Το καταραμένο φθινόπωρο του 1821. Η σφαγή της Σαμοθράκης.

(Φύλλο 16970 Σεπτέμβριος 2021 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)

Συμπληρώνονται το φετινό Σεπτέμβριο, 200 χρόνια από τη σφαγή της Σαμοθράκης. Ας δούμε τι συνέβη μέσα από την διήγηση ενός γέρου Σαμοθρακίτη, ο οποίος είχε λάβει μέρος στον αγώνα, όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΜΠΟΥΚΕΤΟ» στις 26 Ιουνίου του 1932.

Προτού λοιπόν εκραγεί ακόμη το εθνικό κίνημα των Ελλήνων, πέρασε από τη Σαμοθράκη ένα ελληνικό πλοίο, ο πλοίαρχος του οποίου συνέστησε στους προεστούς του νησιού, μόλις πληροφορηθούν την έκρηξη της επανάστασης, να διώξουν τους λίγους Τούρκους που βρισκόντουσαν εκεί και ν’ αναλάβουν οι ίδιοι τη διοίκηση της Σαμοθράκης.

Οι κάτοικοι άκουσαν τα λόγια του μ’ ενθουσιασμό και ορκίστηκαν πίστη και υποταγή στους αρχηγούς του κινήματος. Έτσι όταν τον Απρίλιο του 1821 τους διαβιβάστηκε σχετική προκήρυξη του Ελληνικού Στόλου, δήλωσαν στο Μουδίρη του νησιού ότι ανακηρύσσονται ελεύθεροι και παύουν πια να πληρώνουν φόρους στο Σουλτάνο. Δημογέρων τότε του νησιού ήταν ο Χατζή-Γιώργης.

Η είδηση της στάσεως του νησιού έγινε γνωστή αμέσως στην Κωνσταντινούπολη, αλλά η Τουρκική Κυβέρνηση ήταν μπλεγμένη σε σοβαρότερες ασχολίες κι έκανε την αδιάφορη για μερικούς μήνες. Στο μεταξύ οι κάτοικοι, υπό την αρχηγία του Χατζή-Γιώργη, του μόνου σχεδόν γραμματισμένου στο νησί, έλαβαν μέτρα αμύνης και οχύρωσαν μερικά μέρη, περιμένοντας από μέρα σε μέρα τον ερχομό του τουρκικού στόλου.

Η αβέβαιη αυτή κατάσταση βάστηξε πολύ καιρό. Οι επαναστατημένοι κάτοικοι της Σαμοθράκης δεν είχαν όπλα και πολεμοφόδια, αλλ’ ούτε και φρόντιζαν να εξοικονομήσουν. Η αμέλεια τους έτσι έγινε αφορμή της καταστροφής τους, μιας καταστροφής από τις φοβερότερες που αναφέρει η ιστορία μας.

Ο πληθυσμός του νησιού εκείνη την εποχή υπολογιζόταν σε 10.000 περίπου ψυχές.

Η Υψηλή Πύλη αργούσε βέβαια, αλλά δεν σκόπευε ν’ αφήσει ατιμώρητους τους Σαμοθρακίτες. Τέλη Αυγούστου του 1821 ο Καπουδαν Πασάς Καρά Αλής (Nasuhzade Ali Paşa), ηγήθηκε μιας εκστρατείας με μια ναυτική μοίρα τριών πλοίων της γραμμής, πέντε φρεγατών και είκοσι μικρότερων σκαφών (κορβέτες και μπρίκια). Την 1η Σεπτεμβρίου 1821 ο Καπουδαν Πασάς με το στόλο του προσέγγισε στη νοτιοδυτική παραλία της Σαμοθράκης και αποβίβασε στη θέση Μακρυλιές χίλιους στρατιώτες για να υποτάξουν τους επαναστατημένους νησιώτες.

«Ο Καπουδάν Πασάς.»

Προτού ο τουρκικός στρατός αρχίσει τις εχθροπραξίες, έστειλε, όπως λέγεται, πρέσβεις για ν’ ανταμώσουν τους επαναστάτες και ν’ αξιώσουν απ’ αυτούς να υποταχθούν. Ο αρχηγός τους όμως, ο ατρόμητος Χατζη-Γιώργης, τους απάντησε ως εξής:

«Εμείς δεν έχουμε να δώσουμε πια φόρους, αλλά μπαρούτι και μολύβι. Προτιμούμε να πεθάνουμε λεύτεροι παρά να ζούμε σκλάβοι ...»

Η ηρωική αυτή απάντηση εξαγρίωσε τους Τούρκους. Αποφάσισαν λοιπόν να καταλάβουν δια της βίας το νησί. Η πρώτη συμπλοκή μεταξύ των αντιπάλων έλαβε χώρα στη θέση Μύλους. Οι Έλληνες είχαν προλάβει κι’ έπιασαν τα υψώματα. Όταν οι Τούρκοι έφτασαν σε μικρή απόσταση απ’ αυτούς, δέχτηκαν μια δυνατή ομοβροντία και αρκετοί απ’ αυτούς έπεσαν κάτω πληγωμένοι.

Η απροσδόκητη αυτή προσβολή τρόμαξε τους Τούρκους και τους έκαμε να οπισθοχωρήσουν. Μόλις όμως βεβαιώθηκαν πως οι εχθροί τους ήσαν λίγοι, πήραν πάλι θάρρος κι’ όρμησαν ακράτητοι εναντίον τους. Οι Σαμοθρακίτες δεν μπόρεσαν ν’ αντισταθούν ως το τέλος κι έτσι οι Τούρκοι έμειναν απόλυτοι κύριοι της καταστάσεως.

Τότε αντί να περιοριστούν στην εύκολη νίκη τους, χύμηξαν με άγριους αλαλαγμούς στη γειτονική κωμόπολη κι επετέθησαν κατά των κατοίκων. Οι γυναίκες, τα παιδιά και οι γέροι που βρέθηκαν μπροστά τους, έπεσαν στη λύσσα των επιδρομέων.

Η σφαγή και οι διωγμοί όμως δεν περιορίστηκαν μόνο ως εκεί, αλλά συνεχίστηκαν μερικές μέρες ακόμα. Όσους ανθρώπους έπιασαν οι Τούρκοι κατά τις τρεις πρώτες ημέρες, τους πήραν και τους φυλάκισαν. Κατόπιν τους μετέφεραν στην όχθη του κοντινού ρυακιού κι εκεί άρχισαν να τους σφάζουν σαν αρνιά. Το νερό του ρυακιού έγινε όλο κατακόκκινο απ’ το αίμα των αθώων. Υπολογίζεται ότι μέσα σε μια μέρα σφάχτηκαν σ’ εκείνο το μέρος εφτακόσια άτομα. Διασώζεται μάλιστα ακόμη σχετική φράση, κατά την οποία οι σημερινοί κάτοικοι του νησιού, όταν θέλουν να κατηγορήσουν έναν συμπατριώτη τους ως άνανδρο, του λεν ότι «βαστάει από τους εφτακόσιους».

Αλλά και τις ακόλουθες ημέρες οι επιδρομείς έτρεχαν απάνω στα βουνά καταδιώκοντας και πυροβολώντας τους ανθρώπους σαν αγρίμια. Το ανθρωποκυνηγητό αυτό βάσταξε περίπου ένα μήνα. Ωστόσο, μερικοί από τους κατοίκους κατόρθωσαν να σωθούν φεύγοντας με περαστικά καράβια. Άλλοι πάλι κρύφτηκαν μέσα σε σπηλιές απόκρημνων βράχων κι έτσι γλύτωσαν. Φεύγοντας οι Τούρκοι πήραν μαζί τους όσα παιδιά είχαν μείνει ζωντανά, για να τα πουλήσουν κατόπιν στα σκλαβοπάζαρα.

Όταν οι Σαμοθρακίτες που είχαν καταφύγει στις απλησίαστες βουνοκορφές, βεβαιώθηκαν για την αναχώρηση των Τούρκων, κατέβηκαν στην κωμόπολη και άμα μετρήθηκαν, βρέθηκαν μόνο εκατό. Στο μεταξύ γύρισαν και όσοι είχαν φύγει με τα πλοία, άλλοι τριακόσιοι κι αυτοί. Ωστόσο αποφάσισαν όλοι μαζί να ξαναρχίσουν την προηγούμενη ζωή τους.

«Η Χώρα στα 1815  (Ο. Richter 1822).»

Αλλά η δυστυχία των κατοίκων δεν σταμάτησε εδώ. Η σφαγή των Τούρκων είχε προξενήσει τόσο φόβο στους νησιώτες, ώστε άμα έβλεπαν να αποβιβάζεται κανένας ξένος και μάλιστα Οθωμανός, άφηναν τα σπίτια τους κι έτρεχαν στα βουνά. Την ψυχολογική τους αυτή κατάσταση την εκμεταλλεύθηκαν τότε διάφοροι πειρατές, προπάντων Τουρκαλβανοί, οι οποίοι κάνοντας επιδρομές στη Σαμοθράκη, λήστευαν τους κατοίκους της, άρπαζαν τα ζώα τους και εν γένει έκαναν ό,τι ήθελαν, χωρίς να δίνουν λόγο σε κανένα. Η ελεεινή αυτή κατάντια βάσταξε οκτώ ολόκληρα χρόνια, μέχρι του 1829. Στο διάστημα αυτό έγιναν πολλές επιδρομές και το νησί λεηλατήθηκε επανειλημμένως. Γι’ αυτό όταν στο τέλος απελευθερώθηκε, δεν είχε μείνει πέτρα απάνω σε πέτρα και ήταν αδύνατο πια στους κατοίκους να ξαναβρούν την παλιά τους ευπορία που είχε χαθεί πια για πάντα, έπειτα απ’ το καταραμένο φθινόπωρο του 1821.

Είναι αλήθεια ότι το πρώτο φθινόπωρο της Εθνεγερσίας ο Ελληνικός αγώνας σημαδεύτηκε από πολλά αρνητικά γεγονότα, πέρα από το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης: στις 8 Σεπτεμβρίου, οι Γεωργάκης Ολύμπιος και Ιωάννης Φαρμάκης πολιορκούνται στη Μονή Σέκκου στη Μολδαβία. Ο Ολύμπιος ανατινάζει το κωδωνοστάσιο της μονής συμπαρασύροντας στο θάνατο δεκάδες Τούρκους. Στις 23 Σεπτεμβρίου ο καπουδάν Καρα-Αλής πυρπολεί το Γαλαξείδι. Τέλη Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι εξουδετερώνουν τους επαναστάτες στο Σκουλένιο και στη Μονή Σέκκου. Ο Φαρμάκης παραδίνεται και μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη όπου και αποκεφαλίζεται. Στις 30 Οκτωβρίου με τη μάχη της Ποτίδαιας οι Τούρκοι καταπνίγουν την Επανάσταση στη Χαλκιδική. Όμως όλες οι αρνητικές αυτές εξελίξεις επισκιάστηκαν από την άλωση της Τριπολιτσάς από τους Έλληνες στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821. Η Ελληνική επανάσταση είχε ριζώσει για τα καλά στο Μωριά και σε λιγότερο από ένα χρόνο από τη σφαγή της Σαμοθράκης, ο Κανάρης σκότωσε τον Καπουδάν Πασά πυρπολώντας τη ναυαρχίδα του στη Χίο τον Ιούνιο του 1822.

Η θυσία των Σαμοθρακιτών δεν πήγε χαμένη, όπως άλλωστε και οι θυσίες όλων των Ελλήνων, ώστε μετά από 9 χρόνια από το Ολοκαύτωμα δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος ενώ μετά από 91 χρόνια η Σαμοθράκη απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στόλο υπό το Ναύαρχο Κουντουριώτη.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Περιοδικό Μπουκέτο. Εβδομαδιαία Εικονογραφημένη Φιλολογική Επιθεώρησις που κυκλοφόρησε στην Αθήνα από το 1924 έως το 1946

2. Φωτογραφική Συλλογή Γ. Π. Αλεπάκου