Η Αλεξανδρούπολη έναν αιώνα πριν (1921-2021)

(Φύλλο 16937 Ιούλιος 2021 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)

Το 1921, εκατό χρόνια μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, δεν υπήρχαν περιθώρια για εορτασμούς, παρόλο που η Ελλάδα ήταν πλέον μια χώρα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Είχαν προηγηθεί οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 (π.ημ.), στις οποίες ο Βενιζέλος παρόλο που πήρε περισσότερες ψήφους, λόγω του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος συγκέντρωσε λιγότερες έδρες. Κυβέρνηση σχημάτισε ο Δημήτριος Ράλλης. Πρώτο μέλημα της νέας κυβέρνησης ήταν η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, που έγινε στις 22 Νοεμβρίου 1920 (π.ημ.) και το οποίο ενέκρινε την επιστροφή του Βασιλέως Κωνσταντίνου που ήταν εξόριστος από το 1917. Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος είχε πεθάνει στις 12 Οκτωβρίου του 1920 (π.ημ.) από σηψαιμία εξαιτίας δαγκώματος από τη μαϊμού του. Ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα δύο εβδομάδες μετά το δημοψήφισμα, όμως παρά την προσωρινή επίλυση του λεγόμενου Πολιτειακού θέματος εξακολουθούσε εντονότερα ο αιματηρός πόλεμος στο Μικρασιατικό μέτωπο.

Η πόλη μας, λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση της και την ενσωμάτωση της στον Εθνικό κορμό, ακόμα αποκαλούνταν Δεδεαγατς και ο διορισμένος δήμαρχός της Εμμανουήλ Αλτιναλμάζης μαζί με τον πρόεδρο του Δημ. Συμβουλίου Ν. Παπασταύρου και Συμβούλους τους: ΧηΣαφετ βέη, Κ. Ιωάννου, Μ. Κανετσο, Κ. Ασταρτζιαν, Ν. Ταπάκωφ, Φ. Λεονταρίδη, Σ. Συμπάρη, Θ. Παυλίδη, Δημ. Ιατρό, Α. Γιώτα, ασχολούνταν με την πρόοδο και την βελτίωση τού Δήμου με έργα εξωραϊστικά, Δημοτικό κήπο και ηλεκτροφωτισμό. Τη Δημογεροντία αποτελούσαν: ο Επίσκοπος Αργυρουπόλεως Γερμανός, αναπληρωτής του μητροπολίτη Ιωακείμ Γεωργιάδη, ως Πρόεδρος και ως μέλη οι Ζαφειριαδης Αγγ., Κοίδης Δ., Κορδέλλης Κ., Παπασταυρου Νικ.-

«Το λιμανάκι Αλεξανδρούπολης τη δεκαετία του 1920.»

Οι γιορτές της απελευθέρωσης είχαν σταματήσει και με κομμένη την ανάσα οι Αλεξανδρουπολίτες παρακολουθούσαν τον αγώνα του Στρατού στην Μικρά Ασία. Οι χοροεσπερίδες εξακολουθούσαν βέβαια να πραγματοποιούνται όμως καθώς η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν βενιζελικοί, αυτό προκαλούσε προστριβές με τις αντιβενιζελικές δημόσιες αρχές της πόλης, ιδίως με το Νομάρχη Επαμεινώνδα Βαλσαμάκη. Ο Επαμεινώνδας Βαλσαμάκης ήταν γιος του εμποροκτηματία Αντωνίου Βαλσαμάκη και της Αμαλίας. Οι γονείς του, εγκατεστημένοι στη Ρουμανία, κατάγονταν από την Κεφαλλονιά. Το 1906 η οικογένεια διώχτηκε από την Ρουμανία και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ο Επαμεινώνδας σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες και ανακηρύχθηκε διδάκτορας του Δικαίου, της Φιλοσοφίας και των Πολιτικών Επιστημών. Έλαβε μέρος στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, τραυματίστηκε μάλιστα στη μάχη των Γιαννιτσών. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αρχηγός λεγεώνας Ελλήνων εθελοντών στο πλευρό των Γάλλων. Ο ίδιος τραυματίστηκε και προβιβάστηκε σε λοχαγό, τιμήθηκε δε από τον πρόεδρο της Γαλλικής Βουλής και τον Γάλλο υπουργό Στρατιωτικών. Διετέλεσε εξέχων δικηγόρος και αρθρογραφούσε σε εφημερίδες για δικαστικές υποθέσεις. Παράλληλα αναμίχθηκε στην πολιτική, αρχικά ως βενιζελικός υποψήφιος βουλευτής Κεφαλλονιάς (στις εκλογές του Μαΐου του 1915), μετά όμως προσχώρησε στους αντιβενιζελικούς. Ήταν δεινός ξιφομάχος, υποστηρικτής του θεσμού της μονομαχίας. Διορίστηκε Νομάρχης Έβρου το Νοέμβριο του 1920.

Κατοίκους είχε η πόλη μας 6.800 εξ ων 5.293 Έλληνες 400 Τούρκοι 400 Βούλγαροι 550 Αρμένιοι 230 Εβραίοι. Το λιμάνι της ανοικτό και εκτεθειμένο στους νότιους και νοτιοδυτικούς ανέμους. Τα ατμόπλοια, που βέβαια αγκυροβολούσαν έξω από το μικρό λιμανάκι, έρχονταν από τον Πειραιά, αφού είχαν πιάσει τη Χίο, τη Σμύρνη, Μυτιλήνη, Λήμνο και συνέχιζαν για Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Χαλκίδα και κατέληγαν και πάλι στον Πειραιά. Άλλο δρομολόγιο ξεκινούσε από τον Πειραιά για Χίο, τη Σμύρνη, Μυτιλήνη, Δεδέαγατς, Δαρδανέλια, Καλλίπολη, Μυριόφυτο, Ραιδεστό, Κωνσταντινούπολη, Συλήβρια, Ραιδεστό, Καλλίπολη, Δαρδανέλια, Δεδέαγατς, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Χαλκίδα και κατέληγε στον Πειραιά. Τέλος υπήρχε και ατμόπλοιο που αναχωρούσε από Θεσσαλονίκη για Καβάλα, Δεδέαγατς, Δαρδανέλια, Καλλίπολη, Ραιδεστό και κατέληγε στην Κωνσταντινούπολη.

«Η Αλεξανδρούπολη τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση.»

Ο Δημήτριος Γούναρης νέος υπουργός των στρατιωτικών και ιδρυτής του Λαϊκού κόμματος που συνασπίστηκε με την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση», όπως ονομαζόταν ο νικηφόρος συνασπισμός των αντιβενιζελικών κομμάτων, επισκέφτηκε την πόλη μας λίγο πριν φύγει το 1920. Η επίσκεψη αυτή αντιμετωπίστηκε μάλλον εχθρικά από τους Αλεξανδρουπολίτες:

«ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 2-1-1921

... Το ελληνικόν στοιχείον της πόλεως μας, παρά την ασκηθείσαν υπό του κ. Βαλσαμάκη βίαν, ουχί μόνον ψυχροτάτην ετήρησε στάσιν κατά την υποδοχήν ην έκαμον 100-120 Αθίγγανοι στρατολογηθέντες επί τούτω παρά του κ.Νομάρχου και μεταφερθέντες εν πομπή μετά των επιτοπίων οργάνων των και (ζουρνάδες και ταβούλια) αλλ΄απέσχεν επιδεικτικώς αυτής καίτοι είχε διαταχθή το κλείσιμον των καταστημάτων κατά την ώραν της αφίξεως του κ. Γούναρη. Μετά τιμής Χ. Κωνσταντινίδης

... Συστηματική εργασία προς στολισμόν της πόλεως έλαβε χώραν εκ μέρους των ιθυνόντων. Διενεμήθησαν κηρία εις όλα τα καταστήματα και τας οικίας, με την επιτακτικήν σύστασιν ότι δεν θα θεαθώσι ταύτα σκοτεινά. Αι ροκέται και τα βεγγαλικά αφειδώς εσκορπίζοντο εις τον αέρα. Εις τον σταθμόν παρέστησαν, εκτός των επισήμων αρχών, και πλείστοι στρατιώται, τινές των οποίων έφερον πολιτικήν ενδυμασίαν και οι οποίοι προπορευόμενοι των αυτοκινήτων, εζητοκραύγαζον εξακολουθητικώς, με την πρόθεσιν να γενικεύουν τον ενθουσιασμόν των εις τους συναντωμένους καθ΄οδόν πολίτας, τους οποίους προηγουμένως σχετική διαταγή δια του δημοσίου κήρυκος είχεν εκβάλει εκ των καταστημάτων εις τας οδούς, απαγορεύουσα συγχρόνως και την εις τας οικίας των μετάβασιν. Παρ΄όλα όμως ταύτα ο κόσμος έμεινεν απαθής, μη λαβών μέρος εις την τεχνικήν ταύτην υποδοχήν εκτός του αυθημερόν συσταθέντος Λαϊκού Πολιτικού συλλόγου (Γουναρικού κόμματος, μη δυναμένου να απαριθμήση πέραν των οκτώ μελών εξ εντοπίων ...» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 8-1-1921)

«Η Αλεξανδρούπολη γύρω στο 1920 (Παναγιώτου).»

Το Φεβρουάριο του 1921 συγκλήθηκε Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο για την αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών. Στο Λονδίνο ο Έλληνας Πρωθυπουργός Νικόλαος Καλογερόπουλος, διαπίστωσε πόσο απομονωμένη ήταν πλέον η Ελλάδα αλλά και την υπαναχώρηση των Συμμάχων της στο μικρασιατικό ζήτημα, ιδίως των Ιταλών και των Γάλλων που ακολουθούσαν ανοικτά φιλοκεμαλική πολιτική.

Στην πόλη μας ο Νομάρχης Βαλσαμάκης ήρθε σε σύγκρουση με τους κατοίκους της πόλης μας, με αφορμή τους γάμους της βασιλόπαιδος Ελένης, που ήταν το τρίτο παιδί και πρώτη θυγατέρα του Βασιλέως Κωνσταντίνου και της βασίλισσας Σοφίας. Ο γάμος της με το δεύτερο εξαδελφό της, διάδοχο του ρουμανικού θρόνου Κάρολο έγινε στο Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών, αλλά δεν συγκίνησε τους κατοίκους της πόλης μας:

«Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ ΤΟΥ ΝΟΜΑΡΧΟΥ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ

ΠΩΣ ΣΥΝΕΠΛΗΡΩΘΗ Η ΚΑΤΑΒΑΡΑΘΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ 5 Μαρτίου. Ο Θρακικός λαός διήλθε κακάς απόκρεω εξ αιτίας θλιβερών ειδήσεων. Η θλίψις όμως και η ταραχή του αυξάνεται, λόγω των απρεπών πράξεων πολλών οργάνων της Κυβερνήσεως. Και ημπορεί να παρασιωπηθούν πολλά μικροζητηματα, όπως ημπορεί να παροραθη και η λογοκρισία την οποίαν ενεργεί το Φρουραρχείον επί ωρισμένων επιστολών και τηλεγραφημάτων, χωρίς να έχη επιβληθή αύτη επισήμως, όπως και η πράξις του εξ αποτάξεως ελθόντος αξιωματικού, όστις έκλεψε τας καταθέσεις των ασθενών του Στρατ. Νοσοκομειου και εδραπέτευσεν.

Δεν είνε όμως δυνατόν να παρασιωπηθούν και αι τυραννικαί και εξωφρενικαί ενέργειαι του Νομάρχου Έβρου. Εις τον αθηναϊκόν τύπον καθώς και εις τον της Θεσσαλονικης εγράφησαν πολλοί άθλοι του Νομάρχου τούτου εις βάρος των πολιτών. Η Κυβερνησις όμως όχι μόνον δεν τον απεμάκρυνεν αλλά και ότε διήρχετο εκ Δεδεαγατς ο περιοδεύσας την Θράκην κ. Γούναρης, επήνεσεν αυτόν δημόσια ως τον ικανώτερον των Νομαρχών. Ητο, λοιπόν, φυσικώτατον ο ικανώτατος ούτος κ. Νομάρχης να μη διαψεύση τον πάτρωνά του και να αποδείξη ότι πράγματι είνε άριστον (;) όργανον της ελευθερίας, την οποίαν ο κ. Γούναρης έφερεν εις την Θράκην.

Παραδίδομεν εις την κρίσιν του κοινού - θα ελέγωμεν και εις την Κυβέρνησιν, αλλά δεν θέλομεν να την ενοχλήσωμεν, διότι ασχολείται εις το δύσκολον έργον της γεφυρώσεως του χάσματος- τους άθλους του Νομάρχου Έβρου κ. Βαλσαμάκη ως μας τους αφηγήθη πρόσωπον εκ Δεδεαγατς. Την 28 Φεβρουαρίου Κυριακήν των απόκρεω, χωρίς να έχη προειδοποιήση τον κόσμον, διέταξε να γίνη δοξολογία, εις τας 3μ.μ. δια τους γάμους της βασιλόπαιδος Ελένης μετά του Διαδόχου της Ρουμανίας. Η δοξολογία εγένετο. Αλλ΄ήτο φυσικόν να μην προσέλθη όλη η πόλις του Δεδέαγατς και διότι δεν είχεν ειδοποιηθή εγκαίρως, αλλά λόγω της ημέρας του ακαταλλήλου της ώρας και διότι την προηγουμένην εσπέραν εδίδετο χορός Δημόσιος εις τον οποίο διενυκτέρευσεν ο περισσότερος κόσμος.

Μετά το πέρας της δοξολογίας ο Μητροπολίτης Γερμανός, αφ΄ου έκαμε δέησιν υπέρ των νεονύμφων, ηυχήθη εκ μέρους της πόλεως υπέρ αυτών διά θερμοτάτων φράσεων. Ο πολιτικώτατος όμως Νομάρχης ιστάμενος δίπλα του, έσπευσε να απαντήση ως αντιπρόσωπος της Κυβερνήσεως τα εξής: « Παναγιώτατε, κύριοι Αξιωματικοί, στρατιώται, κύριοι. Εφ΄όσον υπάρχει στρατός, εφ΄όσον υπάρχουν υπάλληλοι οι οποίοι ζητωκραυγάζουν και εύχονται υπέρ του Βασιλέως, υπέρ της Βασιλίσσης, της Πριγκίπισσας Ελένης δεν έχομεν ανάγκην από τας ζητωκραυγάς και τας ευχάς του λαού.» Κατελθών δε της θέσεως του πλήρης θυμού και αγανακτήσεως διότι δεν είχε προσέλθει απαξάπασα η πόλις εις την δοξολογίαν εξεστόμησε παρουσία όλων βαρυτάτας φράσεις εναντίον των κατοίκων του Δεδέαγατς και καλέσας πλησίον του τον εκεί ευρισκόμενον Δήμαρχον κ. Αλτιναλμάζην τον διέταξε να υποβάλη αυτός και το δημοτικόν συμβούλιον εντός ημισείας ώρας την παραίτησίν του.

Δεν ηρκέσθη όμως εις αυτά ο ικανώτατος άνθρωπος του κ. Γούναρη. Χωρίς να έχη δικαίωμα παρά πάντα νόμον, χωρίς να λάβη υπ΄όψιν του την ημέραν, διέταξε και έκλεισαν ευθύς άπαντα τα καταστήματα της πόλεως, και οι φούρνοι ακόμη. (Κυριακή αργία δεν υπάρχη εν Θράκη). Προς εντελή, μάλιστα, εφαρμογήν της διαταγής του, έθεσε φρουρούς εις τας θύρας των καφενείων δια να μη επιτρέψουν την δήθεν βιαίαν είσοδον των πολιτών εις αυτά!!! Αφίνομεν τον αναγνώστη να φαντασθή την ψυχολογικήν κατάστασιν των κατοίκων, αλλά και την όψιν της πόλεως. Οι πολίται και οι ξένοι, οι οποίοι συνέπεσε να είνε αρκετοί, λόγω της απεργίας των σιδηροδρομικών, εκλείσθησαν εις τας οικίας των ή απεσύρθησαν εις τας πλησίον εξοχάς. Και το Δεδέαγατς παρουσίαζε το θέαμα πόλεως, την οποίαν ερήμωσε μέγα κακόν ! και ήτο η πρώτη απόκρεω μετά την απελευθέρωσιν του ύστερα από την δοκιμασίαν δύο φρικτών δουλειών !!!

Ενώ οι κάτοικοι της μαρτυρικής ταύτης πόλεως, ητοιμάζοντο να λησμονήσωσι τας πικρίας του παρελθόντος, να λησμονήσωσι τας συμφοράς και τα μαρτύρια της χθες, ενώ εσχεδίαζον να πανηγυρίσωσι τας πρώτας ελευθέρας απόκρεω επί των ερειπίων, τα οποία εύρον επιστρέψαντες ύστερα από πολυετή περιπλάνησιν, έρχεται ο εκλεκτός του κ. Γούναρη, ο πρώτος αντιπρόσωπος της κυβερνήσεως, να τεθή υπεράνω παντός νόμου και να κλείη άπαντα τα καταστήματα της πόλεως και επιβάλη την παγεράν νέκραν.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 12-3-1921)

Τον Απρίλιο του 1921 ο δικηγόρος Ζήνων Λεφάκης, υιός του γνωστού μαιευτήρα Παναγιώτη Λεφάκη, που είχε εγκατασταθεί από τα τέλη του 19ου αιώνα στο άρτι δημιουργηθέν Δεδεαγατς, συνελήφθη από το Νομάρχη Έβρου γιατί ο πατέρας του δημοσίευσε ένα αντικυβερνητικό άρθρο στην εφημερίδα «Πατρις». Κι επειδή ήταν γέρος και τυφλός ο πατέρας του, ο Νομάρχης με την βοήθεια του ακολούθου του αφού έσπασε τις εικόνες του Βενιζέλου από την οικία Λεφάκη συνέλαβε τον Ζήνωνα. Αφέθηκε όμως ελεύθερος κατόπιν παρέμβασης πολιτών διαβάζουμε στη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» της 5-4-1921.

«Η αρχή οδού 14ης Μαΐου τη δεκαετία του 1920.»

Τελικά ο Βαλσαμάκης, προς μεγάλη ανακούφιση των Αλεξανδρουπολιτών, ανακλήθηκε όπως διαβάζουμε στο φύλλο της 9-4-1921 της εφημερίδας «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ». Νέος Νομάρχης Έβρου ανέλαβε ο Α. Πάτταρας. (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 4-6-1921)

Στη Μικρά Ασία η μεγάλη εαρινή επίθεση του Στρατού τον Μάρτιο του 1921 βορείως του Εσκί Σεχίρ, για πρώτη φορά δεν κατόρθωσε να επιτύχει τον αντικειμενικό σκοπό. Μάλιστα το Μάρτιο του 1921 ο Κεμάλ υπέγραψε σύμφωνο αποχώρησης των Γάλλων από τη Μικρά Ασία αλλά και των Ιταλών από την Αντάλια. Η Τουρκία επίσης συμμάχησε με τη νεοσύστατη Σοβιετική Ένωση.

Στις 29 Ιουνίου του 1921, ξεκίνησε η μεγάλη θερινή επίθεση της Στρατιάς που είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη στις 4 Ιουλίου της Κιουτάχειας και δύο ημέρες μετά του Εσκί Σεχίρ. Ο τουρκικός στρατός όμως δεν είχε ηττηθεί αλλά αποτραβηχτεί στην Άγκυρα. Και τότε αποφασίστηκε το αδιανόητο: η συνέχιση της εκστρατείας ανατολικά για να εξοντωθεί ο Κεμάλ με την κατάληψη της Αγκυρας. Ο Ελληνικός Στρατός διαβαίνοντας τον ποταμό Σαγγάριο και περνώντας μέσα από τη φλογισμένη Αλμυρά Ερημο, συγκρούστηκε με τους Τούρκους, που αγωνίστηκαν λυσσωδώς, σε ένα ευρύτατο μέτωπο πολλών χιλιομέτρων επί τρεις ολόκληρες εβδομάδες (10-31 Αυγούστου 1921).

Η μάχη του Σαγγάριου σήμανε το τέλος των επιθετικών επιχειρήσεων για τον Ελληνικό Στρατό στην Μικρά Ασία. Η πρωτοβουλία των κινήσεων έκτοτε μετατέθηκε στην πλευρά του Κεμάλ και του τουρκικού στρατού, αποτέλεσμα των οποίων ήταν η μικρασιατική καταστροφή ένα χρόνο αργότερα.

Και ενώ ο Ελληνικός Στρατός έπαιρνε θέση αμυντική στο μέτωπο της Μικρασίας, στην απελευθερωθείσα Ανατολική και Δυτική Θράκη αποφασίστηκε η μετονομασία των συνοικισμών της. Με την υπ’αριθ. 103298/29-8-1921 απόφαση περί μετονομασίας συνοικισμών των Νομών Αδριανουπόλεως, Σαράντα Εκκλησιών Ραιδεστού, Καλλιπόλεως, Έβρου και Ροδόπης του Υπουργού Πολιτικού Διοικητού Θράκης Χ. Βοζίκη που δημοσιεύθηκε στο παράρτημα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως τεύχος Β που εκδόθηκε στην Αδριανούπολη στις 18-9-1921 μεταβλήθηκε η ονομασία της πόλεως μας από Δεδεαγατς σε Αλεξανδρούπολη, αν και η παλαιά ονομασία εξακολούθησε να χρησιμοποιείται παράλληλα για πολλές δεκαετίες μετέπειτα.

Λίγο μετά, με το Βασιλικό Διάταγμα 5-10-1921 (Φ.Ε.Κ. 192/1921) ιδρύθηκε το «Εμπορικόν και Βιομηχανικόν Επιμελητήριον Δεδεαγάτς Θράκης».

«ΦΕΚ μετονομασίας οικισμών Θράκης.»

Το 1921 πρέπει να ιδρύθηκε και ο Δικηγορικός Σύλλογος Έβρου, αφού το μητρώο των μελών του ξεκινάει από αυτή την ημερομηνία. Μάλιστα αριθμούσε μόλις εξι δικηγόρους, που ήταν οι: Βασιλειάδης Αλ., Κόντος Αριστείδης, Λεφάκης Ζήνων, Λιονουδάκης Νικόλαος, Κωνσταντίνος Μανατός, Σαραβελλάκης Χρήστος και Μητσόπουλος Βασίλειος. Όλοι εκτός από τον Ζήνωνα Λεφάκη δεν ήταν γέννημα και θρέμμα της άρτι απελευθερωθείσας πόλης αλλά ήρθαν από άλλα μέρη, πολλοί μάλιστα από την Κρήτη.

Κάπως έτσι λοιπόν κύλησε το μοιραίο 1921 στην πόλη μας. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την συμφορά που ερχόταν σε λίγο και θα χτυπούσε με μανία την μικρή πόλη μας, όπως ολόκληρη την Πατρίδα. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Αρχείο Εφημερίδων «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», «ΣΚΡΙΠ», «ΕΜΠΡΟΣ».

2. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ- ΜΙΕΤ)

3. H Αλεξανδρούπολη στα πρώτα βήματα του ελεύθερου βίου της μέσα από δημοσιεύματα του τύπου της εποχής, άρθρο στο Φύλλο 16430 Μάιος 2019 της εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ»

4. Φωτογραφική Συλλογή Γ. Π. Αλεπάκου