομένης μεγάλης δαπάνης δια την κατασκευήν λιμένος εν Δεδέ αγάτς, απεφασίσθη ίνα επί του παρόντος καθιερωθή ως τοιούτος ο λιμήν της Αίνου, αν και αυτός ολίγην προς τα εκεί προσορμιζόμενα πλοία εν καιρώ μάλιστα χειμώνος παρέχει ασφάλειαν.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 16-11-1871)
«Κατασκευή γέφυρας.»
Με την έλευση του Χειμώνα εκείνης της χρονιάς (1871-1872) η κακοκαιρία με τις πολλές βροχές που είχαν ως αποτέλεσμα να ξεχειλίσουν τα ποτάμια, προκάλεσε πολλά προβλήματα στο έργο, όπως διαβάζουμε σε σχετικές ανταποκρίσεις της εποχής, τόσο από την Αδριανούπολη όσο και από την Αίνο:
«ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ.- Τα ύδατα των παρά την πόλιν ημών ρεόντων τριών ποταμών από της παρελθούσης εβδομάδος ήυξαντο βαθμηδόν να ελαττώνται και ήδη ευρίσκονται εις το εν καιρώ χειμώνος σύνηθες ύψος των. Μετά λύπης πληροφορούμεθα ότι η τελευταία πλημμύρα, ήτις, ως προαναφέρομεν, παρέσυρε την υπό της εταιρίας του σιδηροδρόμου ανεγερθείσαν προσωρινήν ξύλινην γέφυραν και έβλαψε μέρη τίνα της κατασκευαζομένης κυρίας γεφύρας, προυξένησεν ούκ ολίγας ζημίας και εις πλείστας άλλας ισοπεδωθείσας θέσεις της μεταξύ Δεδέαγατζη και Αδριανουπόλεως γραμμής.»
και σε άλλο σημείο:
«Καταστροφή γέφυρας από πλημμύρα.»
-Γράφουσιν εξ’ Αίνου, υπό ημερομηνίαν 5 Δεκεμβρίου. Αι υπό της πλημμύρας προξενηθείσαι ζημίαι επί της γραμμής του σιδηροδρόμου είναι σημαντικαί. Εις διάστημα μιας και ημισείας περίπου ώρας, από Πασσαλή μέχρι του χωριού Ουρουμτζήκ, η γραμμή είναι ολοσχερώς υπό το ύδωρ, είς δε το Τσεμλεκτσή, έτι χειρότερα. Η γέφυρα του Ποταμού υπέφερεν επίσης πολύ. Από της χθές δε ήρξαντο αι εργασίαι της επισκευής. Η πλημμύρα επροξένησεν επίσης πολλάς ζημίας, καθ’ όλην την πεδιάδα του Έβρου. Το ύδωρ παρέσυρε μεγάλην ποσότητα δένδρων, ως και πλείστας σχεδίας, φέρουσας γεννήματα, άπερ έμμελον να φέρωσιν εις την πόλιν ημών.» (Α.ΑΣΤΗΡ 8-12-1871)
Το 1872 μπήκε με τις εργασίες να εντείνονται παρά την κακοκαιρία που εξακολουθούσε να δημιουργεί προσκόμματα. Μεταξύ Δεδεαγατς και Αδριανουπόλεως κατασκευάζονταν οι γέφυρες, που καταστράφηκαν όμως το Φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς από τις πλημμύρες:
«Ενταύθα αι εργασίαι ήρξαντο αμφοτέρωθεν, προς ανατολάς, ήτοι προς το μέρος ημών, το έργο βαίνει μετά πλείστης δραστηριότητος εκτεινόμενον προς την Φιλιππούπολιν δια των άνω πεδιάδων του ποταμού Έβρου. Αι δε σιδηραί τροχιαί κομίζονται δια του ποταμού Έβρου, καθότι ο Έβρος είναι πλευστός εις σχεδίας. Προς δυσμάς δε, το έργον προχωρεί προ το Δεδέ-Αγάτς. Εν τούτω τω τμήματι, το πλείστον μέρος των εργασιών ετελέσθη ήδη, μόνον δε αι γεφυρώσεις των ποταμών ευρίσκονται εν ενεργεία. Άπασαι δε αι γέφυραι είσιν εκ ξύλου εκτός μιάς, σιδηράς κατασκευαζομένης εν Βελγίω. Κατά ταύτην όμως την ώρα του ενιαυτού πολλάκις ένεκα των υετών και των πλημμυρών αι τακτικαί εργασίαι διακόπτονται.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 15-01-1872)
«Ατμομηχανή ανατολικών σιδηροδρόμων.»
«Εκ της εις μέρη τίνα του νομού ημών καταπεσούσης ραγδαίας βροχής, διαρκεσάσης επί 12 κατά συνέχειαν ωρας, ο ποταμός Εβρος και οι χείμαρροι Σειμενλύ, Φερρών, Ίλιτζα και Ποταμός, πλημυρήσαντες, επήνεγκον διαφόρους βλάβας επι του σιδηροδρόμου Δεδέ-Αγατζή. Αι πλείσται των γεφυρών αυτού κατέπεσον ή εβλάβησαν, πολλαχού το υπό τα διάξυλα ανώτερον στρώμα της άμμου παρεσύρθη υπό των υδάτων, τα δε σιδηρά ελάσματα παρέξέκλιναν της γραμμής. Προς επισκευήν των βλαβέντων τούτων μερών απαιτείται είς μην. Ο υπηρέτης σχεδίας τίνος εκ των χρησιμευσασών δια την από της μιάς εις την ετέραν όχθην του Έβρου διάβασιν, πεζών εις τον ποταμόν, επνίγη.» (ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ 28-02-1872)
Δεν ήταν όμως μόνο οι πλημμύρες αλλά και οι νοτιάδες που εμπόδιζαν την προσέγγιση των πλοίων στο Δεδεαγατς, που ήδη τον Φεβρουάριο του 1872 είχε την πρώτη του αποβάθρα:
«Καθά γράφουσιν εξ’ Αδριανουπόλεως, υπό ημερ. 19 Φεβρουαρίου. Η μεταξύ Δεδέαγατς και Διδυμοτείχου σιδηροδρομική γραμμή πρόκειται να εγκαινιασθή, εκτός απροσδοκήτων προσκομμάτων, τη 15 προσεχούς Μαΐου, η δε εξακολούθησις της γραμμής μέχρις Αδριανουπόλεως ελπίζεται να εγκαινιασθή κατά την 1 προσεχούς Ιουλίου ώστε η εξαποστολή των μαλλίων, κουκουλίων και άλλων εμπορευμάτων της προσεχούς συγκομιδής θα δύναται να ενεργηθή δια του σιδηροδρόμου εν εύθεν εις την αποβάθραν του Δεδέαγατς. Αλλα καθ’ όσον αφορά την εις πλοία φόρτωσιν αυτών, αυτή θα δύναται να ενεργήται μόνον, όταν επιτρέπωσι τούτο οι νότιοι άνεμοι.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 14-02-1872)
Οι εργασίες για τη γραμμή μεταξύ Δεδεαγατς και Αδριανούπολης έβαιναν προς ολοκλήρωση νωρίτερα από την κύρια γραμμή που κατασκευαζόταν μεταξύ Αδριανούπολης και Κωνσταντινούπολης, ιδίως δε η γραμμή μετά τις Φέρες είχε φτάσει μέχρι και το Διδυμότειχο, όπως διαβάζουμε σε άλλη μια ανταπόκριση:
«-Περί των εν Δεδέαγατς γινομένων εργασιών του εις Αδριανούπολιν σιδηροδρόμου επιστέλλουσιν εις τον «Ανατολικόν Ταχυδρόμον» τας εξής πληροφορίας : «Εν τη τελευταία μου επιστολή έγραφον υμίν ότι το μεταξύ Δεδέαγατς και Διδυμοτείχου τμήμα του σιδηροδρόμου θέλει ανοιχθή εις κυκλοφορίαν τη 31 προσεχούς Μαΐου. Αλλ’η προθεσμία αυτή ευρέθη λίαν μεμακρυσμένη υπό του διευθυντού όστις ώρισε την 15 Απριλίου ως αμετάκλητον προθεσμίαν της αποπερατώσεως των εργασιών. Φαίνεται όμως δύσκολον ότι τα πάντα θα ώσιν έτοιμα είς τόσον ολίγην προθεσμίαν. Εν τούτοις λαμβάνονται παντοία προς τούτο μέτρα και υπάρχει απόφασις ίνα καταβληθή πάσα θυσία προς επιτυχίαν του αποτελέσματος τούτου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 4-3-1872)
«Ατμομηχανή στις ράγες.»
Οι αντιδράσεις κατά της επιλογής του Δεδεαγατς εξακολουθούσαν και το 1872 όπως φαίνεται σε άρθρα ανταποκριτών της εποχής, ενόψει της κατασκευής λιμένος:
«Επληροφορήθην ότι προ δύο περίπου μηνών εστάλησαν εκ μέρους του τόπου προς την αυτοκρατορικήν κυβέρνησιν αναφοραί περί του λιμένος Αίνου, συγκριτικώς με τον εις Δεντεαγατζ μελετώμενον ινα κατασκευασθή. Εις τας προαποσταλείσας αναφοράς εκτίθενται κατά πλάτος οι λόγοι της κακώς γενομένης προτιμήσεως του Δεντεαγατζ ως λιμένος και αποδείκνυται δι ακαταμαχήτων επιχειρημάτων το αδύνατον της κατασκευής λιμένος εις Δεντεαγατζ ένεκεν αυτής της φύσεως του μέρους, όντος εκτεθειμένου εις πάντα άνεμον και δια τας υπερόγκους δαπάνας αστινας απαιτείται να καταβάλωσιν εις εκείνο το μέρος.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 8-3-1872)
Παρα όμως τις αντιδράσεις, τον Απρίλιο του 1872 ξεκίνησε η κατασκευή του πρώτου λιμανιού υπό την διεύθυνση του μηχανικού της εταιρίας κ. Ταφελ:
«Εν Δεδέ αγάτς, όθεν άρχεται η εις Αδριανούπολιν λήγουσα σιδηροδρομική γραμμή, ορύσσεται λιμενίσκος εις ον η εταιρεία θέλει δαπανήσει 200.000 φράγκων. Η κατασκευή του λιμένος τούτου γίνεται υπο την διεύθυνσιν του μηχανικού της εταιρείας κ. Ταφελ, θέλει δε χρησιμεύει αντί του της Αίνου νοσηρού αποβαίνοντος εν ώρα θέρους» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 19-4-1872)
Τον Μάιο του 1872 οι εργασίες ολοκληρώνονταν και στο τμήμα από Αδριανούπολη μέχρι Διδυμότειχο:
«Καθά γράφουσιν εξ Αδριανουπόλεως, η μεταξύ της πόλεως ταύτης και του Δεδέαγατς κατασκευαζομένη σιδηροδρομική γραμμή προέβη από του Δεδέαγατς μέχρι του Φερή, επι δε του τμήματος τούτου εργάζεται ατμάμαξα μεταφέρουσα υλικόν. Τα ελάσματα ετέθησαν από Αδριανουπόλεως μέχρι Διδυμότειχου και ελπίζεται ότι το τμήμα τούτο αποστάσεως εξ ωρών θα ανοιχθή λίαν προσεχώς εις την κυκλοφορίαν. Ο γενικός διοικητής εποιήσατο εσχάτως εκδρομήν μέχρι του χωρίου Μαράς όπως ιδή τας γινομένας σιδηροδρομικάς εργασίας» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 8-5-1872)
«Δοκιμαστική τροχιοδρόμηση.»
Είναι γνωστές οι κατηγορίες των Αινιτών και ιδίως του Χατζόπουλου περί του νοσηρού κλίματος στο Δεδεαγατς οι οποίες επαναλαμβάνονται και σε ανταποκρίσεις δημοσιογράφων που επισκέφθηκαν την περιοχή. Το βέβαιο είναι ότι οι επικρίσεις αυτές κατέστησαν αδήριτη την ανάγκη εξασφάλισης ιατρικής και υγειονομικής περίθαλψης στη νέα κωμόπολη που αναπτυσσόταν. Έτσι διαβάζουμε τον Νοέμβριο του 1872:
«Ο ανταποκριτής εκφράζει την ευχήν ίνα η επελθούσα ατμοσφαιρική μεταβολή καταπαύση και τους εν Δεδεαγατς επικρατούντας ολεθρίους διαλείποντες πυρετούς, αναγγέλει δε ότι νέα τις επιδημία ως είδος ερεσίπελας ενέσκηψεν από τινος εν τω χωρίω Δερβέντ του διαμερίσματος Φερών. Το νόσημα τούτο προσβάλλον κατά πρώτον εις την κεφαλήν εντός τριών ή τεσσάρων ημερών θανατόνει τον πάσχοντα. Το πράγμα ανηγέλθη εις τον γενικόν Διοικητήν όπως φροντίση ούτος περι της αποστολής ιατρού και της λήψεως υγειονομικών μέτρων προς εξαλειψιν της μάστιγος ταύτης. Απο της χθές ήρθη η κάθαρσις εις ήν υπεβάλλοντο τα εκ των ρωσσικών λιμένων προερχόμενα πλοία.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 2-11-1872)
To Δεκέμβριο του 1872 είχε πλέον ολοκληρωθεί η γραμμή Αδριανούπολης-Δεδεαγατς ενώ σημειώθηκε και ο πρώτος εκτροχιασμός:
«Εξ’ Αδριανουπόλεως γράφουσιν ότι σιδηροδρομική αμαξοστοιχία εκ 50 αμαξών μεταβαίνουσα εις Δεδεαγάτς προς παραλαβήν υλικού εξετροχιάσθη παρά τον σταθμόν Βεδεγλή επί της μικρας γέφυρας, και εξ μεν άμαξαι συνετρίβησαν, άλλαι δ’ εβλάβησαν. Ευτυχώς ουδείς άνθρωπος έπαθεν.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 12-12-1872)
«Εκτροχιασμός δίπλα στο ποτάμι.»
Το 1873 μπήκε με την πλησμονή να ολοκληρωθούν και οι εργασίες της κύριας γραμμής:
«O διευθυντής της γενικής επιχειρήσεως των σιδηροδρόμων κ. Κοτάρ αγγέλλεται ότι εξετέλεσε προ δύο εβδομάδων περιοδείαν επί των σιδηροδρόμων από Δεδέαγατς εις Αδριανούπολιν και μέχρι της πρωτευούσης. Αι εργασίαι επί της τελευταίας γραμμής προχωρούσι διηνεκώς και φρονείται ότι κατά Μάρτιον η ατμάμαξα θα δύναται να μεταβαίνη μέχρι του Έβρου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 08-01-1873)
Με την ολοκλήρωση των εργασιών προγραμματίστηκαν και τα εγκαίνια αρχικά για τις 15 Μαΐου 1873 όπως διαβάζουμε στο ΝΕΟΛΟΓΟ, σχεδιαζόταν μάλιστα και η έλευση του ιδίου του Σουλτάνου:
«Η υπηρεσία της μεταξύ της πρωτευούσης και Αδριανουπόλεως σιδηροδρομικής γραμμής, καθά πληροφορούμεθα, θέλει αρχίσει δια το δημόσιον οριστικώς εις τας 15 Μαΐου. Ήδη γίνονται μόνον ταξείδια δοκιμής και συμπληρωματικαί τίνες εργασίαι. Προς τούτοις, καθά μανθάνομεν, η εταιρία επρομηθεύθη ιδιαιτέραν αμαξοστοιχίαν πολυτελώς ευπρεπισμένην και μετά πλουσίων σκευών όπως χρησιμεύση δια την Α. Α. Μ. τον Σουλτάνον κατά την ημέραν των εγκαινίων.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 17-04-1873)
Τα εγκαίνια όμως μετατέθηκαν για αργότερα λόγω απρόοπτων που συνέβησαν και καταγράφηκαν στο τύπο της εποχής:
«Καθά γράφουσιν εξ’Αδριανουπόλεως υπό ημερομηνίαν 21 Μαΐου, η έναρξις του σιδηροδρόμου μεταξύ της πρωτευούσης και της πόλεως ταύτης επεβραδύνθη ένεκα των ζημίων ας επήνεγκον επ΄ αυτού εργάται Κιρκάσιοι κατά το μέρος της Τσόρλους όπως εκδικηθώσιν άλλους εργάτας καθ’ ών εμνησικάκουν. Οι ένοχοι συλληφθέντες μετηνέχθησαν εις Αδριανούπολιν όπως δικασθώσιν. Η επιδιόρθωσις της μεταξύ Αδριανουπόλεως και του σιδηροδρομικού σταθμού αμαξιτού επερατώθη, ήδη δε’ ενεργείται και η κατασκευή νέας αμαξιτού δι ‘ ής η προτέρα θέλει συνδεθή μετά της αμαξιτού της πόλεως, διερχομένης τας δύο γεφύρας.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 15-05-1873)
«Δολιοφθορά τρένου από Κιρκάσιους!.»
Ο ίδιος ο Σουλτάνος τελικά δεν ήρθε αλλά εκπροσωπήθηκε από τον Μεγάλο Βεζίρη στα εγκαίνια που έγιναν στις 5-6-1873 στην Αδριανούπολη, όπως πληροφορούμαστε από τον τύπο της εποχής:
«Κατά την εις Αδριανούπολιν μετάβασιν της Α.Υ. του μεγάλου Βεζίρου επί τοις οριστικοίς εγκαινίοις του σιδηροδρόμου, την διεξαγωγήν των υποθέσεων του κράτους θέλουσιν εποπτεύει, κατά την «Τουρκίαν», αι Α. Α. Ε. Ε. οι υπουργοί των στρατιωτικών, των ναυτικών και των εξωτερικών». (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 05-06-1873)
Τις επόμενες ημέρες στο ΝΕΟΛΟΓΟ δημοσιεύτηκαν λεπτομέρειες της τελετής των εγκαινίων υπό τον τίτλο:
«Εγκαίνια της γραμμής.»
«ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ»
«Ο «Ανατολικός Χρόνος» δημοσιεύει τα επόμενα τηλεγραφήματα του επί της αμαξοστοιχίας των εγκαινίων αναχωρήσαντος εις Αδριανούπολιν μετά της άλλης συνοδείας ειδικού αυτού ανταποκριτού. Το πρώτον τηλεγράφημα εκ Δεμιρτασίου, υπο ημερομηνίαν της προχθές, 6 ωρ. 45 λ. της εσπέρας λέγει:«Πάντες οι κάτοικοι Αδριανουπόλεως συνέρρευσαν εις τον σταθμόν. Αι αρχαί πάσαι, πολιτικαί και στρατιωτικαί, η φρουρά μετά μουσικής. Ο ενθουσιασμός είναι μέγας. Ο καιρός ευμετάβολος.» Άλλο τηλεγράφημα εξ Αδριανουπόλεως της αυτής ημερομηνίας, εσπέρας:«Το μέγα του σταθμού αναπαυτήριον μετεσχηματίσθη εις πολυτελή αίθουσαν, λαμπρώς φωταγωγημένην και φιλοκαλώς κεκοσμημένην. Μετά το δείπνον, ανεγνώσθη τουρκιστί λόγος του βαρώνος Χιρς υπό του Μαχμούτ βέη, μέλους του συμβουλίου του κράτους, υπέρ του Σουλτάνου και ακολούθως άλλος υπέρ του μεγάλου βεζίρου. Η Α.Υ. απάντησε δι’ωραιοτάτου λόγου. Είτα δε επεδωκεν εις πάντας τους μηχανικούς των εταιριών της κατασκευής και της διευθύνσεως του σιδηροδρόμου παράσημα. Η Αδριανούπολις είναι λαμπρώς φωταγωγημένη άπασα, ανατινάσσονται δε πυροτεχνήματα. Τρίτον τηλεγράφημα της χθες, 8 ωρας της πρωίας αναγγέλει τάδε: Την πρωίαν ταύτην αι ΑΑ.ΥΥ. ο μέγας βεζίρης και ο Μιδχατ πασσάς μετά των άλλων υπουργών και ανωτέρων υπαλλήλων επεσκέφθησαν τα τεμένη του Σουλτάν Σελήμ και Σουλτάν Μουράτ, το αρχαίον ανάκτορον των Σουλτάνων, την στρατιωτικήν σχολήν και τον αποτεφρωθέντα, ότε κατέλυον εν αυτώ γαλλικά στρατεύματα στρατώνα. Μετά την εκτέλεσιν γυμνασίων τινών υπο των εφέδρων και στρατιωτικήν επιθεώρησιν, εγένετο υποδοχή του προξενικού σώματος και των θρησκευτικών αρχηγών. Είτα παρετέθη πρόγευμα εν τω διοικητηρίω. Ο ενθουσιασμός του λαού είναι εις το έπακρον. Άπασα η πόλις πανηγυρίζει. Η αμαξοστοιχία των εγκαινίων αναχωρεί περί την 1 ώραν μ.μ. εις Φιλιππούπολιν.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 7-6-1873) 
«Καθά τηλεγραφικώς αναγγέλεται, εις τον βαρώνα Χιρς επεδόθη υπό της Α. Υ. του μεγάλου βεζίρου εν Αδριανουπόλει, επί τη ευκαιρία των εγκαινίων του σιδηροδρόμου, το παράσημον Οσμανιέ γ’ τάξεως.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 08-06-1873)
Όταν οι τελετές τελείωσαν και ο σιδηρόδρομος αποδόθηκε στο κοινό, ο Μεγάλος Βεζίρης και η κουστωδία του επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη και ενημέρωσαν τον ίδιο το Σουλτάνο, όπως διαβάζουμε σχετικά:
«Την Παρασκευήν περί την δύσιν του ηλίου επανήλθεν εις τον σταθμόν του Σιρκετζή-Ισκελεσή, η αμαξοστοιχία των εγκαινίων της σιδηροδρομικής γραμμής Αδριανουπόλεως φέρουσα την Α. Υ. τον μέγαν βεζίρην μετά της λοιπής αυτού ακολουθίας. Ο υπουργός των εξωτερικών Ρασίδ πασσάς μετά του συμβούλου της μεγάλης βεζιρείας Χουρσίτ πασσά και άλλων ανωτέρων υπαλλήλων προϋπήντησαν την Α.Υ. τον μέγαν βεζίρην και τους μετ’ αυτού υπουργούς. Η Α.Υ ο μέγας βεζίρης ανευπαύθη και τίνα λεπτά μετά της συνοδείας αυτού εν τω σταθμώ και είτα επι του υπουργικού ατμοπλοίου ανεχώρησεν εις το κατά τον Βόσπορον μέγαρον αυτού. Την επιούσαν από πρωΐας ο μέγας βεζίρης μετέβη εις τα ανάκτορα και εξέθηκεν εις την Α.Α.Μ. τον Σουλτάνον τα κατά την επιθεώρησιν της γραμμής Αδριανουπόλεως ως και τας πανταχού γενομένας ευχάς και ενθουσιώδεις εκδηλώσεις υπερ της Α.Α.Μ. παραστήσας και τας εκ της περατωθείσης γραμμής προσδοκώμενας εις τον τόπον ωφέλειας. Η Α.Υ. παρέμεινεν ικανήν ώραν εν τοις ανακτόροις και ακολούθως μετέβη εις την Υ.Πύλην. Από πρωΐας ήδη πολλοί των υπουργών και ανωτέρων υπαλλήλων μεταβάντες προς τον μέγαν βεζίρην συνεχάρησαν τη Α.Υ. επί τη αισία διεκπεραιώσει της εκδρομής αυτού.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 11-06-1873).
Μπορεί στο Δεδεαγατς να μην έγιναν εγκαίνια, ούτε να μετέβησαν επίσημοι, όπως στην Αδριανούπολη ή την Φιλιππούπολη, είναι γεγονός όμως αδιαμφισβήτητο ότι ο μικρός οικισμός του άρχισε να θεμελιώνεται το 1871 μαζί με τις σιδηροτροχιές και τις πρώτες ατμομηχανές που ξεφορτώθηκαν για την κατασκευή και λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμμής που θα έφτανε μέχρι την Αδριανούπολη. Τα πρώτα οικήματα ήταν των εργατών, των μηχανικών και των σιδηροδρομικών, μαζί με την πρώτη προβλήτα, τις αποθήκες των υλικών και των μηχανών. Ακολούθησε ο σταθμός και τα απαραίτητα κτίσματα για τις ανάγκες του σιδηροδρόμου καθώς και τα πρώτα εμπορικά καταστήματα. Η πόλη μας είχε «φυτρώσει» για τα καλά στα θρακικά παράλια.
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. 
La question des chemins de fer de la Turquie d'Europe devant l'opinion publique, 1875
2. Εφημερίδες ΝΕΟΛΟΓΟΣ - ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ - ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ και ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ της Κωνσταντινούπολης
3. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου

Δευτέρα 17 Ιουλίου 2017

Το θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» στην πόλη μας

(Τεύχος 105-106 Δεκέμβριος 2017 Περιοδικό ‘Ενδοχώρα’)
«Το ΑΒΕΡΩΦ επικεφαλής νηοπομπής στο πόλεμο του 1912.»
Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ» είναι άρρηκτα δεμένο με τα οράματα και το πεπρωμένο του Ελληνικού Έθνους. Ήταν η ναυαρχίδα του Στόλου, υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, που συμμετείχε στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913), ενάντια στον Οθωμανικό Στόλο, όταν, αξιοποιώντας την ανώτερη ταχύτητά του, και το μέγιστο του βεληνεκούς των πυροβόλων του, αποσπάστηκε από τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο, και αναλαμβάνοντας αυτόνομη δράση έτρεψε τον εχθρικό στόλο σε φυγή καταδιώκοντάς τον. 
«Νυχτερινή επίθεση στον εχθρό.»
Η τακτική του Κουντουριώτη έδωσε την νίκη και τον αδιαμφισβήτητο έλεγχο του Αιγαίου στην Ελλάδα, και μετέβαλε πλοίο και ναύαρχο σε ζωντανούς μύθους. Για τους Έλληνες ήταν ο "Τυχερός μπάρμπα-Γιώργος", ενώ για τους Τούρκους "Το Διαβολοβάπορο" (Σεϊτάν παπόρ).
Αφού στις 18 Οκτωβρίου του 1912 συμμετέχοντας στην 1η Μοίρα του Ελληνικού Στόλου απελευθέρωσε τη Σαμοθράκη, συνόδεψε 17 επιταχθέντα ατμόπλοια που μετέφεραν μια βουλγαρική ταξιαρχία από τη Θεσσαλονίκη στο Δεδεαγατς (βλ άρθρο Η παραπομπή του Βουλγαρικού στρατού στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ στις 15 Νοεμβρίου του 1912).
«Λαϊκή έκδοση εποχής με θέμα την απελευθέρωση των νήσων του Αιγίου 1912-13.»
Διαβάζουμε στο δίτομο έργο του Ηλία Οικονομόπουλου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ»
«Εν πλήρει τάξει έπλευσεν η παραπομπή προς το Δεδεαγατς, ένθα αφίκετο περί την 1ην ώραν μ.μ. της 15 Νοεμβρίου. Προ του Δεδεαγατς ώρμει από πρωίας μοίρα του στόλου του Αιγαίου, αποτελουμένη εκ των τεσσάρων θωρηκτών «Γ. Αβέρωφ», «Ύδρας», «Ψαρών» και «Σπετσών», εν γραμμή μετώπου, των ανιχνευτών «Λέοντος» και «Πάνθηρος», των τορπιλοβόλων 11 και 14 και του τορπιλλοφόρου «Κανάρη», έτι δε μετά ρυμουλκών φορτηγίδων και πάντων των χρειωδών δια την απόβασιν…
«Μεταγωγικά που μετέφεραν την βουλγαρική ταξιαρχία 1912.»
Μετά την απόβασιν ο στόλος απέπλευσεν εκ Δεδεαγατς.Ο Βούλγαρος ταξίαρχος επεσκέφθη τον υποναύαρχον αρχηγόν, κατά δε την αποβίβασιν αυτού απενεμήθησαν αι κεκανονισμέναι δια κανονιοβολισμών τιμαί. Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί επεσκέφθησαν τον «Αβέρωφ» και εξέφραζον τας ευχαριστίας των δια τας περιποιήσεις ως έτυχον και την χαράν αυτών δια την υπεροχήν του Ελληνικού Ναυτικού...Τα πληρώματα του «Αβέρωφ» ήρχισαν την αποβίβασιν του στρατού από των πλοίων χωρίς να χάσουν καιρόν. Η αποβίβασις διεξήχθη μετά θαυμαστής τάξεως, άνευ εμποδίων, με κανονικότητα μοναδικήν και ταχύτητα εκπληκτικήν, βοηθήσαντος και του καιρού μεγάλως...Εις το Δεδεαγατς ευρίσκοντο ήδη 25 χιλ. Βούλγαροι υπο την αρχηγίαν του στρατηγού Γκινέφ. Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί επεσκέφθησαν τον «Αβέρωφ» διαρκούσης της ημέρας. Εγκαρδιώταται σχέσεις ανεπτύχθησαν μεταξύ των αντιπροσώπων των κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεων.»
«Το ΑΒΕΡΩΦ σε καρτ-ποσταλ εποχής.»
Στο βιβλίο που εξέδωσε το 1913 ο Κ. Φαλταιτς, ο γνωστός δημοσιογράφος και λογοτέχνης που στη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων κάλυψε δημοσιογραφικά τις επιχειρήσεις πάνω από τον Αβέρωφ, με τίτλο «Τα ανέκδοτα του Ναυάρχου Κουντουριώτου» βρίσκουμε το εξής απόσπασμα που αντέγραψε από το ημερολόγιο ενός ναύτη όσα εκείνος είχε σημειώσει από τη δική του σκοπιά :
«ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
Aπο τό ημερολόγιον του ναύτου γραφέως Άσωνίτη:«-..15 Νοεμβρίου. — Εις τον «Άβέρωφ», εύρισκομενον εις Δεδεαγάτς, άνέβησαν τριάντα Βούλγαροι στρατιώται ινα ιδωσι το πλοίον, εις δε έξ αυτών είχε το ξίφος του γεμάτο αίμα.Εις τας 4.45 είδομεν εις τήν ξηράν καπνόν, ερωτήσαντες δε ένα Βούλγαρον στρατιώτην, έλάβομεν τήν απαντησιν, ότι. από χθες άρχισαν να καίουν ολας τας τουρκικάς οικίας και εκκλησίας. Ό ίδιος, μου διηγήθη οτι προχθές το εσπέρας, ήλθον 15000 βουλγαρικού στρατού εις Δεδεαγάτς και περιεκύκλωσαν 9 χιλιάδας τουρκικόν στρατόν ο όποιος και παρεδόθη. ’Από αυτούς μετά την παράδοσιν εσφαξαν 3000 στρατιώτας.»
«Αιχμάλωτοι τούρκοι Αξιωματικοί στα σκαλιά της Ακαδημίας 1913.»
Λίγους μήνες μετά έμελε όμως να επανέλθει, κατά τη διάρκεια του Β Βαλκανικού πολέμου. Όπως είναι γνωστό η πόλη μας (τότε Δεδεαγατς-Dedeagatch) απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στόλο στις 12 Ιουλίου 1913 (βλ. άρθρο 12 ΙΟΥΛΙΟΥ 1913 - Η πρώτη Απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης).
«Το ΑΒΕΡΩΦ σε φωτογραφία εποχής την δεκαετία του 1910.»
Διαβάζουμε στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ της 20-7-1913:
«Την 3ην μ. μ. (σημ. της 11ης Ιουλίου 1913) εξήλθε του «Ιέρακος» ο ύπαρχος αυτού υποπλοίαρχος κ. Π. Αργυρόπουλος όστις συνεννοήθη μετά του Μητροπολίτου και των Προξένων διά την λήψιν συμπληρωματικών ασφαλείας μέτρων μέχρι της αφίξεως τού επιλοίπου στόλου. Την 6ην μ. μ. κατέπλευσαν τα θωρηκτά «Σπέτσαι» και «Ύδρα» τα αντιτορπιλλικά «Ασπίς» και «Θύελλα» μετα μίαν δε ώραν κατέπλευσεν ο «Αβέρωφ». Πάντα τα πλοία ηκολούθησαν την ακτήν του Αίνου συμφώνως προς τας υποδείξεις του κυβερνήτου του «Ιέρακος».
«H ναυμαχία της ΕΛΛΗΣ 3-12-12.»
Ο ελληνικός στόλος έμεινε μέχρι και τις 30 Ιουλίου του 1913 και λίγο μετά επανήλθε η Βουλγαρική κατοχή, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου (π.ημερ) / 10 Αυγούστου (ν.ημ.) του 1913). Από το μητρώο του πλοίου αντλούμε την πληροφορία ότι το «Αβέρωφ» έμεινε στον όρμο του Δεδεαγατς 19 ημέρες. Είναι μάλιστα γνωστό ότι κατά την παραμονή του εδώ το τυπογραφείο που υπήρχε πάνω σε αυτόν εξέδωσε και γραμματόσημα. -
«Η διάσκεψη της συνθήκης του Βουκουρεστίου 1913.»
Στο ως άνω βιβλίο του Φαλταιτς βρίσκουμε ένα απόσπασμα ενδεικτικό του θρύλου που είχε δημιουργηθεί γι’αυτόν όταν ελλιμενιζόταν έξω από το μικρό λιμανάκι της πόλης μας:
«ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΟ ΣΕΙΤΑΝ ΠΑΜΠΟΡ 
Οταν o «Αβέρωφ» ευρίσκετo εις τό Δεδεαγατς, κατέβαιναν και ήρχοντο νά τον δουν πολλοί Έλληνες από τήν Άδριανούπολιν. Μεταξύ όμως των Άδριανουπολιτών αύτών, που ή αγάπη προς τό θωρηκτόν μας, τούς έκανε νά υποστούν τήν πεζοπορείαν τόσων ημερών ήσαν και μερικοί Τούρκοι. Τούς Τούρκους αυτούς βέβαια δεν τους έφερνε ως το κατάστρωμα του θωρηκτού μας ή αγάπη. Το ελατήριο που τούς κινούσεν ήτο ή περιέργεια και ο θαυμασμός. Ανεβαίνοντας στον «Αβέρωφ»άνοιγαν χάσκοντες το στόμα των και έλεγαν: «Ήρθαμε κουζουμ να δούμε αυτό το παμπόρ που εχαλασε μόνον του όλο τον στόλο μας. Ηρθαμε να δούμε τι είναι αυτό το Σειτάν–παμπόρ».-
«Ο θαυμασμός του κόσμου για το Θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ.»
Εδώ πρέπει να θυμίσουμε ότι στο δεύτερο βαλκανικό πόλεμο η Οθωμανική αυτοκρατορία και Ελλάδα, χωρίς να έχουν συμμαχήσει, είχαν κοινό αντίπαλο τη Βουλγαρία και ότι στις 21 Ιουλίου του 1913 η Αδριανούπολη είχε επανακαταληφθεί από τους Οθωμανούς, ενώ η Ελληνική κατοχή του Δεδεαγατς έφτασε μέχρι την Κορνοφωλία δεδομένου ότι το Σουφλί είχε και αυτό καταληφθεί από τους Οθωμανούς. Έτσι εξηγείται η επίσκεψη Οθωμανών από την Αδριανούπολη στο θωρηκτό που ναυλοχούσε έξω από το μικρό λιμάνι του Δεδεαγατς.
«Το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ σήμερα πλέοντας για συντήρηση.»
Μπορεί ο «Μπαρμπα Γιώργης» να μην απελευθέρωσε τελικά την πόλη μας, έμεινε όμως στις καρδιές των Δεδεαγατσιανών, ως ο Ελευθερωτής, αφού μετά την απελευθέρωση έφερε στις 9-7-1920 το Βασιλέα Αλέξανδρο, προς τιμή του οποίου πήρε τελικά η πόλη μας το όνομα της.
Διαβάζουμε στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 12-7-1920:
«ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗΝ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ 
ΕΙΣ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 9 (του ανταποκριτού μας).- Ο θρυλλικός «Aβέρωφ» ήταν σκιά υποστάσεως ακόμη, όταν η κωδονοκρουσία, ήρχισε, αι θυρίδες των καταστημάτων εκλείοντο, αι θύραι των οικιών ηνοίγοντο και οι δρόμοι επλημμύριζαν από πυκνήν συρροήν κόσμου πολυποικίλου και περιέργου. « Ο Βασιληάς έρχεται». Και όλοι βαδίζουν προς την θάλασσαν προς την αποβάθραν. Οι δρόμοι οι ευρείς και ωραίοι είνε καταστόλιστοι από αψίδες και σημαίας. Έμπροσθεν της αποβάθρας μεγάλη θριαμβευτική αψίς δεικνύει ωραίαν και θελκτικήν εμφάνισιν. Και η προ της αποβάθρας πλατεία πληρούται εντός ολίγου από άνδρας και γυναίκας με εστραμμένην την προσοχήν των εις το πέλαγος όπου εις μεγάλην απόστασιν εις απόστασιν τριών μιλίων αγκυροβολεί ο «Αβέρωφ».Μετ΄ολίγον ατμάκατος εκπορεύεται εκ του σκάφους και έρχεται εις την αποβάθραν. Επιβαίνουν διαγγελείς φέροντες την είδησιν ότι ο Βασιλεύς θα εξέλθη την 4ην ώραν. Βασιλεύει η απαγοήτευσις και ο κόσμος κυματοειδώς επανέρχεται, επιστρέφει εις τα ίδια, ίσα μετά τέσσαρας ώρας επανέλθη και επανακτήση τας θέσεις του διά το θέαμα.Την 4ην ώραν ακριβώς η ατμάκατος με το Βασιλικόν έμβλημα σχίζει τα κύματα. Ο κόσμος συνωθείται περί την εξέδραν. Έρχονται οι επίσημοι. Ο ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης μετά του προσωπικού του, ο Αντιστράτηγος κ. Ζυμβρακάκης μετά του επιτελείου του, ο Πολιτικός Διοικητής κ. Σνωκ μετά του προσωπικού της Διοικήσεως, ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, αντιπρόσωποι όλων των Κοινοτήτων και αντιπρόσωποι του εμπορικού κόσμου και των Συντεχνιών. Κατά την προσέγγισιν της ατμακάτου ο κ. Σαχτούρης, ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Σνωκ και ο Δήμαρχος αποχωρίζονται των λοιπών και μεταβαίνουσιν εις τον άκρον του προβλήτος όπως δώσουν τον πρώτον χαιρετισμόν. Ο κ. Αρμοστής συνιστά τους πολιτικούς υπαλλήλους και κατόπιν εις την βάσιν του προβλήτος ο Δήμαρχος προσφωνεί την Α.Μεγαλειότητα...»
«Ο βασιλεύς ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ στο Δεδέαγατς»
Στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 11-7-1920 διαβάζουμε υπό τον τίτλο
«Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ Δ.ΘΡΑΚΗΝ» 
(ΤΗΛ/ΜΑ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΜΑΣ) 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 10 Ιουλίου.- ... Εις το Δεδεαγάτς ετίμησε το δείπνον το εσπέρας το παρατεθέν υπό του κ. Σαχτούρη και του κ. Ζυμβρακάκη εν τω κήπω του «Πανελληνίου» σημαιοστολίστου και απλέτως φωτιζομένου υπό του ηλεκτρικού.Παρεκάθησαν εις το γεύμα ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Κόρακας, οι υπασπισταί του Βασιλέως, οι κυβερνήται του «Αβέρωφ» και του «Πάνθηρος», ο επιτελάρχης κ. Καλογεράς, ο Σ. Επίσκοπος, το ανώτερον προσωπικόν της Αρμοστείας και αι Αρχαί της πόλεως.Πλήθος λαού εις την πλατείαν παρηκολούθησε το γεύμα ενθουσιώδες. Ο κ. Σαχτούρης προέπιεν εις υγείαν του Βασιλέως. Το γεύμα παρετάθη μέχρι της ενδεκάτης. Μεθ΄ό ο Βασιλεύς επανήλθεν επί του «Αβέρωφ». Αύριον αναχωρεί εις το μέτωπον. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ.-»
Στο ίδιο ως άνω μητρώο του πλοίου διαβάζουμε ότι ο «Αβερωφ» έμεινε στην Αλεξανδρούπολη 3 ημέρες και επανήλθε στις 19-7-1920 ότε και έμεινε άλλες 2 ημέρες. Ανεχώρησε όταν είχε επιστρέψει πλέον και ο Βασιλεύς Αλέξανδρος από την Αδριανούπολη αναχωρών για την Αθήνα.
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. 
Τα ανέκδοτα του Ναυάρχου Κουντουριώτου / υπό Κ. Φαλτάϊτς, Ημερομηνία έκδοσης: 1913.-
2. Βικιπαίδεια: Γεώργιος Αβέρωφ (θωρακισμένο καταδρομικό) -ιστοσελίδα.-
3. Ηλία Οικονομόπουλου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.»
4. Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ της 20-7-1913.-
5. Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 12-7-1920
6. Εφημεριδα ΕΜΠΡΟΣ ΤΗΣ 11-7-1920
7. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου
8. Ψηφιοποιημένο Μητρώο του «Αβερωφ» στην ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ (Υ.Ι.Ν)

Κυριακή 8 Ιανουαρίου 2017

1900 - Το Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη) στην απαρχή του 20ου Αιώνα

«Ανατολική άποψη του DEDEAGATCH. Στο βάθος ο μύλος του ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ.»
Το λυκαυγές του προηγούμενου αιώνα (20ος αι.) βρήκε την Ευρώπη να απολαμβάνει ανέφελη την αισιοδοξία της Belle Époque. H ειρήνη είχε επικρατήσει μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, οι νέες τεχνολογίες βελτίωναν τη ζωή, ενώ το θέατρο ανακάλυψε νέες σύγχρονες μεθόδους, συμπεριλαμβανομένου του εξπρεσιονισμού, και πολλοί συγγραφείς έγραψαν έργα που συγκλόνισαν το σύγχρονο κοινό, είτε με την ειλικρινή απεικόνιση της καθημερινότητας και της σεξουαλικότητας ή με ασυνήθιστα άλλα καλλιτεχνικά στοιχεία. Πίσω όμως από την επίπλαστη αυτή εικόνα κρυβόταν ο μιλιταρισμός και ένας γενικός ανταγωνισμός στους εξοπλισμούς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επιπλέον, αυτή η εποχή ήταν μια από την εποχή της μαζικής υπερπόντιας αποικιοκρατίας, γνωστή ως Νέος Ιμπεριαλισμός, ή Υψηλός Ιμπεριαλισμός. Το πιο διάσημο μέρος αυτής της αυτοκρατορικής επέκτασης ήταν ο αγώνας για τις αποικίες στην Αφρική.
«Καμήλες στο DEDEAGATCH στις αρχές του 20ού αιώνα.»
Ο 20ος αιώνας υπήρξε παιδί των δύο προηγούμενων αιώνων και των αντίπαλων πνευματικών τους κινημάτων: του Διαφωτισμού και του Ρομαντισμού. Το παιδί αυτό αφομοίωσε τις φωτεινές πλευρές των δύο κινημάτων, της μοντερνικότητας και των απελευθερωτικών μορφών της, αφομοίωσε ωστόσο και τις σκοτεινές πλευρές των δύο κινημάτων, συγχωνεύοντάς τες στο εκρηκτικό μίγμα του φασισμού και των ολοκληρωτικών θερμών και ψυχρών πολέμων.
«Η Παραλία στις αρχές του 20ού αιώνα.»
Στα βαλκάνια, την πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, κυριαρχoύσε το Μακεδονικό ζήτημα, ο αγώνας για τον έλεγχο της Μακεδονίας που αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και διεκδικούνταν από τους Έλληνες, του Βούλγαρους και τους Σέρβους.
«Ο μύλος ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ 1905.»
Η Οθωμανική κυβέρνηση βρισκόταν αντιμέτωπη με μεγάλη οικονομική κρίση-έλλειψη ρευστότητας, επενδυτικών κεφαλαίων, και χρόνια ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού-επιδείνωση του δημοσιονομικού ελλείμματος παρά την προηγούμενη προσπάθεια εκσυγχρονισμού και μεταρρυθμίσεων, γνωστή και ως Τανζιμάτ, που είχε ανακοπεί πλέον με την άνοδο στο θρόνο του απολυταρχικού Αμπντούλ Χαμίτ Β’ και το Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο του 1877-1878 που ανέστειλαν τη διαδικασία φιλελευθεροποίησης και οδήγησαν στην επιστροφή του παλιού απολυταρχικού καθεστώτος.
«Κάπου μεταξύ Θεσ/νικης & Δεδέαγατς στην γραμμή της JSC στα τέλη του 19ού αιώνα.»
Δημιούργημα αυτής της εκσυγχρονιστικής περιόδου αποτέλεσε η πολίχνη του Δεδεαγατς (Dedeagatch), ήδη από το 1883 έδρα του ομώνυμου σαντζακίου στολισμένη με ένα λαμπρό Διοικητικό κέντρο, που περιλάμβανε διοικητήριο, ταχυδρομικό και τηλεγραφικό σταθμό, αστυνομία, στρατώνες, φυλακές και δικαστήριο.
Οι εμπορικές προοπτικές που διανοίγονταν λόγω τις σιδηροδρομικής σύνδεσης της πόλης με Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη και του πολλά υποσχόμενου λιμένα της έφεραν όπως ήταν φυσικό πολλούς Έλληνες που ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα αποτελούν τη πλειοψηφία του πληθυσμού της πολίχνης. Για το λόγο αυτό άλλωστε είχε μεταφερθεί εδώ και η έδρα της Μητροπόλεως της Αίνου.
«O Άγιος Νικόλαος 1901.»
Το 1900 μπήκε στο Δεδεαγατς, με την ευημερούσα πλέον Ελληνική κοινότητα να ανεγείρει το μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Νικολάου στο υψηλότερο σημείο της πόλης, αλλά ταυτόχρονα να ατενίζει δυσοίωνα το μέλλον της με την ολοένα αυξανόμενη πίεση των εξαρχικών Βουλγάρων, όπως άλλωστε και σε ολόκληρο το Μακεδονικό και Θρακικό χώρο, που προσπαθούν να αποκτήσουν ερείσματα στη νέα πόλη.
«Κτήρια της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ.»
Στην εφημερίδα ΑΓΩΝ που εκδίδονταν στην Αθήνα κάθε Παρασκευή και ήταν δημοσιογραφικό όργανο Ηπειρωτών και Μακεδόνων, στο φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 1900 βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα περιγραφή για το μικρό πόλισμα του Δεδεαγατς και το Ελληνικό στοιχείο την οποία παραθέτουμε αυτούσια με την γλώσσα και την ορθογραφία του πρωτοτύπου:
«ΘΡΑΚΗ Πώς εχουσι τα καθ ημάς πράγματα έν Θράκη Δεδεαγατς-Ουζούν Κιοπρού-Κεσσάνη-Μαλγαρα. 
"Αρχομαι από του Δεδεαγάτς της πόλεως εκείνης ην κατά τον Ελληνοτουρκικόν πόλεμον εδόξασεν ο ναυμάχος ήρως Σαχτούρης, άγνωστος τότε εις τον Τούρκο διοικητήν, όστις ήτένιζε μετά εμφόβου αγωνίας προς το πέλαγος μη εμφανισθή ο Ελλην Ναύαρχος, έτοιμος ων να καταλάβη την ανοχυρωτον πόλιν. Πρό τριάκοντα και πέντε ετών το Δεδεαγατς ην έρημος ακτή και αγρία, άγνωστος εις την εμπορίαν, προσιτή δε μονον εις τους λαθρεμπόρους. Εκτοτε όμως επετράπη υπό της Τουρκικής κυβερνήσεως ο συνοικισμός του θρακικού τούτου λιμένος και από της κατασκευής ιδία του σιδηροδρόμου εις τας ερήμους όχθας του αφανούς εκείνου όρμου ωραία εφυτρωσεν πολίχνη αριθμούσα νυν περι τους τετρακισχιλίους κατοίκους ων τα 2/3 περίπου Ελληνες, οι δε άλλοι Οθωμανοί και Αρμένιοι. Εις την νεοσχημάτιστο ταύτην αποικίαν πολλαι Ελληνίδες πόλεις εχρησίμευσαν ώς μητροπόλεις, αναφέρω δε ενταύθα τας κυριωτέρας. Τοιαυται υπήρξαν αι θρακικαί πόλεις Μαρώνια, Μάκρη, Αίνος, Άδριανούπολις, αι νήσοι του Αιγαίου και η κατ εξοχήν φιλαπόδημος πατρίς τών Ήπειρωτών».
"Ισως εις τήν ποικιλιαν των Εθνικών τούτων στοιχείων, εξ ών απηρτισθη ή πολις, χρωστεί αυτη την γοργήν πρόοδον και τον ένθουν ζήλον, μεθ' ου προεβη εις τήν σύστασιν των σχολείων της, εις τήν ανέγερσιν προχείρου μεν το κατ αρχάς εκκλησίας, νυν δε μεγαλοπρεπέστατου ναού, όστις οσονούπου αποπερατούται. 'Εν Δεδεαγατς σήμερον λειτουργεί αστική σχολή άρρένων, εν η διδασκουσι δυο διδάσκαλοι και παιδεύονται μαθηταί 90 παρθεναγωγείον εν ω μία διδασκάλισσα διδάσκει 50 μαθητρίας και νηπιαγωγείον εν τω οποιω μία νηπιαγωγός διδάσκει 70 νήπια. Τό Δεδεαγάτς εγένετο ήδη έδρα του Μητροπολίτου Αίνου και έσχε την τύχην να ποιμανθή υπό φιλοτίμων και άξιων της αποστολής των Άρχιερέων. Δυστυχώς η προιούσα ακμή της πολίχνης ανεστάλη απότομος αφ ης εγένετο η γραμμή Φιλιπουπόλεως-Πύργου, διότι έκτοτε το κέντρον της εμπορίας των σιτηρών μετατοπίσθη εις τον λιμένα εκείνον της Ανατολικής "Ρωμυλίας”.
«Η μεγάλη οδός ΧΑΜΗΔΙΕ του ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ.»
Οι Βούλγαροι δεν άφηκαν και ενταύθα άκαταδίωκτον τόν Ελληνισμόν. Καίτοι ουδείς εν τη πόλει υπήρξεν άπ' αρχής Βούλγαρος, εφήρμοσαν και ενταύθα την τέχνην της κατασκευής βουλγαρισμού δια της παντοίας περισυλλογής βουλγαρικών περιτριμμάτων, ου μόνον δε τούτο άλλα και εις μέτρον πολυ παράδοξον και πρωτοφανές προέβησαν το επόμενον:
«Εις πλέον η ωριαίαν απόστασιν έκειτο το βουλγαρόφωνον χωρίον Γενήκιοι («Νεοχώριο») δια του ονόματος αυτού μαρτυρούν, ότι πρόσφατος ύπήρξεν ό συνοικισμός του. Την θέσιν ταύτην του χωρίου οί Βούλγαροι δεν εύρισκον πρόσφορον προς εξυπηρέτησιν του σχεδίου και του μανικού των πόθου, όπως καταβώσιν εις το Αιγαίον, κατώρθωσαν δε να μετατοπίσωσιν το χωρίον και φέρωσιν αυτό εις ημίωρον από του Δεδεαγατς απόστασιν και εις θέσιν ορατήν από της θαλάσσης».
"Οσο γελοιον και να η τό μέτρον τούτο, δεν είναι ολιγότερων σοβαρόν δι' ήμας ώς ενδεικνύον την συστηματικήν και εσκεμμένην ενέργειαν τών Βουλγάρων προσπαθούντων να δημιουργήσωσι βουλγαρισμόν εκ του μη όντος κατ' άντίθεσιν, ήμών, οίτινες εγκατελειπομεν και τον υπάρχοντα ακμαίον Ελληνισμόν απροστάτευτον. Χάριν τούτων τών καταχθονίων σκοπών ιδρυσαν οι Βούλγαροι και εμπορικόν Επιμελητήριον ενταυθα, εις ό άπεστειλαν άνδρα ικανότερον πολλών Ελλήνων Υπουργών και εγκρατή γνώστην της διεξαγομένης πάλης. Ευτυχώς όλα ταύτα εναυάγησαν μέχρι τούδε και ελπίζομεν είς τόν θεόν, ότι μέχρι τέλους θα ναυαγήσωσιν προ του βράχου του εθνικού φανατισμού, μεθ ού αμύνονται υπέρ της φυλής των οι ημέτεροι άδελφικώς συνηνωμένοι μετα τών "Οθωμανών, οίτινες ήρχισαν κατανοούντες ότι Τούρκοι και Έλληνες ένα μόνον και κοινόν έχουσιν εχθρόν τόν απαίσιον σλαυισμόν.-»
Ευτυχώς παρ’ όλες τις προσπάθειες εκβουλγαρισμού και τις δυο βουλγαρικές κατοχές που μεσολάβησαν των ετών 1912-1919 και 1941-1944 η πόλη παρέμεινε Ελληνική.
«Άποψη Συνοικίας Μητροπόλεως 1910.»
Ο 20ος αιώνας, υπήρξε ο πιο φωτεινός, λόγω ηλεκτρισμού και επιστημονικών ανακαλύψεων, και συνάμα ο πιο σκοτεινός, λόγω πολέμου και ποικιλώνυμων φασιστικών εκτροπών. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις, η κβαντομηχανική, και η πρώτη αποκωδικοποίηση του DNA, από τη μια πλευρά, και τα εκατομμύρια θανάτων προερχομένων από ανθρώπινες επιλογές και αποφάσεις, από την άλλη πλευρά χαρακτηρίζουν τον 20ο αιώνα. Δίπλα στα εκατοντάδες εκατομμύρια των ανθρώπινων ζωών, που έσωσαν οι πρόοδοι της ιατρικής, βρίσκονται 10 εκατομμύρια νεκροί του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, 50 εκατομμύρια του Β', 20 εκατομμύρια των πολέμων μετά τον Β' και 15 εκατομμύρια αφανιζόμενα παιδιά ετησίως λόγω πείνας και έλλειψης φαρμάκων.
«Το λιμάνι του DEDEAGATCH και η παραλία 1898.»
Φυσικά οι Δεδεαγατσιανοί όταν έμπαινε ο 20ος αιώνας δεν μπορούσαν να φανταστούν τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζαν τον αιώνα αυτό και τις προκλήσεις του, όμως άντεξαν γιατί είχαν υψηλό εθνικό φρόνημα και μας παρέδωσαν ως παρακαταθήκη την Ελληνικότητα της πόλης μας που διέσωσαν ως κόρη οφθαλμού έναντι όλων των επιβουλών λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. 
Εφημερίδα ΑΓΩΝ φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 1900
2. Μεταξύ Ανατολής & Δύσης - Α.Καραδήμου - Γερολυμπου
3. Iστορία του 20ου Αιώνα Παρνελ-Χρυσός τύπος.-Κώστας Βέργος.
4. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου