Τρίτη 16 Αυγούστου 2011

H Αλεξανδρούπολη (ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ) αμέσως μετά την ενσωμάτωση-Τα πρώτα βήματα

Η 14η Μαΐου 1920 είναι ημερομηνία ορόσημο στην ιστορία της πόλης μας, καθόσον τότε συνέδεσε την τύχη της με την τύχη της μητέρας Ελλάδας και από κεντρικός κόμβος επικοινωνίας όλης της Θράκης (Ανατολικής και Δυτικής) που ήταν στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας έγινε πλέον μια ακριτική πόλη που αναζητά το τραίνο της ανάπτυξης. Εκείνη την εποχή τίποτε δεν θυμίζει το ένδοξο παρελθόν της ύστερα από τα πέτρινα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής (1912-1918), παρά μόνο τα ερειπωμένα μέγαρα που ξαναβρίσκουν ζωή και η ονομασία Δεδεαγατς που εξακολουθεί παρά την μετονομασία της σε Αλεξανδρούπολη να χρησιμοποιείται (και για πολλά χρόνια ακόμα). Ας δούμε λοιπόν τα πρώτα βήματα του ελεύθερου βίου της όπως καταγράφηκαν στον τύπο της εποχής, με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού:
Ένας φρέσκος άνεμος δημιουργίας πνέει στην πόλη που προσπαθεί να βρει το δικό της ρυθμό ανάπτυξης και να διαφημίσει στην καινούργια της πατρίδα τις φυσικές της ομορφιές. Ταυτόχρονα με την αναγγελία της απελευθέρωσης της πόλης μας από τον Ελληνικό στρατό ανακοινώθηκε ότι επαναλειτούργησαν τα ιαματικά λουτρά της Τραιανούπολης. Διαβάζουμε σχετικά στο φύλλο της 15-5-1920 της εφημερίδας «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» :
«ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΦΕΡΡΩΝ
- - - - -
«Η Διεύθυνσις των ιαματικών λουτρών Φερρών (Τραϊανούπολις) λαμβάνει την τιμήν να πληροφορήση υμάς, ότι επισκευάσασα και καταρτίσασα τελείως τα λουτρά Φερρών, παρά το Δεδέαγατς, ανοίγει αυτά, δεχομένη επισκέπτας την 15 Μαΐου. Οι κ.κ. επισκέπται θέλουσι τύχη μεγίστης περιποιήσεως και θα διέλθουν εν τοις απεράντοις ξενοδοχείοις, λίαν ανέτως και οικονομικώς. Τα λουτρά απέχουν του Δεδεαγάτς σιδηροδρομικώς μόνον 20 λεπτά.
Διά πλείονας πληροφορίας απευθυντέον προς τον διευθυντήν Ν. Ράσκελην ή προς τον εν Δεδεαγάτς Αντιπρόσωπον Κωνσταντίνον Αστερίδην. Η Διεύθυνσις: Ν.Δ. Ράσκελης»
Με την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα καταργήθηκε το Διασυμμαχικό κράτος της Θράκης (THRACE INTERALLIE) και ο Ύπατος Αρμοστής του στρατηγός Σαρπύ (Charpy) αναχώρησε από την Κομοτηνή (Γκιουμουλτζίνα), όπου είχε έως τότε έδρα, για την Κωνσταντινούπολη. Στην πόλη μας όπου άλλαξε το τραίνο έγινε δεκτός με ενθουσιασμό:

«Εικόνα 1: Η αναχώρηση του Σαρπύ απο την Αλεξανδρούπολη για Κωνσταντινούπολη το Μάιο του 1920.»

«Η ΠΡΟΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΣΑΡΠΥ ΕΚ ΓΚΙΟΥΛΜΟΥΤΖΙΝΗΣ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
- - -
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 23 Μαΐου (ιδ.τηλ.του «Εμπρός») .-Εξαιρετικώς ενθουσιώδης ήτο η γενομένη προπομπή εις τον στρατηγόν Σαρπύ αναχωρήσαντα εκ Γκιουμουλτζίνης εις Δεδεαγάτς, όπου τον συνώδευσεν ο κ. Βαμβακάς.
Αποθεωτική ήτο εξ άλλου και η γενομένη αυτώ υποδοχή εν Δεδεαγάτς.
Ο κ.Σαρπύ απεχαιρέτισε τον κ. Βαμβακάν εκφράζων την ευγνωμοσύνην του και την πεποίθησιν ότι αι ξέναι εθνικότητες θα απολαύσουν υπό την Ελληνικήν διοίκησιν ισοπολιτείας.» (ΕΜΠΡΟΣ 24-5-1920)
«Εικόνα 2: Στρατιώτες στην παραλία της Αλεξανδρούπολης στις αρχές της δεκαετίας του 1920.»

Η διοίκηση της Στρατιάς της Θράκης υπό τον αντιστράτηγο Ζυμβρακάκη εδρεύει στην πόλη μας και επειδή ο πόλεμος δεν έχει ακόμα τελειώσει για την Ελλάδα, καλούνται στα όπλα όλοι οι ελληνικής καταγωγής κάτοικοι των καταληφθέντων περιοχών της Θράκης από 20 έως 31 ετών :
«ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 4. Ο διοικητής του Στρατού Θράκης καλεί πάντας τους Έλληνας την καταγωγήν τους κατοικούντας ή καταγομένους εκ των μερών της καταληφθείσης Θράκης, τους ανήκοντας εις τας κλάσεις 1911-12-13-14-15-16-17-18-19 και 1920 συμπεριλαμβανομένης, ήτοι τους γεννηθέντας κατά τα έτη 1889 μέχρι του 1900 συμπεριλαμβανομένου, να προσέλθωσιν εθελουσίως προς κατάταξιν.
Ημέρα προσελεύσεως ορίζεται η 10 Ιουνίου. Οι καλούμενοι θα προσέλθωσιν εις τας πλησιεστέρας Αστυνομικάς ή Στρατιωτικάς Αρχάς, αίτινες δυνάμει της παρούσης υποχρεούνται να τους χορηγήσωσι φύλλα πορείας διά το εν Γκιουμουλτζίνη 12ον Σύνταγμα Σερρών, είς ό καταταγήσονται.» (ΦΩΣ 5-6-1920)
«Εικόνα 3: Ατμόπλοιο έξω απο το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης.»

Την ίδια εποχή αρχίζει η μεγάλη φυγή των ομογενών από τη Σοβιετική πλέον Ρωσία και οι Ελληνικές αρχές πολλούς από αυτούς τους στέλνουν στη Θράκη για να καλλιεργήσουν τα εγκαταλειμμένα χωράφια. Φυσικά αφού έρχονται με πλοία επιβιβάζονται στο λιμάνι της πόλης μας:
«ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΥΚΑΣΙΩΝ
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ.- Κατέπλευσεν ενταύθα προερχόμενον εκ Θεσσαλονίκης το ατμόπλοιον «Κάπαλα», εφ ου επέβαινον 1.000 Καυκάσιοι, μεταφερθέντες ενταύθα, ίνα χρησιμοποιηθούν εις τον θερισμό των εγκαταλειφθέντων σπαρτών.-
Προς τους αφιχθέντας πρόσφυγας παρεσχέθη υπό της πόλεως πάσα περίθαλψις.
Το ίδιον ατμόπλοιον μετά την αποβίβασιν απέπλευσε διά Βατούμ όπως παραλάβη ετέρους 2.000 έλληνας αναμένοντας εκεί την άφιξιν Ελληνικού ατμοπλοίου, ίνα κατέλθουν εις την Ελλάδα.» (ΦΩΣ 13-6-1920)
«Εγκατάστασις Καυκασίων
Υποστάν δεκαήμερον κάθαρσιν εις το λοιμοκαθαρτήριον Μίκρας επεκοινώνησε χθες το εκ Βατούμ αφιχθέν Αμερικανικόν ατμόπλοιον «Ναβασί» το οποίον είχε φέρει υπερχιλίους Καυκασίους πρόσφυγας εκ Βατούμ. Το ατμόπλοιον τούτο αποπλέει αύριον δια Δεδέαγατς όπου θα μεταφέρη χιλίους Καυκασίους πρόσφυγας οι οποίοι θα εγκατασταθούν εις Φέρρας μερίμνη και δαπάναις της Κυβερνήσεως…» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 22-6-1920)
Εκτός όμως από εργατικά χέρια στην πόλη μας έρχονται και χωροφύλακες για να ενισχύσουν τη χωροφυλακή της Θράκης.
«ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΕΣ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ
Απεστάλησαν εις Δεδέαγατς 450 χωροφύλακες προς ενίσχυσιν της εν Θράκη χωροφυλακής» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 14-6-1920)
Η άρτι ελευθερωθείσα πόλη μας εξακολουθεί να εορτάζει ποικιλοτρόπως. Με αφορμή τις σχολικές γιορτές διασκεδάζει ολόκληρη η πόλη. Οι γιορτές αυτές καταγράφονται στον τύπο της εποχής που δεν χάνει ευκαιρία να δημοσιεύει ό,τι συμβαίνει στις νέες χώρες:
«ΩΡΑΙΑΙ ΕΟΡΤΑΙ ΕΝ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
-----
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 7 Ιουνίου (Καθυστερήσασα ανταπόκρισις).- Χθες διεξήχθη ενταύθα μια θαυμασία και αλησμόνητος σχολική εορτή, αποδείξασα οπόσον πολύτιμον δώρον είνε η ελευθερία και ο πολιτισμός.
Η εορτή διεξήχθη εις το πάρκον του στρατ.νοσοκομείου, ένθα προσήλθον όλοι οι επίσημοι και ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλεως μας. Ο αντιστράτηγος κ. Ζυμπρακάκης μετά του Επιτελάρχου κ.Χ…, το επιτελείον και όλοι οι εκτός υπηρεσίας αξιωματικοί. Επίσης παρέστησαν άπασαι αι πολιτικαί αρχαί προεξάρχοντος του υποδιοικητού κ. Σνώκ, ο Σεβ. Μητροπολίτης Αίνου-Δεδέαγατς, ο δήμαρχος κ. Εμμ. Αλτιναλμάζης μετά του Δημοτικού συμβουλίου, οι Σοφολ.Μουφτής και Ραββίνος, ο προϊστάμενος της αρμένικης Κοινότητος Ντερτέρ, πλείσται των ομογενών οικογενειών, μεταξύ των οποίων διεκρίνοντο αι των κ.κ. Πολυμένους, Νταλαβέρα, Σαρίδου κλπ. κλπ.
Το πρόγραμμα της εορτής πλουσιώτατον, ποικιλλόμενον από τα παιανίσματα της Μουσικής της Στρατιάς. Την 6ην και ημισείαν ακριβώς μ.μ. ήνοιξε την εορτήν ο διευθυντής Χρ/κης Αδερφότητος των Νέων κ. Γκράμπερυ δι΄ωραίας αγορεύσεως ανέπτυξε την ευεργετικότητα της δράσεως της χριστιανικής Αδερφότητος και τον προορισμόν του «Σπιτιού του Στρατιώτου» εκδηλώσας τα διαπνέοντα αυτόν φιλελληνικά αισθήματα και ζωηρώς καταχειροκροτηθείς.
Και ήρχισαν αι ασκήσεις Σουηδικής γυμναστικής πρώτον των μαθητών Γυμνασίου είτα δε των μαθητών της Δημοτικής σχολής, εκτελεσθείσαι με πολλήν επιτυχίαν. Αι μαθήτριαι του παρθεναγωγείου έψαλαν διάφορα ωραία άσματα, μεθ΄ο εξετελέσθησαν αθλητικά αγωνίσματα, άλμα, δρόμος, ποδόσφαιρα, υπό τας επευφημίας και τα χειροκροτήματα των θεατών.

«Εικόνα 4: Η Δημοτική Σχολή Αρρένων Αλεξανδρούπολης.»

Εις τους νικητάς απενεμήθησαν, εκτός των συγχαρητηρίων, και αναμνηστικά δώρα υπό του κ. Αντιστρατήγου.
Επηκολούθησε παρέλασις δύο ομάδων προσκόπων και η εορτή έληξε δι΄εθνικού χορού υπό των μαθητριών του Παρθεναγωγείου, καθ΄ον διεκρίθησαν δεχθείσαι ιδιαίτερα συγχαρητήρια αι δεσποινίδες Ιφιγένεια Στρογγύλη, Ελενίτσα Κατσούλη, Πηνελόπη Μολά, Σμαρώ Λεονταρίδου και πολλαί άλλαι, ων μας διαφεύγουν τα ονόματα.

«Εικόνα 5: Η παραλία της Αλεξανδρούπολης στις αρχές της δεκαετίας του 1920.»

Μετά τον χορόν και την απονομήν των βραβείων άπαν εκείνο το πλήθος μετέβη εις την παραλίαν, όπου ετελέσθησαν κολυμβητικοί αγώνες και περί ώραν 8ην μ.μ. έληξεν η ωραία αύτη εορτή, η οποία θα μείνη αλησμόνητος εις το κοινόν του Δεδέαγατς και εις όσους κατ ευτυχή σύμπτωσιν παρευρέθησαν.
Δ.Κς» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 14-6-1920).-
«ΜΙΑ ΩΡΑΙΑ ΕΟΡΤΗ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
- - - -
Εις οποιαδήποτε άλλη πόλιν της Ελλάδος θα περνούσε απαρατήρητη μια γιορτή, σαν αυτή που είχαμε προχθές εδώ. Αλλά στο Δεδεαγάτς, που ως χθες ακόμα πατούσε το γουρνοτσάρουχο του Βουλγάρου, η απλή και σεμνή αυτή γιορτή επήρε μια σημασία εξαιρετική.
Τα σχολεία μας είχαν εξετάσεις γυμναστικής και επί τη ευκαιρία ταύτη ωργάνωσαν ένα είδος σχολικών αγώνων.
Για πρώτη φορά ύστερα από τόσους αιώνας, τα Ελληνόπαιδα, με άλλα λόγια όλα τα παιδιά του Δεδεαγάτς, είχαν την ευτυχία να τεντώσουν ελεύθερα τα στήθια τους και να αναπνεύσουν τον μυρωμένο αέρα, που τους έφερεν έξαφνα η ελευθερία.
Αν κανείς τύχαινε ναρθη εκείνη τη στιγμή εις το Δεδεαγάτς, θα ήτο αδύνατον να πιστεύση ότι βρισκότανε σε μια πόλι, η οποία προ ολίγων ακόμη εβδομάδων ήτο Βουλγαρική.
Τόση ήτο η Ελληνοπρέπεια, τόση η συρροή του κόσμου, που έτρεξε να καμαρώση τα παιδιά του, τα Ελληνόπουλα με τα κορμιά τα γεμάτα σφρίγος και άλκη, τόσος ο ενθουσιασμός, τόση η κρυφή συγκίνησις που κατέβαλε όλους όταν ακούσαμε για πρώτη φορά από το στόμα τους λεύτερα και άφοβα το «Χαίρε, ω χαίρε Ελευθεριά».
Από νωρίς πλήθος κόσμου, όλη σχεδόν η πόλις του Δεδεαγάτς, έσπευσε να καταλάβη θέσεις εις την πλατείαν όπου θα ετελούντο οι σχολικοί αγώνες. Με ωραίο παράστημα, βαδίζοντα κατά φάλαγγα έφθασαν εγκαίρως τα σχολεία και παρετάχθησαν εις τας θέσεις των υπό την ανωτέραν διεύθυνσιν του Γυμνασιάρχου κ. Ζουμπανάκη. Έλαβαν μέρος το Γυμνάσιον αρρένων και θηλέων καθώς και αι αστικαί σχολαί. Την εορτή ετίμησαν ο ένδοξος Στρατηγός μας κ. Εμμ. Ζυμβρακάκης ο διακεκριμένος επιτελάρχης μας κ ... και πλείστοι ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί. Επίσης παρέστησαν και αι πολιτικαί και Εκκλησιαστικαί αρχαί της πόλεως μας. Ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, ο υποδιοικητής κ. Σνωκ, ο σεβ. Μητροπολίτης κ. Γερμανός, ο ελλ. Μουφτής, ο Αρμένιος Αρχιμανδρίτης, ο Λιμενάρχης κ. Κουρμπέλης, ο Ειρηνοδίκης, ο Ταμίας μετά της κυρίας του, ο Διευθυντής της Εθν.Τραπέζης κ. Κανέτσος κλπ. Μεταξύ του πολλού και εκλεκτού κόσμου ο οποίος συνέρρευσεν εις την εορτήν διεκρίναμεν εις τας πρώτας σειράς την κ. Καλογερά μετά της δ/δος αδελφής της, την οικογένειαν Φημερέλη, την οικογένειαν Πολυμένους και άλλας πολλάς των οποίων μας διαφεύγουν δυστυχώς τα ονόματα.
Πριν αρχίσουν αι μαθητικαί ασκήσεις μας περίμενε μια ωραία έκπληξις. Ο διακεκριμένος υποδιευθυντής της Χριστιανικής Αδελφότητας των Νέων εις την Ελλάδα κ. Γκράμπερυ, παρεπιδήμων εις την πόλιν μας για να οργανώση και εδώ ένα από τα «Σπήτια του Στρατιώτου» που τόσον ωφέλιμα αποδείχθησαν για τα παιδιά της πατρίδος, είχε την θαυμασία έμπνευσι, να εκφωνήση ωραιότατο λόγο ελληνιστί εις τον οποίο παρουσίασε τον λαμπρόν σκοπόν του «Σπητιού του Στρατιώτου» όπου βρίσκουν όσοι υπηρετούν υπό τας σημαίας της Πατρίδος έναν κέντρον σωματικής και πνευματικής ψυχολογίας, όπου περνούν τόσον ευχάριστα, τόσον υγιεινά τάς ώρας της αναψυχής των. Αλλά εκείνο που προκάλεσε την συγκίνησιν όλων των παρισταμένων ήταν το μέρος του λόγου του όπου μας διηγήθηκε με την ξενικήν προσφορά του που άθελά μάς συνέπαιρνε όλους το πώς έγινε φιλέλλην. Πως από την νεανική του ηλικία έμαθε να θαυμάζει την Αρχαία Ελλάδα, και πως ο θαυμασμός αυτός μετεβλήθη όταν εγνώρισε και την Νεωτέρα Ελλάδα εις εκτίμησι προς την μεγάλη την ακούραστο, την απέθαντι ζωτικότητα της Ελληνικής φυλής, τα ατελεύτητα χειροκροτήματα και ζητωκραυγαί που εκάλυψαν τους λόγους που έβγαιναν από την καρδιά των παρισταμένων από την καρδιά την Ελληνική.
Μετά τον λόγον του κ. Γκράμπερυ, ήρχισεν η γυμναστική επίδειξις των Σχολείων. Εξετέλεσαν ρυθμικώτατα διαφόρους Σουηδικάς ασκήσεις πρώτον τά σχολεία αρρένων και έπειτα το Παρθεναγωγείον.
Ήρθε κατόπιν η σειρά να επιδείξουν την αλκήν των οι νέοι και την επίδοσιν των εις τα διάφορα αθλητικά αγωνίσματα και επηκολούθησαν: δρόμος 100 μέτρων άλμα άνευ φοράς και άλμα μετά φοράς, εις τα οποία ήλθε πρώτος ο νέος Σαϊβαλής και δεύτερος ο Μιχάλογλου.
Έπειτα έπαιξαν μια παρτίδα Φουτ-Μπωλ και επηκολούθησε κολύμβημα 100 μέτρων, εις το οποίον τα παιδιά του Δεδέαγατς σαν αληθινά δελφίνια έσχιζαν την ελαφρώς ταραγμένη θάλασσα. Πρώτος ήρθε ο Π. Μαστράφης.
Την διεύθυνσιν των αγώνων είχεν ο εφ. Υπολοχαγός και καθηγητής του Γυμνασίου κ. Λιονουδάκης, του οποίου είνε γνωσταί αι υπηρεσίαι προς την Πατρίδα εν Θράκη.
Τα κορίτσια δεν έμειναν πίσω από τους νέους, αλλά με χάρι πολύ και σεμνότητα εχόρευσαν διαφόρους Ελληνικούς χορούς. Τον Καλαματιανό και τον Κρητικό έσυραν με ζηλευτή κορμοστασιά, που μας κατεγοήτευσαν όλους αι δίδες Ελένη Κατσούλη και Ιφ. Στρογγύλη. Τους χορούς εδίδαξε και διηύθυνε την εκτέλεσιν ο αρχηγός των προσκόπων Δεδέαγατς κ. Γ.Ρίτσιος.
Εξαφνα ακούσθηκε ο εθνικός μας ύμνος. Τον τραγουδούσαν τα Ελληνόπουλα του Δεδέαγατς. Μονομιάς εις όλα τα παιδιά μετεδόθη ακράτητος ο ενθουσιασμός. Αλλά και τα πρόσωπα των μεγάλων έλεγαν πολύ περισσότερα απ΄ότι το στόμα των μικρών. Πολλοί εδάκρυζαν χωρίς να το θέλουν.» (ΦΩΣ 18-6-1920)
«ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
ΜΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΟΡΤΗ
***
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 21.- Μετά οκταετή δουλείαν και εκπατρισμόν ηυτύχησε το Δεδέαγατς ν΄ακούση τα παιδιά του ψάλλοντα μελωδικότατα πατριωτικά άσματα κατά την σχολικήν εορτήν ήτις διεξήχθη σήμερον εις τας ευρυχώρους αιθούσας του Νηπιαγωγείου κειμένου είς τον περίβολον του Αγίου Νικολάου.

«Εικόνα 6: To Νηπιαγωγείο δίπλα στον Άγιο Νικόλαο και μπροστά ο περίβολος.»

Ο διδάσκαλος της Μουσικής κ. Σφίσιας εις ολίγους μήνας κατώρθωσε να εξασκήση τελείως τους μαθητάς της μικτής δημοτικής σχολής. Παρευρέθησαν ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, ο υποδιοικητής κ. Σνωκ, ο Θεοφιλέαστος Άγιος Αργυρουπόλεως Γερμανός, πλήθος γονέων και παρεπιδημούντων ξένων και πολλοί αξιωματικοί εν οις οι λοχαγοί κ. Ζαχαριάδης, Παπαηλίου, Τζενάκης, ο Μοίραρχος κ. Γαβριηλάκης, ο κ. Θεοφανόπουλος, ο κ. Χρηστιάκης ανώτερος υπάλληλος του υπουργείου των Εξωτερικών και ο κ. Κασιγόνης δημοσιογράφος.
Τον πανηγυρικόν της ημέρας έπλεξεν ο Διευθυντής της σχολής κ. Σπρινός εκθέσας τα της γενομένης εργασίας προς διοργάνωσιν της σχολής.
Εις την εορτήν προσήλθε και ο Διευθυντής της εθνικής Τράπεζας κ. Καννέτσος μετά του προσωπικού, ο Λιμενάρχης κ. Κούμπελης ο τελώνης κ. Δενδρινός, ο Οικονομ. Έφορος κ. Βυζάντιος.
Κατά την εορτήν απηγγέλθησαν ποιήματα και πατριωτικοί διάλογοι υπό μαθητών και μαθητριών.
Κατά την εορτήν επίσης προσήλθον αι οικογένειαι Καννέτσου, Ματσίδη, Άσ…ιν (δυσανάγνωστο) και Λεφάκη(ΦΩΣ 22-6-1920)
Τα νέα σύνορα των Βαλκανικών χωρών που χαράσσονταν στα διεθνή σαλόνια τεμάχισαν και εθνικοποίησαν τους σιδηροδρόμους της πάλαι ποτέ Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έτσι και η γραμμή του ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης – Δεδεαγατς μετά από 25 περίπου χρόνια λειτουργίας περιέρχεται στην ιδιοκτησία του Ελληνικού κράτους, αφού διέρχεται πλέον εξ ολοκλήρου από ελληνικά εδάφη:
«Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΤΟΥ ΕΝΩΤ.ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ
ΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΑΙ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
- - - - -
Σουφλί, 19 (του ανταποκριτού μας). Το μεσονύκτιον της 17 τρεχ. οι σιδηρόδρομοι της J.S.C. παρεδόθησαν εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν. Προ ολίγων ημερών διετάχθησαν όλοι οι σταθμάρχαι και λοιποί υπάλληλοι να ετοιμάσωσι κατάστασιν του υπάρχοντος υλικού και εντύπων ως και κατάλογον των εν τοις ταμείοις μετρητών, ν΄ αποστείλωσι δε ταύτα εις την εν Θεσ/νικη Διεύθυνσιν προς διακανόνισιν.
Η γραμμή Θεσ/νικης Δεδέαγατς υπήχθη εις την ιδρυθείσαν 3ην υποδιεύθυνσιν σιδηροδρόμων.
Οι υπάλληλοι παραμένουν όλοι εις τας θέσεις των και αφομοιούνται προς τους υπαλλήλους του Κράτους. Από χθές την πρωϊαν ήρχισαν εφαρμοζόμενοι οι κανονισμοί των σιδηροδρόμων του Κράτους.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 21-6-1920)
Ύπατος Αρμοστής της ελεύθερης Θράκης ορίστηκε ο διπλωμάτης Αντώνιος Σαχτούρης, ο οποίος μαζί με πολλούς πολιτικούς υπαλλήλους, έφθασε με πλοίο στην πόλη μας στις 1 Ιουλίου 1920. Διαβάζουμε για την υποδοχή που του επεφύλαξαν οι αρχές και οι κάτοικοι της πόλης μας:
«Η ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ κ.ΣΑΧΤΟΥΡΗ
----
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 1 Ιουλίου (τηλ. Του απεσταλμένου συντάκτου μας).- Ο κ. Σαχτούρης μετά συνοδείας υπαλλήλων αφίκετο την 4μμ . Εις την προκυμαίαν υπεδέχθη αυτούς ο κ. Ζυμβρακάκης, ο επιτελάρχης κ. Καλογεράς, ο Διοικητής, ο Δήμαρχος και εν γένει αι αρχαί.
Ο κ. Δήμαρχος προσεφώνησεν ευχηθείς το ως ευ παρέστη. Ο κ. Σαχτούρης απήντησεν ότι αισθάνεται μεγάλην χαράν ότι πατεί υπό την ιδιότητα του αρμοστού εις την ελευθέραν Θράκην ευχόμενος και ελπίζων ταχύτατα και το υπόλοιπο τμήμα να ελευθερωθή υπό τας ζητωκραυγάς του γενναίου στρατού. Ο αρμοστής εγκαταστάθη προσωρινώς ενταύθα.
Ο κ. Σαχτούρης κατά τον πλούν εις τους συνηγμένους υπαλλήλους εν τω ατμοπλοίω έκαμε μακράν διδακτικήν διάλεξιν περί καθηκόντων αυτών και του τρόπου της διοικήσεως των νέων χωρών. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ, 2-7-1920)
«Ο ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
- - - -
Κατά χθεσινόν ιδιαίτερον τηλεγράφημα μας εκ Δεδέαγατς αφίκετο εκεί ο κ. Σαχτούρης μετά του ανωτάτου προσωπικού των υπηρεσιών της Ανατολικής Θράκης. Τον κ.Σαχτούρην υπεδέχθησαν ο Στρατηγός κ. Ζυμπρακάκης, ο διοικητής κ. Σνωκ, ο λιμενάρχης, ο αστυνομικός διευθυντής κ. Γαβριλάκης και ο Δήμαρχος Αλτιναλμάζης, ο οποίος εχαιρέτισε δι΄ολίγων τον κ. Σαχτούρην. Ο κ.Σαχτούρης απήντησεν εκφράσας την χαράν του, διότι πατεί το έδαφος της ελευθέρας Θράκης και βεβαιώσας την ταχείαν απελευθέρωσιν και της Ανατολικής Θράκης. Ο κ. Σαχτούρης εγκατεστάθη εν Δεδέαγατς μέχρι της καταλήψεως της Αδριανουπόλεως, όπου είνε η κεντρική έδρα του.» (ΕΜΠΡΟΣ 3-7-1920)
Η πόλη μας καθώς καταλαγιάζει η χαρά της ενσωμάτωσης στη μητέρα πατρίδα εμπλέκεται και αυτή στη δίνη του εθνικού διχασμού μεταξύ Βενιζελικών και αντιβενιζελικών που κορυφώνεται με την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο Παρίσι στις 30 Ιουλίου 1920. Στην εφημερίδα «ΦΩΣ» της εποχής δημοσιεύθηκε η είδηση ότι οι υπάλληλοι του Ταχυδρομείου και Τηλεφωνείου της πόλης μας δεν πληρώθηκαν τους μισθούς τους Μαΐου και Ιουνίου εκείνου του έτους. Το δημοσίευμα προκάλεσε την άμεση αντίδραση κάποιων υπαλλήλων που δημοσίευσαν με τη σειρά τους την ακόλουθη ανακοίνωση στο φύλλο της 3-7-1920 της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ :
«Η ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΣ ΜΙΑΣ ΠΡΩΙΝΗΣ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΥ ! !
ΤΙ ΛΕΓΟΥΝ ΟΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ
Χθες μας απεστάλη το κάτωθι τηλεγράφημα των ταχ. και τηλ. Υπαλλήλων Δεδεαγάτς, διαψευδόντων ανακριβείας, υποκρυπτούσας αρκετήν δόσιν κακοβουλίας και αντεθνικότητος, η οποία θα εταίριαζε μόνον εις τας στήλας βουλγαρικών εφημερίδων, αίτινες αγωνίζονται συστηματικώς εις την δυσφήμισιν παντός ό, τι ελληνικόν εν Θράκη.
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 3 (ιδ.τηλ.) Παρακαλούμεν διαψεύσατε τα αναγραφέντα εις την εφημερίδα «Φως» ότι δεν επληρώθημεν τους μισθούς Μαΐου και Ιουνίου. Επληρώθημεν και μισθούς και αποζημιώσεις των ανωτέρω μηνών και ουδέν παράπονον διετυπώσαμεν κατά των προϊσταμένων μας αρχών. Η δε διεύθυνσις των Τ.Τ.Τ. της Δυτικής Θράκης μάλλον συνέτεινεν εις την ταχυτέραν αποστολήν των ενταλμάτων.
Οι ενδιαφερόμενοι υπάλληλοι Τ.Τ. Δεδεαγάτς
Ευγενόπουλος, Τσακίρης, Κεχαγιάς, Λειβαδάς»
«Εικόνα 7: Απο τελετή στην πολή μας τη δεκαετία του 1920.»

Καθώς ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει ακόμα για την Ελλάδα η Χριστιανική Αδελφότητα των Νέων ιδρύει στην πόλη μας το «Σπίτι του Στρατιώτη» παρουσία μάλιστα εκπροσώπων της Αμερικανικής Αδελφότητας. Είναι η δεύτερη φορά μέσα σε 2 χρόνια που αμερικανική φιλανθρωπική οργάνωση έρχεται στην πόλη μας. Είχε προηγηθεί ο Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός. (Οι δυνάμεις της «Entente Cordiale» στο Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη) και η συνδρομή του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού):
«ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝ. ΑΔΕΡΦΟΤΗΤΟΣ
- - - - -
ΣΕΜΝΗ ΤΕΛΕΤΗ ΕΝ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
ΔΕΔΕ-ΑΓΑΤΣ 3 (ταχυδρομικώς). Η Χριστιανική Αδελφότης των Νέων, συνεχίζουσα τάς προσπαθείας της υπέρ του στρατεύματος, ίδρυσε και ενταύθα «Σπίτι του Στρατιώτου», ούτινος τα εγκαίνια ετελέσθησαν την 6ην απογευματινήν της χθες. Εις την σεμνήν τελετήν παρέστησαν ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης, ο διοικητής της Στρατιάς Θράκης, Στρατηγός κ. Ζυμπρακάκης, ο Στρατηγός κ. Μαζαράκης, ο Γενικός Γραμματεύς της Υπάτης Αρμοστείας κ. Καραθεοδωρής, ο Επιτελάρχης της Στρατιάς Θράκης, συνταγματάρχης κ. Καλογεράς, οι Νομάρχαι Σαράντα Εκκλησιών και Ραιδεστού κ.κ. Νικολόπουλος και Παπαδάτος, ο Διοικητής Δεδέ-Αγατς κ. Σνωκ, ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, ο συνταγματάρχης κ. Ροδόπουλος, ο υπασπιστής του Διοικητού της Στρατιάς κ. Αθ.Στράγγας, ο ιδιαίτερος γραμματεύς του κ. Σαχτούρη κ. Κωνσταντόπουλος, ο υπασπιστής του στρατηγού Μαζαράκη κ. Ν. Μοσχονάς, ο κ. Σωτηρακόπουλος, ο αστυνομικός διευθυντής κ. Γαβριλάκης, ο επιτελης λοχαγός κ. Αδριανόπουλος, ο γυμνασιάρχης κ. Ζουμπουνάκης, οι ιατροί κ.κ. Βαλασίδης και Μπαλιάς, ο κ. Κουκουσέλης και πλείστοι αξιωματικοί.
Μετά τον αγιασμόν τελεσθέντα υπό του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Αργυρουπόλεως κ. Γερμανού ο αντιπρόσωπος της Χριστιανικής Αδερφότητος των Νέων κ. Ουϊλιαμς ανέπτυξε το φιλάνθρωπον και χριστιανικόν έργον της αδερφότητος και τον σκοπόν του «Σπιτιού του Στρατιώτου». Ο κ Ουϊλιαμς εχαρακτήρισε τον ολοέν πολλαπλασιαζόμενον αριθμόν των «Σπιτιών» ως ένδειξιν της αυξούσης αγάπης του Αμερικανικού λαού προς τον Ελληνικόν, υπό τα χειροκροτήματα δε πάντων ετόνισεν, ότι η αγάπη αύτη εξησφαλίσθη, χάρις εις τον κ.Βενιζέλον, τον οποίον θαυμάζουν πάντες οι Αμερικάνοι. Εν τέλει, αφού ηυχαρίστησε τον στρατηγόν κ. Ζυμπρακάκην, διά την συνδρομήν, ην παρέχει εις το έργον της Αδελφότητος, ανεκοίνωσεν, ότι το άλλο «Σπίτι του Στρατιώτου», όπερ θα είνε το 25ον, θα ιδρυθή εν Αδριανούπολει.
Ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης, απαντών, εξέφρασε την ευγνωμοσύνην του ελληνικού στρατού και λαού προς την Χριστιανικήν Αδελφότητα, διά τας προσπαθείας της υπέρ του στρατεύματος. Ανεμνήσθη της αμερικανικής συμπαθείας, κατά τον αγώνα της παλλιγγενεσίας, ίνα εξάρη τους μεταξύ Ελλάδος και Αμερικής δεσμούς, ων την σύσφιγξιν σφυρηλατεί και το έργον της Αδερφότητος, εξέφρασε δε την πεποίθησίν του, ότι οι αντιπρόσωποι της Αμερικανικής Αδελφότητος, εκ της επαφής των μετά του ελληνικού Στρατού, θα διαπιστώσουν οποίους θησαυρούς περικλείει, η ελληνική καρδία και θα διακηρύξουν ότι οι Έλληνες είνε μέν λαός μικρός κατά τον αριθμόν, μέγας όμως κατά την ψυχήν.
Ο κ. Αρμοστής απέτισεν φόρον τιμής εις το φιλελεύθερον πνεύμα του Αμερικανικού λαού τονίσας, ότι εάν ο αμερικανικός λαός θαυμάζει τον κ. Βενιζέλον τούτο προέρχεται εκ του ότι ο κ. Πρόεδρος εμπνέεται από τας αυτάς αρχάς της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ισότητος, εφ΄ων και οι Μεγάλοι Πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο κ. Σαχτούρης υπέμνησε την έμπρακτον εκδήλωσιν της αγάπης και της ευγνωμοσύνης του Ελληνισμού προς την Αμερικήν, δια της κατατάξεως εις τον στρατόν της χιλιάδων Ελλήνων μαχητών, όταν αύτη έρριψε την σπάθην της εις την πλάστιγγα του μεγάλου πολέμου υπέρ της ελευθερίας των λαών, κατέστρεψε δε τον λόγον δια λαμπράς προσλαλιάς προς τους στρατιώτας, οίτινες δια της διαγωγής των εις το «Σπίτι του στρατιώτου», θα συντελέσουν εις το να γνωρισθή καλύτερα ο ελληνικός λαός, όστις τόσον υπετιμήθη και τόσον αδίκως περιεφρονήθη εις το παρελθόν.
Ζητωκραυγαί υπέρ της Αμερικής και της Ελλάδος εκάλυψαν τους λόγους του κ.Αρμοστού, η μουσική της Στρατιάς επαιάνισε τους Εθνικούς ύμνους Αμερικής και Ελλάδος, μεθ΄ο είπεν ολίγα τινά ο τετιμημένος διοικητής της Στρατιάς Θράκης. Ο κ. Ζυμπρακάκης διεπίστωσε την οφελιμότητα των «Σπιτιών του Στρατιώτου» εξέφρασε δε την ευγνωμοσύνην του στρατεύματος προς την Χριστιανικήν αδελφότητα των Νέων και την πεποίθησίν του, ότι το ιδρυθέν «Σπίτι» και εν Δεδέ-Αγάτς θ΄αποφέρη τους λαμπρούς καρπούς των τοιούτων της Θεσ/νικης, της Σμύρνης και του μετώπου.
Η ωραία τελετή έληξεν υπό τους ήχους της μουσικής και της επευφημίας υπέρ της Ελλάδος και της Αμερικής, περί την 7:30μ.μ., του κ. Ουίλλιαμς δεχθέντος τα συγχαρητήρια των επισήμων. (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 5-7-1920)
Ήδη από τους πρώτους μήνες μετά την 14η Μαΐου του 1920 ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πόλη μας είναι της αποκατάστασης των προσφύγων, πρόβλημα που θα διαρκέσει για πολλά ακόμα χρόνια:
«ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
- - - -
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 5 Ιουλίου.- Επιτροπή των ενταύθα προσφύγων παρουσιασθείσα εις τον Αρμοστήν κ. Σαχτούρην διεξετραγώδησεν την ελεεινήν κατάστασιν των ελλείψει στεγασμάτων, εκδηλώσασα τας ανησυχίας των διά τας νέας ταλαιπωρίας των εκ του επικειμένου χειμώνος. Η επιτροπή ετόνισε τας προσγενομένας ζημίας της νέας εσοδείας, εκτεθειμένης ελλείψει μέσων αποθηκεύσεως.
Ο κ. Σαχτούρης διεβεβαίωσε την επιτροπήν ότι καταβάλλεται προσπάθεια προς θεραπείαν του κακού, αποτελούσα την πρώτην και σπουδαιοτάτην μέριμναν της διοικήσεως. Συνέστησεν υπομονήν, υποσχεθείς την ταχίστην λύσιν του ζητήματος, η επιβράδυνσις του οποίου προήλθεν ουχί εξ αδιαφορίας της Κυβερνήσεως αλλά εκ των σχετικών διατυπώσεων του ψηφισθέντος ήδη σχετικού νόμου. Η στέγασις και η αποκατάστασις των προσφύγων προσέθηκεν ο κ. Σαχτούρης, ταχέως θα περαιωθή.
Π.ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ 6-7-1920)
Η Ελλάδα αμέσως μετά την ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης προσπαθεί να δείξει ένα φιλικό πρόσωπο απέναντι στη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης. Έτσι και στην πόλη μας το κράτος ανεγείρει ένα από τα δυο τζαμιά που κατέστρεψαν οι Βούλγαροι στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο. Η είδηση προβάλλεται με πηχυαίους τίτλους φυσικά από το αθηναϊκό τύπο της εποχής:
«Η ΕΛΛΑΣ ΑΝΑΓΕΙΡΟΥΣΑ ΤΑ ΤΖΑΜΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΕΣΤΡΕΨΑΝ ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ
Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΤΕΛΕΤΗ ΕΙΣ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
- - - - - -
(ΤΗΛ/ΦΗΜΑ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ)
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 9 Ιουλίου.- Εξαιρετικώς ιδιάζουσαν σημασίαν έλαβε σήμερον την 6ην μ.μ. η τελετή των εγκαινίων της ανοικοδομήσεως ενός των ενταύθα κατερειπωθέντων υπό των Βουλγάρων τζαμίων, υπό το οποίον το 1912 εύρον τον θάνατον 200 γυναικόπαιδα Τούρκων φεύγοντα την σφαγήν υπό εισβαλόντων απογόνων του Κρούμου.
Κατόπιν προσκλήσεως της Μουσουλμανικής κοινότητος επί τόπου προσήλθον ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης, ο στρατηγός κ Ζυμβρακάκης, ο επιτελάρχης, ο Δήμαρχος Δεδεαγατς, ο Γεν.γραμματεύς της αρμοστείας κ. Καραθεοδωρής, ο κ. Νικόπουλος των Πατριαρχείων και ο κ. Παπαδάτος, εξ ων ο πρώτος διηρμήνευσε τους εκφωνηθέντας λόγους. Επίσης προσήλθον οι αρχηγοί των εν τη Δυτ. Θράκη ετεροφύλων θρησκευμάτων, ηγουμένου του επισκόπου Αργυρουπόλεως κ. Γερμανού, όλων των υπαλλήλων της Αρμοστείας και των άλλων άρχων και των Αρμενίων αντιπροσώπων, καθώς και πλήθους κόσμου. Κατά εκατοντάδας προσήλθον οι Μουσουλμάνοι του Δεδεαγατς και των περιχώρων. Ανταποκριταί εφημερίδων εν οις και Άγγλος του «Εωθινού Ταχυδρόμου» κ. Χέριμαν.
Ο αντιπρόεδρος της Μουσουλμανικής Κοινότητος Χαλίλ βέης λαμβάνει πρώτος τον λόγον και απευθυνόμενος προς τους παρισταμένους εξέφρασε την ευγνωμοσύνην της Μουσουλμανικής κοινότητος του Δεδεαγατς διά τα αγαθά της Ελλ.Διοικήσεως και την πεποίθησιν ότι αι επαγγελίαι αίτινες μέχρι τούδε περιορίζοντο είς λόγους θα πραγματοποιηθώσι τελείως, της αρχής γενομένης σήμερον από το σχέδιον της ανοικοδομήσεως και της επιδιορθώσεως του καταστραφέντος ένεκα του πολέμου υπό των Βουλγάρων τζαμίου των. Ακολούθως ο Μουφτής Χαλήλ ανέγνωσεν έγγραφον διά του οποίου εξέφρασε τας θερμάς ευχάς υπέρ της μακροημερεύσεως του Προέδρου της Ελληνικής Κυβερνήσεως, των μελών αυτής, του Εξοχωτάτου Αρμοστού και του στρατηγού κ. Ζυμβρακάκη, δι΄όσα καλά υπεσχέθησαν ότι θα εκτελέσωσιν υπέρ των κατοίκων Μουσουλμάνων της Θράκης και τα οποία δεν δύναται ή να προκαλέσωσι την αϊδιόν των ευγνωμοσύνην.
Η ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΤΟΥ Κ.ΣΑΧΤΟΥΡΗ
Ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης απαντών είς τους προσφωνήσαντας ηυχαρίστησεν αυτούς εξ ονόματος της Ελληνικής Κυβερνήσεως δι΄όσα είπεν ο Μουφτής υπέρ της Ελληνικής διοικήσεως και εδήλωσεν ότι τηρούσα αύτη τας υποσχέσεις τας οποίας έδωσεν, θα προσπαθήση να θεραπεύση πάσαν ανάγκην της τουρκικής κοινότητος.
Τη αληθεία είπεν ο κ. Σαχτούρης πολλοί τρόποι ή μάλλον δύο τρόποι διοικήσεως υπάρχουν διά τα κράτη, ο εις τρόπος είνε ο της βίας, της μαχαίρας, η μέθοδος του αίματος, η καταδυναστική, η τυραννία, η τρομοκρατία, η αγριότης, η βαρβαρότης.
Υπάρχει και ο άλλος τρόπος, τον οποίον χαρακτηρίζω διά μιας λέξεως, «υπάρχει η διοίκησις στερεουμένη διά της αγάπης, διοίκησις περιλαμβάνουσα όλας τας ιδιότητας και τας μεθόδους των πεπολιτισμένων Κρατών, αποβλέπουσα εις τον σεβασμόν προς την τιμήν και την περιουσίαν των πολιτών ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος.Η δευτέρα μέθοδος είνε χαρακτηριστική των ευγενών και πεπολιτισμένων λαών είνε η Ελληνική μέθοδος.»
Ο κ. Σαχτούρης συνεχίζων είπεν:
«Ο Μουσουλμανικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης εξαιρετικά υπέστη δεινά και τρομεράν είδε καταστροφήν και ανήκουστα διεπράχθησαν εις βάρος του κακουργήματα, δια τούτο ιδιαιτέρως υπέρ των Μουσουλμάνων θα ληφθή μέριμνα προς αποκατάστασιν των. Συνεπώς να μη λαμβάνουν υπ΄όψιν τας Βουλγαρικάς προκηρύξεις.
Ο Πρόεδρος της Μουσουλμανικής Κοινότητος Σαφέτ βέης απαντών εις τον κ. Σαχτούρην, είπεν ότι οι λόγοι αυτού βαθέως τους συνεκίνησαν και τους παρηγόρησαν και η παρηγορία αύτη θα είνε παρηγορία ολοκλήρου του Μουσουλμανικού πληθυσμού της Θράκης, διότι γινόμενοι γνωστοί θα απηχήσουν εις τας καρδίας όλων των Μουσουλμάνων, και θα προκαλέσουν την βαθυτάτην αυτών ευγνωμοσύνην προς την πατρικήν Ελληνικήν Κυβέρνησιν.
Ακολούθως ο Μουφτής πρό των ερειπίων του Τζαμίου ανέπεμψεν δέησιν υπέρ του κ.Βενιζέλου και του Στρατού, και του Ελληνικού κράτους, ανακροούσης της στρατιωτικής μουσικής διάφορα εμβατήρια.

«Εικόνα 8: H πλατεία Ελευθερίας με φόντο το λιμάνι και τον σταθμό.»

Προσεφέρθησαν αναψυκτικά, και οι επίσημοι συνοδευόμενοι υπό του προεδρείου της Μουσουλμανικής Κοινότητος μέχρι της πλατείας της ελευθερίας, απήλθον με τας αρίστας εντυπώσεις περί της εν των μέλλοντι συμβιώσεως των διαφόρων εν Θράκη στοιχείων. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ 10-7-1920)
Ενόψει των επιχειρήσεων της κατάληψης της Ανατολικής Θράκης από τον Ελληνικό στρατό ο τότε Βασιλιάς Αλέξανδρος επισκέπτεται στις 9 Ιουλίου του 1920 την πόλη μας, για να λάβει μέρος στις επιχειρήσεις αυτές.
«Εικόνα 9: Ο βασιλιάς Αλέξανδρος επισκέπτεται την Αλεξανδρούπολη τον Ιούλιο του 1920.»

Για την υποδοχή που του επεφύλαξαν οι αρχές και οι κάτοικοι της πόλης γράφτηκαν πολλές λεπτομέρειες στο τύπο της εποχής. Διαβάζουμε σχετικά:
«ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗΝ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ
ΕΙΣ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 9 (του ανταποκριτού μας).- Ο θρυλλικός «Aβέρωφ» ήταν σκιά υποστάσεως ακόμη, όταν η κωδονοκρουσία, ήρχισε, αι θυρίδες των καταστημάτων εκλείοντο, αι θύραι των οικιών ηνοίγοντο και οι δρόμοι επλημμύριζαν από πυκνήν συρροήν κόσμου πολυποικίλου και περιέργου. « Ο Βασιληάς έρχεται». Και όλοι βαδίζουν προς την θάλασσαν προς την αποβάθραν. Οι δρόμοι οι ευρείς και ωραίοι είνε καταστόλιστοι από αψίδες και σημαίας. Έμπροσθεν της αποβάθρας μεγάλη θριαμβευτική αψίς δεικνύει ωραίαν και θελκτικήν εμφάνισιν. Και η προ της αποβάθρας πλατεία πληρούται εντός ολίγου από άνδρας και γυναίκας με εστραμμένην την προσοχήν των εις το πέλαγος όπου εις μεγάλην απόστασιν εις απόστασιν τριών μιλίων αγκυροβολεί ο «Αβέρωφ».
Μετ΄ολίγον ατμάκατος εκπορεύεται εκ του σκάφους και έρχεται εις την αποβάθραν. Επιβαίνουν διαγγελείς φέροντες την είδησιν ότι ο Βασιλεύς θα εξέλθη την 4ην ώραν. Βασιλεύει η απαγοήτευσις και ο κόσμος κυματοειδώς επανέρχεται, επιστρέφει εις τα ίδια, ίσα μετά τέσσαρας ώρας επανέλθη και επανακτήση τας θέσεις του διά το θέαμα.
Την 4ην ώραν ακριβώς η ατμάκατος με το Βασιλικόν έμβλημα σχίζει τα κύματα. Ο κόσμος συνωθείται περί την εξέδραν. Έρχονται οι επίσημοι. Ο ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης μετά του προσωπικού του, ο Αντιστράτηγος κ. Ζυμβρακάκης μετά του επιτελείου του, ο Πολιτικός Διοικητής κ. Σνωκ μετά του προσωπικού της Διοικήσεως, ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, αντιπρόσωποι όλων των Κοινοτήτων και αντιπρόσωποι του εμπορικού κόσμου και των Συντεχνιών. Κατά την προσέγγισιν της ατμακάτου ο κ. Σαχτούρης, ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Σνωκ και ο Δήμαρχος αποχωρίζονται των λοιπών και μεταβαίνουσιν εις τον άκρον του προβλήτος όπως δώσουν τον πρώτον χαιρετισμόν. Ο κ. Αρμοστής συνιστά τους πολιτικούς υπαλλήλους και κατόπιν εις την βάσιν του προβλήτος ο Δήμαρχος προσφωνεί την Α.Μεγαλειότητα ως εξής:
Μεγαλειότατε,
Καθ΄ην ώραν ο ήχος των τηλεβόλων του ηρωϊκού στρατού της Υ.Μ. φθάνων μέχρι Δεδέαγατς, αναγγέλλει την υπό των Ελληνικών δυνάμεων απόδοσιν της Θρακικής γης εις την μεγαλυνθείσαν πατρίδα, η ενταύθα παρουσία της Υ.Μ. συμβολίζουσα τας υπό την σκέπην της θείας προνοίας συντελουμένας προόδους της φυλής, αποτελεί σταθμόν φωτεινόν εν τη ιστορία του Έθνους.
Αι εξαιρετικαί συνθήκαι υπό τας οποίας αι νέαι ελληνικαί χώραι εκδηλούσι την εις τον νεαρόν αυτών Βασιλέα αφοσίωσιν και αγάπην των, αποτελούσι Μεγαλειότατε το ασφαλέστερον εχέγγυον της μελλούσης συμπράξεως του Θρόνου και του Έθνους η δε, πολυπαθής πόλις του Δεδέαγατς και οι μαρτυρικοί αυτής κάτοικοι μεθ΄υπερηφανείας θα διατηρήσωσι την μνήμην της επισκέψεως Υμών, ήτις θα αποβή η αφετηρία της αναγεννήσεως μας και η αισία απαρχή της περαιτέρω αναπτύξεως σπουδαίου λιμένος επί της βορείας ακτής της αποκλειστικώς πλέον Ελληνικής θαλάσσης του Αιγαίου.
«Τα αυτοκίνητα βαδίζουσιν ηρέμα προς τον σκοπόν του να παρακολουθούνται υπό του πλήθους το οποίον ζητωκραυγάζει. Έμπροσθεν της Μητροπόλεως αναμένει ο επίσκοπος ενδεδυμένος την μεγάλην στολήν μετά του κλήρου και υποδέχεται τον βασιλέα, οδηγών Αυτόν μέχρι του μητροπολιτικού θρόνου. Αι αρχαί λαμβάνουν τας θέσεις των και άρχεται η δοξολογία.

«Εικόνα 10: Εν αναμονή της άφιξης του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ στο λιμάνι.»

Έξωθεν της Μητροπόλεως είνε συγκεντρωμένη όλη η πόλις. Εις την έξοδον του Βασιλέως και υπό τους ήχους της μουσικής παιανιζούσης τον εθνικόν ύμνον, το πλήθος εκσπά εις φρενητιώδεις ζητωκραυγάς, συνωθείται, πιέζεται, ίνα ιδή εκ του πλησίον τον νεαρόν βλαστόν τον φέροντα το όνομα του Μεγάλου Στρατηλάτου. Η δεξίωσις γίνεται εις το Μητροπολιτικόν μέγαρον. Συνιστώσται εις την Α.Μεγαλειότητα οι αντιπρόσωποι των Κοινοτήτων, οι επιφανείς και οι πρόκριτοι και όλος ο υπαλληλικός κόσμος. Εκ στόματος όλων ο Βασιλεύς ακούει ευχαριστήσεις διά την Διοίκησιν διά τον στρατόν, διά την αμερόληπτον και δικαίαν στάσιν των αρχών. Αι ξέναι Κοινότητες προεξαρχούσης της Μουσουλμανικής, υπερθεματίζουσιν εις επαίνους και εγκώμια διά την επικρατούσαν θαυμασίαν διοίκησιν, την ασφάλειαν και την τάξιν. Ο ύπατος αρμοστής κ.Σαχτούρης διαβιβάζει τας απαντήσεις του Βασιλέως, τας ενθαρρυντικάς διά το μέλλον, οπότε εν καταστάσει ηρεμωτέρα και τακτικωτέρα η Κυβέρνησις θα επιληφθή ζωτικώτερον του συστήματος της Διοικήσεως και θέλει επεκτείνη την μέριμνά της επί ζητημάτων σοβαρωτάτων και εξυπηρετικών όλων των αναγκών του τόπου.
Μετά την δεξίωσιν η Α.Μ. μετέβη δι΄αυτοκινήτου μέχρι Μάκρης προς επισκόπησιν της ερειπωμένης κωμοπόλεως, της οποίας αι κρημνισμέναι οικίαι χρησιμεύουν ως διαλαληταί της διελθούσης βαρβαρικής λαίλαπος.
Την επομένην ο Βασιλεύς δι΄εκτάκτου αμαξοστοιχίας, μετέβη εις Γκιουμουλτζίναν, επέστρεψε δε το εσπέρας δι΄αυτοκινήτου και παρέστη εις γεύμα δοθέν προς τιμήν Αυτού υπό του υπάτου Αρμοστού κ. Σαχτούρη εις ο παρεκάθησαν άπασαι αι Στρατιωτικαί και Πολιτικαί Αρχαί. Η Α.Μ. προτίθεται να παρακολούθηση τας επιχειρήσεις της Ανατ. Θράκης, επιθυμών, ίνα δια της παρουσίας του αυξάνη την δύναμιν και το μένος του Στρατού Του.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 12-7-1920)
«Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ Δ.ΘΡΑΚΗΝ
(ΤΗΛ/ΜΑ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΜΑΣ)
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 10 Ιουλίου.- Ο Βασιλεύς επανήλθε την εσπέραν εκ Γκιουμουλτζίνης, όπου έτυχεν ενθουσιώδους υποδοχής και παρεκάθησεν εις γεύμα μετά του κ.Ζυμβρακάκη.
Εις Γκιουμουλτζίναν εδέχθη αντιπροσωπείας των αλλοφύλων κοινοτήτων, οίτινες εξέφρασαν την αγάπην και αφοσίωσίν των. Ο Βασιλεύς θερμούς αντήλλαξε λόγους μετά των Μουσουλμάνων.
Εις το Δεδεαγάτς ετίμησε το δείπνον το εσπέρας το παρατεθέν υπό του κ. Σαχτούρη και του κ.Ζυμβρακάκη εν τω κήπω του «Πανελληνίου» σημαιοστολίστου και απλέτως φωτιζομένου υπό του ηλεκτρικού.
«Εικόνα 11: Το ξενοδοχείο Πανελλήνιον.»

Παρεκάθησαν εις το γεύμα ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Κόρακας, οι υπασπισταί του Βασιλέως, οι κυβερνήται του «Αβέρωφ» και του «Πάνθηρος», ο επιτελάρχης κ. Καλογεράς, ο Σ. Επίσκοπος, το ανώτερον προσωπικόν της Αρμοστείας και αι Αρχαί της πόλεως.
Πλήθος λαού εις την πλατείαν παρηκολούθησε το γεύμα ενθουσιώδες. Ο κ. Σαχτούρης προέπιεν εις υγείαν του Βασιλέως. Το γεύμα παρετάθη μέχρι της ενδεκάτης. Μεθ΄ό ο Βασιλεύς επανήλθεν επί του «Αβέρωφ». Αύριον αναχωρεί εις το μέτωπον. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ 11-7-1920)
Πράγματι την επομένη ο Αλέξανδρος ξεκίνησε σιδηροδρομικώς για την Αδριανούπολη, η οποία εκείνη την ημέρα κατελήφθη άνευ αντιστάσεως από τον Ελληνικό στρατό.
«Εικόνα 12: Ο Αλεξανδρος εισέρχεται θριαμβευτικά στην Αδριανούπολη.»

Επέστρεψε μια βδομάδα αργότερα στην πόλη μας, έχοντας μαζί του τον αιχμαλωτισμένο Τζαφερ Ταγιαρ, τούρκο συνταγματάρχη, ο οποίος είχε κηρύξει την αυτονομία της Ανατολικής Θράκης και προσπάθησε να αντισταθεί στην προέλαση των Ελληνικών δυνάμεων. Στο φύλλο της 17-7-1920 της εφημερίδας Μακεδονία δημοσιεύθηκε ότι τοποθετήθηκε βόμβα κάπου μεταξύ Τυχερού και Δεδεαγατς προκειμένου να εκραγεί όταν θα διερχόταν η αμαξοστοιχία με τον Βασιλέα και τον αιχμάλωτό του. Ευτυχώς όμως έγινε έγκαιρα αντιληπτή:
«ΑΝΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
ΑΘΗΝΑΙ 16
(τηλεφωνικώς)
-----
Ο Βασιλεύς αναχωρεί σήμερον (χθές) εκ Καραγάτς δι΄εκτάκτου αμαξοστοιχίας επιστρέφων εις Αθήνας. Της ιδίας αμαξοστοιχίας επιβαίνει και ο Ταγιάρ μεταφερόμενος ενταύθα. Ο Βασιλεύς μετά του Ταγιάρ θα επιβούν εκ Δεδεαγατς του ανιχνευτικού «Πάνθηρ». Η Κυβέρνησις δεν απεφάσισεν ακόμη οριστικώς αν θα εκαταστήση τον Ταγιάρ εις Αθήνας ή αλλαχού. Επί του παρόντος κρατεί αντίληψις ότι θ΄αποσταλή εις Κρήτην, παρεχομένης εις αυτόν πάσης φιλοξενίας. Οριστική απόφασις θα ληφθή άμα τη ενταύθα αφίξει του.

«Εικόνα 13: Ο αιχμάλωτος Ταγιαρ με τον Χ. Βαμβακά.»

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ
Σήμερον την πρωιαν επί της σιδηροδρομικής γραμμής μεταξύ Β.δικλή και Δεδεαγατς ανευρέθη βόμβα πλήρης δυναμίτιδος βάρους κοιλού περιεχομένη εντός φιάλης. Η βόμβα είχε τοποθετηθή εκεί προκειμένου να διέλθη το τραίνον το φέρον τον Βασιλέα και τον Ταγιάρ. Την βόμβαν ανεύρεν ο Ελλην φύλαξ της γραμμής. Μέχρι βαθειας όμως νυκτός ουδεμία επίσημος πληροφορία ελήφθη.»
Εντωμεταξύ υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σέβρ (Sèvres) της Γαλλίας, με την οποία η Ελλάδα έγινε η χώρα των 2 Ηπείρων και των 5 θαλασσών.
«Εικόνα 14: Ναυτικοί και ψαράδες της πόλης.»

Στην πόλη μας μετά το εορταστικό κλίμα των πρώτων μηνών διαφαίνονται και τα πρώτα μαύρα σύννεφα. Συγκεκριμένα οι ναυτικοί της πόλης διαμαρτύρονται για τη συμπεριφορά του τότε Λιμενάρχη:
«ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΕΔΕ-ΑΓΑΤΣ
ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΟΥΝ ΤΟΝ ΛΙΜΕΝΑΡΧΗΝ
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 29 (ιδ.τηλ.αρ.530).- Ο ενταύθα νομάρχης (σ.σ.Λιμενάρχης) Κουρεμπέλης, συλλαβών χθες δύο μέλη του ναυτικού Σωματείου μας, επιφορτισθέντα υπό της ολομελείας τα της εισπράξεως των εκφορτωτικών και της επιβλέψεως της κινήσεως των ιστιοφόρων, έρριψεν αυτά εντός του υπογείου του λιμεναρχείου επί τω λόγω ότι τα νεοεκλεγέντα πρόσωπα δεν ήσαν της αρεσκειάς του. Διαμαρτυρόμενοι εντόνως διά την πρωτάκουστον στάσιν του εν λόγω λιμενάρχου Κουρεμπέλη, του οποίου η διαγωγή από της αφίξεως του εν τη ελευθέρα Θράκη έδωκε λαβήν ατυχώς εις πλείστας όσας παρεξηγήσεις, παρακαλούμεν εν ονόματι των καταπιεζομένων ελευθεριών μας, όπως υψώσητε φωνήν διαμαρτυρίας.
Άπαντες οι ναυτικοί του λιμένος Δεδεαγάτς: Ανδρέας Αντωνίου, Ιάκωβος Αυγερινός, Στέφανος Πεταλίτσας, Ιωάννης Δαλαβέρας, Η. Τσάκωνας, Αθανάσιος Ζαρκάδης, Αλ. Κιορτίλου, Α. Ιωάννου, Π. Μακρής, Ν. Μανασίδης, Ι. Κουργούκης, Δ. Ιωάννου, Μ. Κατσολής, Μ. Παλαιολόγου, Α. Ρήγας, Ν. Σουλανάκης, Γ. Φουκαράς, Σ. Διαμαντής, Μ. Κουτσοπίνης, Κ. Καραμάρης, Α. Κουνύπης, Π. Μακαρατζής, Β. Κωνσταντινου, Α. Τζοναβάρης, Γ. Κοκάρης, Ευαγγ. Τσάης, Δ. Κωσίχης, Σ. Μπαλούκας, Ι. Καραμαίος, Χρ. Βαγιαντάρη, Α. Ποδάρης και όλη η Συντεχνία.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 30-7-1920)
«Εικόνα 15: Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης στις αρχές της δεκαετίας του 1920.»

Το λιμάνι ευνοεί το εμπόριο που αρχίζει σιγά σιγά να αναπτύσσεται και έμποροι από πολλά μέρη της Ελλάδος ιδρύουν υποκαταστήματα στην πόλη μας ενώ αποφασίζεται και η ίδρυση Εμπορικού Συλλόγου:
«ΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ ΜΑΣ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
Η ΙΔΡΥΣΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ
- - - -
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 9 (ιδ.τηλ.) Επί τη αφίξει των αντιπροσώπων του Εμπορικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης εγένετο συγκέντρωσις των εμπόρων εις την αίθουσαν του ξενοδοχείου «Αμερικής».

Ο κ. Σνώκ υποδιοικητής εισηγούμενος τον σκοπόν της συνελεύσεως ετόνισεν ότι αι αρχαί είνε πρόθυμοι να παράσχουν πάσαν ευκολίαν προς αποκατάστασιν της προτέρας οικονομικής ευεξίας πόλεως. Ο κ. Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης λαβόν τον λόγον ηυχαρίστησε δι΄ολίγων τους εμπόρους θεσ/νίκης τους αποστείλαντας επιτροπήν προς σύσφιγξιν των παλαιών οικονομικών σχέσεων μεταξύ Θράκης και Θεσ/νικης. Επίσης ωμίλησαν και άλλοι πολλοί."
Κατά την συνεδρίασιν ετονίσθη η ανάγκη της αμέσου και πλήρους τελωνειακής αφομοιώσεως, κατασκευής λιμενικών έργων και τελωνειακών αποθηκών. Επίσης να γίνουν ενέργειαι διά την υποβίβασιν των μεταφορικών των σιδηροδρόμων και την παροχήν τραπεζικών ευκολιών. Απεφασίσθη δε η ίδρυσις εμπορικού συλλόγου. Η επιτροπή ανεχώρησε χθές δια την Αδριανούπολιν.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 10-9-1920)
Ενώ πολλοί έρχονται να κάνουν την τύχη τους στην πόλη μας κάποιοι αποφασίζουν να φύγουν από αυτήν. Στο φύλλο της 8-8-1920 της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ δημοσιεύθηκε η ακόλουθη ανακοίνωση:
«ΠΩΛΗΣΙΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ
Πωλείται εν Δεδέ-Αγάτς επί της κεντρικής Οδού, έναντι του Ξενοδοχείου το «Πανελλήνιον», το Ξενοδοχείον ύπνου «Ιμπεριάλ» - λόγω αναχωρήσεως του ιδιοκτήτου εις την ιδιαιτέραν του Πατρίδα- συγκείμενον εκ δώδεκα δωματίων. Το Ξενοδοχείον διαθέτει δέκα επτά κρεββάτια και δύναται να περιλάβη είκοσι πέντε εν όλω. Το ως άνω Ξενοδοχείον, πλήν των δύο πατωμάτων του, έχει και ευρύχωρον υπόγειον, δυνάμενον να χρησιμοποιηθή ως εστιατόριον ή ως αποθήκη. Επίσης έχει αρκετά ευρύχωρον κήπον, θερμοκήπιον, εγκατάστασιν ύδατος κλπ. Έχει ενοίκιον οκτώ (8.000) χιλιάδας λέβια βουλγαρικά το έτος και συμβόλαιον στα δύο έτη.
Διά πλείονας πληροφορίας αποτανθήτωσαν οι βουλόμενοι εις τον αυτόθι διευθυντήν του Ξενοδοχείου κ. Περικλήν Σαμαρόπουλον, ή εις τον ενταύθα αντιπρόσωπον του κ. Κυριάκον Πολεμίτην, διευθυντήν του εστιατορίου το «Πανελλήνιον» παρά την Αποθήκην των Τραμ (Ντεπώ, Β. Όλγας 188)»
Η πόλη μας που την τελευταία δεκαετία γνώρισε πολλούς κατακτητές και έγινε θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων είχε ακόμα ανοιχτές πληγές από τον πόλεμο:
«ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ.- Κατά πληροφορίας εκ Δεδεαγάτς, ενώ ο Αντων. Λεβαντής, ετών 63, εκ Κων/πολεως παρεσκεύαζεν καφέν εις τα παραρτήματα της εκεί Μητροπόλεως, αίφνης εξερράγη εν βλήμα πυροβόλου εντός της πυράς, άγνωστον πόθεν ευρεθέν εκεί και ετραυμάτισεν αυτόν επικινδύνως.» (ΣΚΡΙΠ 20-9-1920)
Στις 1 Νοεμβρίου 1920, διεξάγονται εκλογές ανάμεσα σε δύο παρατάξεις, ακριβώς λόγω της πόλωσης που επικρατούσε την εποχή εκείνη. Η μία ήταν το κυβερνών Κόμμα των Φιλελευθέρων και η άλλη η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις, η οποία ήταν η ένωση όλων των υπολοίπων κομμάτων. Ο Βενιζέλος παρόλο που πήρε περισσότερες ψήφους, λόγω του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος συγκέντρωσε λιγότερες έδρες. Κυβέρνηση σχηματίζει ο Δημήτριος Ράλλης. Πρώτο μέλημα της νέας κυβέρνησης ήταν η διεξαγωγή δημοψηφίσματος στις 22 Νοεμβρίου 1920 το οποίο ενέκρινε την επιστροφή του Βασιλέως Κωνσταντίνου που ήταν εξόριστος από το 1917. Ο Αλέξανδρος είχε πεθάνει στις 25 Οκτωβρίου του 1920 από σηψαιμία εξαιτίας δαγκώματος από πίθηκο. Στην πόλη μας δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ στο φύλλο της 28-11-1920 ότι έγινε συλλαλητήριο για την ταχεία επάνοδο του Κωνσταντίνου:
«ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟΝ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 27 (ιδ.τηλ.).- Χθες εγένετο πάνδημον συλλαλητήριον υπέρ της ταχείας επανόδου του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Οι διαδηλωταί συνεκεντρώθηκαν πρό του οικήματος της Νομαρχίας φέροντες εικόνας του βασιλέως Κωνσταντίνου και συμμαχικάς σημαίας. Επιτροπή απαρτιζομένη από τον επίσκοπον, τον Δήμαρχον και τους προέδρους των διαφόρων κοινοτήτων, επέδωκεν εις τον νομάρχη ψήφισμα. Εν τούτω διαδηλούται η αφοσίωσις του πληθυσμού Δεδέαγατς προς το πρόσωπο του Βασιλέως Κωνσταντίνου και τονίζεται η πεποίθησις, ότι η Αγγλία και η Γαλλία θέλουν εννοήση ότι δύνανται να βασισθούν επί νέων θυσιών του Θρακικού λαού υπό το σκήπτρον του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Ο νομάρχης κ. Βαλσαμάκης εζητωκραύγασεν υπέρ του Βασιλέως, της Θράκης και των Μεγάλων Δυνάμεων Μαρκεζίνης»
«Εικόνα 16: Η Παραλιακή οδός.»

Ο Κωνσταντίνος επιστρέφει στην Ελλάδα δύο εβδομάδες μετά και ο Δημήτριος Γούναρης νέος υπουργός των στρατιωτικών και ιδρυτής του Λαϊκού κόμματος που συνασπίστηκε με την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση», όπως ονομαζόταν ο νικηφόρος συνασπισμός των αντιβενιζελικών κομμάτων, επισκέφτηκε την πόλη μας λίγο πριν φύγει το 1920:
«Η ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΤΟΥ κ. ΓΟΥΝΑΡΗ
ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗ
Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΡΑΚΙΚΟ ΛΑΟ
-----
ΔΕΔΕΓΑΤΣ, 30 Δεκεμβρίου (ιδιαιτ.τηλεγράφημα).- Την 5 ½ χθες ο κ. Γούναρης ανεχώρησεν εκ Γκιουμουλτζίνης διά Δεδέαγατς. Την 8ην μ.μ. αφίκετο ενταύθα η αμαξοστοιχία η φέρουσα τον κ. Γούναρη. Η γενόμενη υποδοχή ήτο αυτόχρημα θριαμβευτική, ο δε ενθουσιασμός του λαού αφάνταστος. Η είσοδος εις τον σταθμόν χαιρετίζεται υπό ενθουσιωδών ζητωκραυγών, ο δε λαός μαίνεται. Εις τον σταθμόν αναμένουν ο Γενικός Διοικητής κ. Ξυδάκης, ο Αρχηγός της Στρατιάς Θράκης κ. Μομφεράτος, Ο Νομάρχης κ. Βαλσαμάκης, οι αξιωματικοι, οι δημόσιοι υπάλληλοι, ο Δήμαρχος μετά του δημοτικού συμβουλίου, ο Μουφτής, ο Ραββίνος, ο Πρωθιερεύς των Αρμενίων και τα σχολεία ελληνικά και τουρκικά.
Η έξοδος του κ. Γούναρη προκαλεί πανζουρλισμόν, ο λαός διασπάσας την ζώνην καταφιλεί τας χείρας του. Μικρά μαθήτρια προσφέρει ανθοδέσμην. Αδύνατον να περιγραφή η καταπληκτική υποδοχή. Ρίπτονται ροκέται, βεγγαλικά πολύχρωμα φωτίζουν και ο λαός εν φρενίτιδη πανηγυρίζει. Επιβάς αυτοκινήτου ο κ. Γούναρης φθάνει εις την Νομαρχίαν όπου προσφωνεί αυτόν ο Γραμματεύς του Συλλόγου χαιρετίζων εν τω προσώπω του κ. Γούναρη ού μόνον τον αντιπρόσωπον της εθνικής Κυβερνήσεως, αλλά τον θαυμαστόν ηγέτην του αγώνος κατά του τυραννικού βενιζελικού συστήματος.
Ο κ. Γούναρης απαντών ευχαριστεί συγκεκινημένος διά την ενθουσιώδη υποδοχήν χαιρετίζει δε τους αδερφούς Θράκας τους μετά τόσου φανατισμού διατηρήσαντας άμεμπτον και αμείωτον και ζωηρότατον τον πατριωτισμόν των. «Διήλθατε, λέγει, μαύρα χρόνια υπό την Βουλγαρικήν απαισίαν τυραννίαν και το μαρτύριόν σας επίεζε την ψυχή μας, ημών του Ελευθέρου Βασιλείου, ήλθεν όμως το πλήρωμα του χρόνου και η Θράκη εξέφυγεν εκ των γαμψών ονύχων του επιδρομέως, δύναμαι δε να βεβαιώσω ότι εξέφυγε δια παντός και ότι ουδείς κίνδυνος υπάρχει, όστις να επικρέμαται, διότι ολόκληρος ο ελληνισμός με μιαν κοινήν θέλησιν θα ορμήση ακάθεκτος προς σωτηρίαν της ηρωικής Θράκης».
Εδήλωσεν είτα ότι θα ασχοληθή διά φλέγοντα ζητήματα του Δεδέαγατς και ιδία του λιμένος και εζητωκραύγασεν υπέρ της ελευθερίας της Θράκης. Ο λόγος του διεκόπτετο υπό ζητωκραυγών του πλήθους. Ζήτω ο Βασιλεύς. Ζήτω ο Γούναρης.
Ο κ. Γούναρης θα αναχωρήση αύριον (σήμερον την μεσημβρία δι΄Αδριανούπολιν.
(ιδ.τηλ)- Την ενάτην πρωϊνήν σήμερον ο κ.Γούναρης μετά της ακολουθίας του, προστεθέντων και βουλευτών εκ Θράκης και των Μητροπολιτών Δεδεαγάτς και Διδυμοτείχου, ανεχώρησεν εις Αδριανούπολιν. Εις τον σταθμόν απέδωκαν τιμάς οι πρόσκοποι Δεδεαγατς.» (ΣΚΡΙΠ 31-12-1920)
Η εντυπωσιακή περιγραφή από τις αντιβενιζελικές εφημερίδες της επίσκεψης του Γούναρη στην πόλη μας έτυχε πολλών κριτικών από τις βενιζελικές εφημερίδες της εποχής:
«ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 2-1-1921
… Το ελληνικόν στοιχείον της πόλεως μας, παρά την ασκηθείσαν υπό του κ. Βαλσαμάκη βίαν, ουχί μόνον ψυχροτάτην ετήρησε στάσιν κατά την υποδοχήν ην έκαμον 100-120 Αθίγγανοι στρατολογηθέντες επί τούτω παρά του κ.Νομάρχου και μεταφερθέντες εν πομπή μετά των επιτοπίων οργάνων των και (ζουρνάδες και ταβούλια) αλλ΄απέσχεν επιδεικτικώς αυτής καίτοι είχε διαταχθή το κλείσιμον των καταστημάτων κατά την ώραν της αφίξεως του κ. Γούναρη. Μετά τιμής Χ. Κωνσταντινίδης
…. Συστηματική εργασία προς στολισμόν της πόλεως έλαβε χώραν εκ μέρους των ιθυνόντων . Διενεμήθησαν κηρία εις όλα τα καταστήματα και τας οικίας, με την επιτακτικήν σύστασιν ότι δεν θα θεαθώσι ταύτα σκοτεινά. Αι ροκέται και τα βεγγαλικά αφειδώς εσκορπίζοντο εις τον αέρα. Εις τον σταθμόν παρέστησαν, εκτός των επισήμων αρχών, και πλείστοι στρατιώται, τινές των οποίων έφερον πολιτικήν ενδυμασίαν και οι οποίοι προπορευόμενοι των αυτοκινήτων, εζητοκραύγαζον εξακολουθητικώς, με την πρόθεσιν να γενικεύουν τον ενθουσιασμόν των εις τους συναντωμένους καθ΄οδόν πολίτας, τους οποίους προηγουμένως σχετική διαταγή δια του δημοσίου κήρυκος είχεν εκβάλει εκ των καταστημάτων εις τας οδούς, απαγορεύουσα συγχρόνως και την εις τας οικίας των μετάβασιν.Παρ΄όλα όμως ταύτα ο κόσμος έμεινεν απαθής, μη λαβών μέρος εις την τεχνικήν ταύτην υποδοχήν εκτός του αυθημερόν συσταθέντος Λαϊκού Πολιτικού συλλόγου (Γουναρικού κόμματος, μη δυναμένου να απαριθμήση πέραν των οκτώ μελών εξ εντοπίων…» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 8-1-1921)
Αναφέραμε ότι η Αλεξανδρούπολη στα πρώτα εκείνα βήματα του ελεύθερου βίου της δε θύμιζε σε τίποτε το πολυεθνικό Δεδεαγατς των πρώτων χρόνων του 20ου αιώνα. (Το Δεδέαγατς στο τέλος της Οθωμανικής Περιόδου) Όμως ένα γεγονός που συνέβη στις αρχές του 1921 θύμισε τα χρόνια εκείνα: η παρασημοφορία για την εθνική του προσφορά του Αντωνίου Χαμπούρη, ενός προσώπου που έπαιξε σημαντικό ρόλο εκείνη την μακρινή εποχή:
«ΠΑΡΑΣΗΜΟΦΟΡΙΑ
Ευχαρίστως πληροφορούμεθα ότι ο γνωστός εν τη πόλει μας εφοπλιστής και πράκτωρ ατμοπλοικών εταιρειών κ. Αντώνιος Χαμπούρης ετιμήθη και με τον Σταυρόν του Παναγίου Τάφου εις επιβράσευσιν της πολυετούς εν Δεδέαγατς κοινοτικής και εθνικής του δράσεως. Ο έγκριτος ομογενής ως πρόξενος της Περσίας εν Δεδέαγατς έδρασεν εθνικώτατα υποστηρίξας πολλαχώς πλείστους ομογενείς της πόλεως και της περιφερείας Δεδέαγατς με δεξιότητα τιμώσαν τον λαμπρόν χαρακτήρα του. Αρκεί να γνωσθή ότι ο κ. Χαμπούρης έιχε τιμηθή από του 1887 διά του Περσικού παρασήμου του Λέοντος και Ηλίου 6ης τάξεως και από του 1888 δια του Μετζηδιέ 6ης τάξεως και κατείχε διακεκριμένην θέσιν μεταξύ των εν Δεδέαγατς ομογενών εκτιμώμενος και υπ΄αυτών των τουρκικών αρχών. Κατά την προσωρινήν κατάληψιν του Δεδέαγατς υπό του δαφνηφόρου στόλου μας τω 1912 ο κ. Αντ. Χαμπούρης διετέλεσεν ο πρώτος Έλλην δήμαρχος Δεδέαγατς.
Η «Μακεδονία» συγχαίρουσα θερμώς τον κ.Χαμπούρη εύχεται αυτώ, όπως εν λίαν προσεχή μέλλοντι ευρεθή εις την ευχάριστον θέσιν να τον συγχαρή και διά την υπό της Μητρός Ελλάδος επιβράβευσιν της υπερτεσσαρακονταετούς εθνικής του δράσεως» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 20-2-1921)
Η κυβέρνηση άλλαξε, άλλαξαν φυσικά και οι Διοικητές και οι Νομάρχες σε όλη τη χώρα. Ο Νομάρχης που τοποθετήθηκε εδώ προκάλεσε με την συμπεριφορά του αντιδράσεις στους κατοίκους της πόλης μας:
«Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ ΤΟΥ ΝΟΜΑΡΧΟΥ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
ΠΩΣ ΣΥΝΕΠΛΗΡΩΘΗ Η ΚΑΤΑΒΑΡΑΘΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
----------------------
ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ 5 Μαρτίου. Ο Θρακικός λαός διήλθε κακάς απόκρεω εξ αιτίας θλιβερών ειδήσεων. Η θλίψις όμως και η ταραχή του αυξάνεται, λόγω των απρεπών πράξεων πολλών οργάνων της Κυβερνήσεως. Και ημπορεί να παρασιωπηθούν πολλά μικροζητηματα, όπως ημπορεί να παροραθη και η λογοκρισία την οποίαν ενεργεί το Φρουραρχείον επί ωρισμένων επιστολών και τηλεγραφημάτων, χωρίς να έχη επιβληθή αύτη επισήμως, όπως και η πράξις του εξ αποτάξεως ελθόντος αξιωματικού, όστις έκλεψε τας καταθέσεις των ασθενών του Στρατ. Νοσοκομειου και εδραπέτευσεν.
Δεν είνε όμως δυνατόν να παρασιωπηθούν και αι τυραννικαί και εξωφρενικαί ενέργειαι του Νομάρχου Έβρου. Εις τον αθηναϊκόν τύπον καθώς και εις τον της Θεσσαλονικης εγράφησαν πολλοί άθλοι του Νομάρχου τούτου εις βάρος των πολιτών. Η Κυβερνησις όμως όχι μόνον δεν τον απεμάκρυνεν αλλά και ότε διήρχετο εκ Δεδεαγατς ο περιοδεύσας την Θράκην κ. Γούναρης, επήνεσεν αυτόν δημόσια ως τον ικανώτερον των Νομαρχών. Ητο, λοιπόν, φυσικώτατον ο ικανώτατος ούτος κ. Νομάρχης να μη διαψεύση τον πάτρωνά του και να αποδείξη ότι πράγματι είνε άριστον (;) όργανον της ελευθερίας, την οποίαν ο κ. Γούναρης έφερεν εις την Θράκην.
Παραδίδομεν εις την κρίσιν του κοινού – θα ελέγωμεν και εις την Κυβέρνησιν, αλλά δεν θέλομεν να την ενοχλήσωμεν, διότι ασχολείται εις το δύσκολον έργον της γεφυρώσεως του χάσματος- τους άθλους του Νομάρχου Έβρου κ. Βαλσαμάκη ως μας τους αφηγήθη πρόσωπον εκ Δεδεαγατς. Την 28 Φεβρουαρίου Κυριακήν των απόκρεω, χωρίς να έχη προειδοποιήση τον κόσμον, διέταξε να γίνη δοξολογία, εις τας 3μ.μ. δια τους γάμους της βασιλόπαιδος Ελένης μετά του Διαδόχου της Ρουμανίας. Η δοξολογία εγένετο. Αλλ΄ήτο φυσικόν να μην προσέλθη όλη η πόλις του Δεδέαγατς και διότι δεν είχεν ειδοποιηθή εγκαίρως, αλλά λόγω της ημέρας του ακαταλλήλου της ώρας και διότι την προηγουμένην εσπέραν εδίδετο χορός Δημόσιος εις τον οποίο διενυκτέρευσεν ο περισσότερος κόσμος.
Μετά το πέρας της δοξολογίας ο Μητροπολίτης Γερμανός, αφ΄ου έκαμε δέησιν υπέρ των νεονύμφων, ηυχήθη εκ μέρους της πόλεως υπέρ αυτών διά θερμοτάτων φράσεων. Ο πολιτικώτατος όμως Νομάρχης ιστάμενος δίπλα του, έσπευσε να απαντήση ως αντιπρόσωπος της Κυβερνήσεως τα εξής: « Παναγιώτατε, κύριοι Αξιωματικοί, στρατιώται, κύριοι. Εφ΄όσον υπάρχει στρατός, εφ΄όσον υπάρχουν υπάλληλοι οι οποίοι ζητωκραυγάζουν και εύχονται υπέρ του Βασιλέως, υπέρ της Βασιλίσσης, της Πριγκιπίσσης Ελένης δεν έχομεν ανάγκην από τας ζητωκραυγάς και τας ευχάς του λαού.» Κατελθών δε της θέσεως του πλήρης θυμού και αγανακτήσεως διότι δεν είχε προσέλθει απαξάπασα η πόλις εις την δοξολογίαν εξεστόμησε παρουσία όλων βαρυτάτας φράσεις εναντίον των κατοίκων του Δεδέαγατς και καλέσας πλησίον του τον εκεί ευρισκόμενον Δήμαρχον κ. Αλτιναλμάζην τον διέταξε να υποβάλη αυτός και το δημοτικόν συμβούλιον εντός ημισείας ώρας την παραίτησίν του.
Δεν ηρκέσθη όμως εις αυτά ο ικανώτατος άνθρωπος του κ. Γούναρη. Χωρίς να έχη δικαίωμα παρά πάντα νόμον, χωρίς να λάβη υπ΄όψιν του την ημέραν, διέταξε και έκλεισαν ευθύς άπαντα τα καταστήματα της πόλεως, και οι φούρνοι ακόμη. (Κυριακή αργία δεν υπάρχη εν Θράκη). Προς εντελή, μάλιστα, εφαρμογήν της διαταγής του, έθεσε φρουρούς εις τας θύρας των καφενείων δια να μη επιτρέψουν την δήθεν βιαίαν είσοδον των πολιτών εις αυτά!!! Αφίνομεν τον αναγνώστη να φαντασθή την ψυχολογικήν κατάστασιν των κατοίκων, αλλά και την όψιν της πόλεως. Οι πολίται και οι ξένοι, οι οποίοι συνέπεσε να είνε αρκετοί, λόγω της απεργίας των σιδηροδρομικών, εκλείσθησαν εις τας οικίας των ή απεσύρθησαν εις τας πλησίον εξοχάς. Και το Δεδέαγατς παρουσίαζε το θέαμα πόλεως, την οποίαν ερήμωσε μέγα κακόν ! και ήτο η πρώτη απόκρεω μετά την απελευθέρωσιν του ύστερα από την δοκιμασίαν δύο φρικτών δουλειών !!!
Ενώ οι κάτοικοι της μαρτυρικής ταύτης πόλεως, ητοιμάζοντο να λησμονήσωσι τας πικρίας του παρελθόντος, να λησμονήσωσι τας συμφοράς και τα μαρτύρια της χθες, ενώ εσχεδίαζον να πανηγυρίσωσι τας πρώτας ελευθέρας απόκρεω επί των ερειπίων, τα οποία εύρον επιστρέψαντες ύστερα από πολυετή περιπλάνησιν, έρχεται ο εκλεκτός του κ. Γούναρη, ο πρώτος αντιπρόσωπος της κυβερνήσεως, να τεθή υπεράνω παντός νόμου και να κλείη άπαντα τα καταστήματα της πόλεως και επιβάλη την παγεράν νέκραν.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 12-3-1921)
«Εικόνα 17: Ένας απο τους πρώτους χειμώνες της ελευθερίας.»

Κάπως έτσι λοιπόν κύλησε ο πρώτος χρόνος μετά την 14η Μαΐου 1920. Το πρώτο κεφάλαιο της νεώτερης ιστορίας της πόλης μας είχε γραφτεί. Όμως η ιστορία συνεχίζεται και ακολουθούν πολλά ακόμα κεφάλαια.
(Η Αλεξανδρούπολη (DEDEAGATCH) των δακρύων και της προσφυγιάς (1922-1923))
(Η Αλεξανδρούπολη του Μεσοπολέμου (1925-1935))
(Η Αλεξανδρούπολη στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου μέσα από τον Αθηναϊκό τύπο της εποχής)
ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ:
1.
Αρχείο εφημερίδων «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», «ΕΜΠΡΟΣ» , «ΦΩΣ» και «ΣΚΡΙΠ»

2. Φωτοαρχείο Γεωργίου. Π. Αλεπάκου, Εθνικού-Ιστορικού Μουσείου, Χ. Βαμβακά, Γ. Παναγιώτου

2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Εξαιρετική παρουσίαση! Συγχαρητήρια!

Angel ANGELIDIS είπε...

Félicitations pour l'excellente initiative, texte et photos. J`en ferai usage pour l`actualisation de certains de mes documents ayant des références historiques.

Dr. Angel ANGELIDIS
ex-Conseiller du Parlement Européen
Bruxelles, le 27.08.2013

www.angelidis.eu