Τετάρτη 7 Μαΐου 2014

Τα σχολεία του ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ (DEDEAGATCH) (από την δημιουργία της πόλης μέχρι την ενσωμάτωση-απελευθέρωση)

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 15388 Ιανουάριος 2015 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)
Από έκθεση που διασώζεται στο Αρχείο της Βιβλιοθήκης της Βουλής, με ημερομηνία 3 Αυγούστου 1883, απευθυνόμενη προς την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, ο αινίτης Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος μας λέει για την πόλη μας την εποχή εκείνη:
«... Αρτισύστατος κωμόπολις εμπορική παράλιος και ο τελευταίος των εν τη Νοτιοδυτική Θράκη Σιδηροδρόμων σταθμός. Έχει τανύν 450-500 νεοδμήτους οικοδομάς και περί τας 1.500-2.000 ψυχάς. Οικογενείας δε μονίμους οικούσας εις Δεδέαγατς περί τας 100-120 προερχομένας εκ διαφόρων μερών και εθνικοτήτων και διαφόρων ιδεών, ηθών και εθίμων. Τανύν υπερισχύει εκείσε ο Ελληνισμός... Έχει νυν η εν Δεδέαγατς Ελληνική Κοινότης Εκκλησίαν ξυλίνης οικοδομής, λιθόκτιστον Δημοτικήν Σχολήν, εν η φοιτώσι περί τα 100-120 παιδία, εν οις και 20-25 θήλεα. Ανήγειρε δε και έτερον ευρύ κτίριον λίθινον προορισμένον διά Παρθεναγωγείον ...».
Σε οδηγό του 1884 πληροφορούμαστε ότι η πόλη μας είχε 2 ελληνικά σχολεία, 1 τουρκικό σχολείο θηλέων και 1 τουρκικό σχολείο αρρένων. Είναι επίσης γνωστό ότι γύρω στα 1888 περίπου στο σαντζάκι του Δεδέαγατς (Dedeagatch) υπάρχουν 103 τζαμιά, δύο μεστζίτια, δύο μεντρεσέδες (Γυμνάσια θρησκευτικής εκπαίδευσης), 111 Δημοτικά, 12 μοναστήρια δερβίσηδων (τεκκέδες), 81 εκκλησίες και μοναστήρια, 6 λουτρά, 1.595 καταστήματα, 69 φούρνοι, 22 χάνια, 340 μύλοι, 3 εργοστάσια αλεύρων και 20 τσιφλίκια (giftliks).
«Το μικρό Τζαμί με το Οθωμανικό ιεροδιδασκαλείο γύρω στο 1900.»
Επίσης σύμφωνα με τον εμπορικό οδηγό Annuaire Oriental Commerce, που εκδόθηκε το 1895 από τους CERVATI FRERES & C στην Κων/πολη, πληροφορούμαστε ότι το σαντζάκι του Δεδέαγατς (Dedeagatch) είχε πληθυσμό 70.400 κατοίκους, από τους οποίους οι 29.431 Τούρκοι, 24.973 Έλληνες, 15.602 Βούλγαροι, 285 Αρμένιοι, 48 Εβραίοι και 70 Καθολικοι. Έδρα του ήταν η πόλη του Δεδέαγατς (Dedeagatch) με 4.000 κατοίκους. Είχε 2 εκκλησίες, 1 αρμενική και 1 ελληνική, 2 ελληνικά σχολεία, 2 τουρκικά σχολεία, 1 θηλέων και 1 αρρένων, και 1 βουλγαρικό σχολείο αρρένων.
Τα πρώτα λοιπόν σχολεία του Δεδέαγατς πρέπει κατά τη γνώμη μου να βρισκόταν μέσα στον αυλόγυρο του ναού του Αγ. Νικολάου. Ήταν δηλαδή στον ίδιο χώρο που όριζαν οι κανονισμοί επί Τουρκοκρατίας (το σχολείο στον ίδιο περίγυρο της Εκκλησίας).
«Η πλατεία της Μητρόπολις & η Λεονταρίδειος σχολή αρρένων.»
Τα κτίρια αυτά, ναός και σχολεία αργότερα, στις αρχές του 20ου αιώνα κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους κτίστηκαν καινούρια κτίρια για την ίδια ή άλλη χρήση. Το 1906, μαθαίνουμε από τα οθωμανικά αρχεία ΒΟΑ, ότι έγινε η ανέγερση δύο αυθαίρετων σχολείων στον κήπο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου (προφανώς το 3ο Δημοτικό και το άλλο παράρτημα, το οποίο γκρεμίστηκε).
«Το ιστορικό παράρτημα που λειτούργησε ως σχολείο αρρένων.»
Το 1895, χρονιά ορόσημο για την πόλη γιατί συνδέεται με τη Θεσσαλονίκη μέσω της γραμμής "Chemin de fer de la Jonction Salonique – Constantinople" η απλώς JSC (βλ. άρθρο Η γραμμή του Οθωμανικού Ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης (JSC) στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ), ενισχύεται η καθολική κοινότητα καθόσον εγκαθίστανται φραγκολεβαντίνοι και έτσι γίνεται λόγος για ανέγερση σχολείου για τους Καθολικούς στο Δεδέαγατς (Dedeagatch). Τον Ιανουάριο του 1903 δημιουργήθηκε  Μονή από τη Γενική Ηγουμένη του Τάγματος Ελασσόνων Κοινοβιακών Φραγκισκανών Μαρία Μαγδαληνή Μαρτίνη.
«Το Κολέγιο Αγ Φραγκίσκου Βενιζέλου & Μοσχονησίων.»
Επίσης ιδρύθηκε νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο και σχολή θηλέων. Στην οδό Αίνου βρισκόταν το ιταλικό σχολείο «Αγ. Φραγκίσκος», που κάηκε το 1904, ενώ στη θέση του σήμερα βρίσκεται το καπνομάγαζο (ονομάστηκε έτσι γιατί αργότερα, το 1924, επισκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη καπνού).
«Το καπνομάγαζο το  1924.»
Για το λόγο αυτό το 1911 οι καλόγριες αγόρασαν ένα οικόπεδο που βρισκόταν στη συνοικία «Μαχμουδιε» και αρχικά προοριζόταν για τη γαλλική Σχολή «Senyor Konvansiyonol». Εκεί ιδρύθηκε καινούργιο σχολείο θηλέων, το λεγόμενο «γαλλικό» (στη συμβολή των οδών Βενιζέλου και Μοσχονησίων). Το εκπαιδευτήριο αυτό συμπλήρωσε το σχολείο αρρένων των Φραγκισκανών στην ίδια οδό, δίπλα στη μονή και το ναό του Αγ. Ιωσήφ.-
«Ecole St Jozeph .Η σχολή αρρένων των καθολικών.»
Εντωμεταξύ το 1902 χορηγήθηκε άδεια στην Εβραϊκή Κοινότητα του Δεδέαγατς (Dedeagatch) για τη χρησιμοποίηση ενός δωματίου εγκαταλειφθείσης οικίας για τις θρησκευτικές ανάγκες της μέχρι την ανέγερση Συναγωγής (Χάβρας), η οποία τελικά δόθηκε το 1903. Δεν πρέπει να παραλείψουμε τη βουλγαρική εκκλησία, ξύλινης κατασκευής, που ανεγέρθηκε το 1910 με την ονομασία «Isveti Bosef» για τη βουλγαρική Κοινότητα, στο συνοικισμό «Μuslihiddin», σε οικόπεδο του βακουφιού του Bayazit Ηαn. Ο ναός διατηρήθηκε και λειτούργησε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν οι ενορίτες του έκτισαν στη θέση του το σημερινό πλέον ναό του Αγίου Ελευθερίου. 
«Ο Άγιος Ελευθέριος.»
Κύριος παράγοντας της αναπτύξεως της πόλης στα χρόνια αυτά, μαζί με την αρμενική και εβραϊκή κοινότητα, είναι η ελληνική κοινότητα, η οποία αφού μετέφερε την έδρα του μητροπολίτη Αίνου εδώ και ανήγειρε μεγαλοπρεπή ναό στο υψηλότερο σημείο της πόλης, ίδρυσε και σχολή αρρένων. Μάλιστα στην εφημερίδα «ΦΑΡΟΣ» της Θεσσαλονίκης της 24-9-1909 δημοσιεύθηκε μια ελεγεία για την ίδρυση της σχολής αυτής.
«Εκ Δεδε-Αγατς τη 19η Σεπτεμβρίου 1909 (Του Ανταποκριτού μας). Μέγα και σπουδαίον γεγονός έλαβε χώραν εν τη πόλει Δεδε-Αγάτς. Τα εγκαίνια της μεγαλοπρεπούς των Αρρένων Σχολής δι’εξόδων του μεγατίμου της Κοινότητος ταύτης ευεργέτου κ. Αντωνίου Λεονταρίδου. Η Κοινότης Δεδε-Αγατς η νομίμως υπέρ των απαραγράπτων του Γένους μας δικαίων μαχομένη, θα έχη πλέον να επιδείξη εις πάντα ξένον επισκέπτην, εις πάντα αλλοεθνή και αλλόθρησκον έναν έτι τηλαυγή των γραμμάτων Φάρον, έν έτι των Μουσών Τέμενος, το υπερήφανον, το μεγαλοπρεπές, το πάλλευκον τούτο οικοδόμημα, το οφειλόμενον εις την γεναιοδωρίαν αγλαού της Μαρωνείας τέκνου του πανσεβάστου γέροντος Αντωνίου Λεονταρίδου. Δεν εξέλιπον εισέτι τα ευγενή του γένους μας τέκνα, υφίστανται και θα υφίστανται εν όσω βεβαίως το Έθνος μας ευρίσκεται εν τη ζωή καθ’ότι ουδέποτε ο μέγας των Ελλήνων Θεός είναι δυνατόν να εγκαταλείπη τον φορέαν τούτον του φωτός και της ελευθερίας. Το Έθνος μας εν όσω έχει τοιαύτα τέκνα άτινα έχουσι ερριζωμένην εις την καρδίαν των το μητρός και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον... πατρίς και σεμνώτερον και αξιώτερον... ουδέποτε θέλει υπολειφθή των ευκλεών και ενδόξων προγόνων του. Είθε και άλλοι να μιμηθώσι το παράδειγμα του μεγατίμου της Κοινότητος ταύτης ευεργέτου. Λυγκεύς». 
«Το Γυμνάσιο με επιδείξεις μαθητριών 10-2-26.»
Λίγο πριν το τέλος της Οθωμανικής περιόδου (βλ. άρθρο Το Δεδέαγατς στο τέλος της Οθωμανικής Περιόδου) διαβάζουμε στον οδηγό του Νικολάου Γ. Ιγγλέση, έτος γ' τόμος Α' με πλήρη τίτλο
«Οδηγός της Ελλάδος. Απάσης της Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας μετά των νήσων του αρχιπελάγους και των νήσων Κρήτης - Κύπρου - Σάμου. Οικονομία, δημόσια έργα-εμπόριον, βιομηχανία, ναυτιλία, γεωργία, κτηνοτροφία, τοπογραφία, αρχαιολογία, γράμματα, τέχναι, στατιστική, μεταλλειολογία, χρηματιστήριον συγκοινωνία κ.τ.λ. μετά πολλών οδοιπορικών και τοπογραφικών χαρτών 1910-1911»,
ότι υπήρχαν στην πόλη μας:
«Σχολεία Ελληνικά: Αστική σχολή αρρένων τάξις 7, μαθηταί 130, διδάσκαλοι 5 Παρθεναγωγείον μετά νηπιαγωγείου τάξεις 6, διδασκάλισσαι 6, μαθήτριαι 133 και νήπια 130. Τουρκική σχολή μαθηταί 200, διδάσκαλοι 4. Βουλγαρική σχολή μαθηταί 46, διδάσκαλοι 2. Αρμένικη σχολή μαθηταί 50, διδάσκαλοι 2. Εβραϊκή σχολή μαθηταί 30, διδάσκαλοι 1. Καθολική ιερέων μαθηταί 25.»
Μεσολαβεί η βουλγαρική κατοχή κατά την οποία εκδιώχθηκε το ελληνικό στοιχείο με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν πλέον ελληνικά σχολεία. Λίγο όμως πριν την ενσωμάτωση-απελευθέρωση της πόλης μας άρχισε και πάλι να οργανώνεται η παιδεία. Στις 14-5-1920 από τον τύπο της εποχής πληροφορούμεθα ότι:
«Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ 7-11-19.»
Επίσης από την εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 4-4-1920 πληροφορούμεθα από την Διεύθυνση του Γυμνασίου Δεδεαγατς ότι:
«Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 4-4-1920.»

Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Εφημερίδες: ΦΑΡΟΣ Θεσ/νικης, Πατρίς και ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
2. ΤΕΜΙΡΤΣΙΔΗ ΜΑΡΙΑ «από το Δεδεαγατς στην Αλεξ/πολη». Μετ/κή διατριβή.-
3. Ι. Ασημάκης: Η Καθολική Εκκλησία στη Δυτική Θράκη 1896 - 2006
4. Φωτοαρχειο: Γ. Αλεπάκου.

Παρασκευή 25 Απριλίου 2014

Tο Δεδέαγατς (DEDEAGATCH) της συνθήκης των ΣΕΒΡΩΝ (η Βουλγαρική ελεύθερη ζώνη)

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 15422 Φεβρουάριος 2015 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)
Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ΄ ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων. Το κίνημα υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποίησε αυτή τη διένεξη για να αυτοανακηρυχθεί κυβέρνηση και να καταργήσει την μοναρχία. Οι βασικοί όροι της συνθήκης ήταν: η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στην Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα. Η Χετζάζ (μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.
Η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στο ιδρυόμενο Αλβανικό κράτος, ουσιαστικά προτεκτοράτο της Ιταλίας. Τα Δωδεκάνησα παραδόθηκαν στην Ιταλία η οποία συμφώνησε να τα δώσει εκτός από την Ρόδο και το Καστελλόριζο στην Ελλάδα, και αν η Βρετανία έδινε την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε (μετά από δημοψήφισμα) θα έδιναν κι αυτά τα νησιά (η συμφωνία ακυρώθηκε από την Ιταλία το 1922).
«Ο Βενιζέλος υπογράφει την συνθήκη το 1920.»
Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, και η Θράκη από την οποία η Βουλγαρία παραιτούνταν οριστικά από κάθε δικαίωμά της σε αυτή. Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτήθει στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα.
«Το λιμάνι του Dedeagatch πριν την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών.»
Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά αποστρατικοποιήθηκαν και έγιναν διεθνής περιοχή, οι Σύμμαχοι απέκτησαν τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τέλος, καθορίζονταν η ισότητα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Ωστόσο, η συνθήκη αυτή δεν ίσχυσε ποτέ, διότι δεν εγκρίθηκε από κανένα κοινοβούλιο των χωρών της Αντάντ, ούτε της Ελλάδος. Ουσιαστικά δεν απέκτησε νομική οντότητα. Η Σοβιετική Ένωση δεν συμμετείχε και έκανε ξεχωριστή συνθήκη με τους Οθωμανούς. Μετά την επικράτηση των Νεότουρκων, που μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Άγκυρα, και την Μικρασιατική Καταστροφή, οι σύμμαχοι αναγκάστηκαν να υπογράψουν νέα συνθήκη (Συνθήκη της Λωζάνης) το 1923, με ευνοϊκότερους όρους για την (πλέον) Τουρκία.
«Άποψη του λιμανιού την ίδια εποχή.»
Η πόλη μας απέκτησε ενδιαφέρον για το διεθνές δίκαιο με αφορμή τη βουλγαρική αξιώση για οικονομική διέξοδο στο Αιγαίο, που είχε ως αποτέλεσμα να ορισθεί στο άρθρ. 6 της συνθήκης ότι :
«πρέπει να έκμισθωθεί στην Βουλγαρία στο λιμάνι του Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως) είς το διηνεκές (εκτός αν καθορισθεί χρονική διάρκεια υπό της Κοινωνίας τών 'Εθνών) χώρος, ο οποίος θέλει τεθεί υπό το διά τών άρθρων 12-14 της συνθήκης τών Σεβρών προβλεπόμενο καθεστώς και θέλει προορισθεί για τήν άμεση διαμετακόμιση τών έκ Βουλγαρίας προερχομένων ή είς αυτήν κατευθυνόμενων έμπορευμάτων. Τόν καθορισμό τών όρίων του χώρου αυτού, τήν σύνδεση αυτού μετά τών ύπαρχουσών σιδηροδρομικών γραμμών και όλους έν γένει τους όρους της χρησιμοποιήσεως αύτού ώς και τό μίσθωμα θέλει καθορίσει έπιτροπή αποτελούμενη εξ ενός αντιπροσώπου της Ελλάδος, ένός της Βουλγαρίας και ενός υποδεικνυομένου υπό της Κοινωνίας τών Έθνών. Τό 16ο άρθρο της συνθήκης προβλέπει, ότι, αν ή Βουλγαρία ζητήση τούτο παρά τού Συμβουλίου της Κοινωνίας τών Εθνών, θέλει άνατεθή είς Διεθνή Έπιτροπή, άποτελουμένη έκ πέντε μελών διοριζομένων υπό της Γαλλίας, 'Αγγλίας, Ίταλίας. 'Ελλάδος και Βουλγαρίας, για νά έξασφαλίση τήν έκτέλεσιν του καθεσιώτος του προβλεπομένου υπό τών άρθρων 4-14 για τόν λιμένα του Δεδεαγάτς ('Αλεξανδρουπόλεως). Κάθε σχετική άμφισβήτηση θά λύεται υπό της Επιτροπής αυτής, κάθε δέ έφεση εναντίον τών αποφάσεων της Επιτροπής Θα υποβάλλεται στην αρμόδια αρχή της Κοινωνίας τών Εθνών έν τω μεταξύ όμως οι αποφάσεις της Διεθνούς 'Επιτροπής θά είναι. Έκτελεστές».
«Τo Dedeagatch την εποχή της συνθήκης.»
Οι αναλαμβανόμενες υποχρεώσεις της συνθήκης των Σεβρών για την Θράκη δεν αφορούν μόνο τήν Βουλγαρία. Τό 6ο άρθρο της έν λόγω Συνθήκης κηρύσσει τό λιμένα της πόλης μας λιμένα διεθνούς ενδιαφέροντος. Οι υπήκοοι, τα εμπορεύματα και η σημαία όλων των Κρατών, τα οποία είναι μέλη της Κοινωνίας τών Έθνών θα απολαμβάνουν στο Δεδεαγάτς (Άλεξανδρούπολη) πλήρη ελευθερία για την χρησιμοποίηση του λιμένος, και μάλιστα πλήρη ισότητα, χωρίς διακρίσεις των υπηκόων, των εμπορευμάτων και της σημαίας της Ελλάδος, όσον αφορά στις λιμενικές ευκολίες και τα διάφορα δικαιώματα και τέλη (προκυμαιών, φορτοεκφορτωτικά, φαρικά, υγειονομικά κλπ. ). Τό 8ο άρθρο ορίζει, ότι οι τελωνειακοί δασμοί, τα διαπύλια τέλη και oι φόροι καταναλώσεως για τα εισαγόμενα και εξαγόμενα εμπορεύματα μέσω του λιμένα του Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως) πρέπει νά είναι τα ίδια
«εξαιρέσει δι' ειδικών περιστάσεων δικαιολογουσών έξαίρεσιν δι' οικονομικής άνάγκης»,
πρέπει δε να ορίζονται με βάση όπως και στα άλλα τελωνειακά σύνορα της Ελλάδος. Κάθε ευκολία που παραχωρείται από την Ελλάδα σε άλλες οδούς συγκοινωνίας μέσω της ξηράς ή θαλάσσης για την εισαγωγή ή εξαγωγή εμπορευμάτων, θα πρέπει να επεκτείνεται και για τον λιμένα Αλεξανδρουπόλεως.
«Η οθωμανική αυτοκρατορία μετά την συνθήκη των Σεβρών.»
Εξαιτίας όμως υπερφίαλων αξιώσεων τής Βουλγαρίας η ανωτέρω εκμίσθωση χώρου στο λιμάνι του Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως) κατά τους όρους τής συνθήκης αυτής, δέν πραγματοποιήθηκε, μολονότι η 'Ελλάδα ενόσω διαρκούσε η Συνδιάσκεψη ειρήνης της Λωζάννης υπέβαλε νέα πρόταση που συζητήθηκε στην υποεπιτροπή των εδαφικών και στρατιωτικών ζητημάτων κατά την συνεδρίαση τής 26ης Ιανουαρίου 1924 υπό τύπον σχεδίου συμβάσεως που εκπονήθηκε από εμπειρογνώμονες και εξετάστηκε αυθημερόν από την Επιτροπή. Κατά τό σχέδιο αυτό ή Ελλάδα θά εκμίσθωνε στην Βουλγαρία για 99 έτη ζώνη εδάφους στην παραλία του Αιγαίου μεταξύ του Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως) και Μάκρης, μήκους 3 χιλιομέτρων, πλάτους 1 χμ. -
«Το λιμάνι στο δειλινό.»
Ή θέση και τα όρια της ζώνης αυτής θα καθορίζονταν με κοινή συμφωνία μεταξύ των Κυβερνήσεων 'Ελλάδος και Βουλγαρίας, σε περίπτωση δέ διαφωνίας θα αποφάσιζε διαιτητής διοριζόμενος από το Συμβούλιο τής Κοινωνίας των 'Εθνών. Ή ζώνη αυτή θά θεωρούνταν βουλγαρικό έδαφος σε ότι αφορά την διοίκηση, αλλ' η βουλγαρική Κυβέρνηση θ' αναλαμβανε την υποχρέωση να μη χρησιμοποίησει αυτό για στρατιωτικούς ή ναυτικούς σκοπούς. Το παραχωρούμενο έδαφος θα διοικούνταν από την Βουλγαρία και θα τελούσε υπό την βουλγαρική νομοθεσία. Οι υπάλληλοι που θα χρησιμοποιούνταν θα ήταν Βούλγαροι υπήκοοι και θα διορίζονταν από την βουλγαρική Κυβέρνηση, ή οποία θα ανακοίνωνε κάθε εξάμηνο στην ελληνική Κυβέρνηση ονομαστικό κατάλογο των υπαλλήλων αυτών.
Η τήρηση της τάξεως θ' ανατίθεντο στην βουλγαρική αρχή με την επίβλεψη τής διεθνούς 'Επιτροπής τής ζώνης. Αν ή εκμισθωμένη ζώνη ήταν ιδιοκτησία του ελληνικού Δημοσίου θα εκμισθώνονταν στην Βουλγαρία χωρίς μίσθωμα, αν δέ ανήκε σε ιδιώτες θά απαλλοτριώνονταν προηγουμένως από την ελληνική Κυβέρνηση, oι δέ ιδιοκτήτες θ' αποζημιώνονταν από το βουλγαρικό Δημόσιο, το ποσό τής οποίας θα καθορίζονταν από διαιτητή, τον οποίο θά διόριζε ή ελληνική και ή βουλγαρική Κυβέρνηση αλλά και oι ιδιοκτήτες. Τά λιμενικά έργα θα κατεσκευάζονταν με την διεύθυνση και έξοδα τής βουλγαρικής Κυβερνήσεως. Αυτή θά είχε το δικαίωμα να επιβάλλει εντός της εκμισθωμένης ζώνης λιμενικά και άλλα τέλη στα πλαίσια των εμπορικών της συμβάσεων με τα ξένα Κράτη. Αλλά ή διεθνή Επιτροπή θά είχε το δικαίωμα να εισπράττει πρόσθετα τέλη για τα έξοδα της. Το λιμάνι που θα κατασκευάζονταν θα ήταν λιμάνι ελεύθερο και διεθνούς ενδιαφέροντος, ή δέ Βουλγαρία θα δέχονταν για αυτό τις συστάσεις τής Συνδιασκέψεως της Βαρκελώνης (10 Μαρτίου - 20 'Απριλίου 1921). Πρός εξασφάλιση τής ελεύθερης διαμετακομίσεως εμπορευμάτων και επιβατών μεταξύ τής Βουλγαρίας και τής υπό μίσθωση ζώνης, θα συγκροτούνταν επιτροπή αποτελούμενη από αντιπροσώπους διοριζομένους από τις Κυβερνήσεις 'Αγγλίας, Βουλγαρίας, Γαλλίας, 'Ελλάδος. 'Ιταλίας, Ρουμανίας, Γιουγκοσλαυίας καί Τουρκίας. Στην επιτροπή αυτή θα μεταβίβαζε ή ελληνική Κυβέρνηση όλα τα δικαιώματα και καθήκοντα επίβλεψης των έργων, επιθεωρήσεως και αστυνομίας της σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνέδεε τα βουλγαρικά σύνορα με τη ζώνη. Την αστυνομία των σιδηροδρομικών αμαξοστοιχιών και σταθμών θα ασκούσαν από κοινού με την Εταιρία υπάλληλοι της Επιτροπής, που θα προσλαμβάνονταν από κάθε εθνικότητα, αδιακρίτως. Μέχρι τής κατασκευής των λιμενικών έργων της ζώνης από τη βουλγαρική Κυβέρνηση, η ελληνική Κυβέρνηση θ' αναλάμβανε την υποχρέωση να παραχωρήσει στην Βουλγαρία στο λιμάνι του Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως) όλες τις προβλεπόμενες στα άρθρα 4-16 της συνθήκης του Νεϊγύ, ευκολίες. -
Αλλά το σχέδιο αυτό απέρριψε ή βουλγαρική Κυβέρνησις και δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια  εκδ.οργ.ΦΟΙΝΙΞ - Π.Δρανδάκη.-
2. Φωτοαρχειο : Γ. Αλεπάκου.

Δευτέρα 14 Απριλίου 2014

Η οργάνωση της Δικαιοσύνης στην Θράκη μετά την απελευθέρωση και οι Δικηγόροι της πόλης μας κατά το Μεσοπόλεμο (1920-1940)

Μια από τις βασικότερες συνισταμένες μιας πολιτείας που θέλει να αποκαλείται ευνομούμενη είναι η οργάνωση της Δικαιοσύνης. Για τον λόγο αυτό η Ελληνική Διοίκηση με την κατάληψη της Θράκης από τον Ελληνικό στρατό μερίμνησε για την αποκατάσταση της Δικαιοσύνης. Αρχικά διατηρήθηκε τo σύστημα των δικαστηρίων πού λειτουργούσε τον καιρό του Διασυμμαχικου Καθεστώτος δηλ. το Κεντρικό Δικαστήριο Κομοτηνής και έξι Ειρηνοδικεία και Συμβολαιογραφεία στις Yποδιοικήσεις. Το Κεντρικό Δικαστήριο σχεδόν αδρανούσε επειδή παραπέμπονταν όλες οι ποινικές υποθέσεις στο Στρατοδικείο, οι αποφάσεις του τελευταίου διαπνεόταν από πνεύμα δικαιοσύνης, ισότητας και επιείκιας για όλα τα στοιχεία ανεξαρτήτως εθνικότητος. Με το Ν.2229/1920
«Περί δικαστηρίων και δικαστικών λειτουργών εν ταις προσαρτώμεναις χώραις»
προβλέφθηκε η λειτουργία των δικαστηρίων και των δικηγορικών συλλόγων στη Θράκη, η ίδρυση των οποίων θα γινόταν με ειδικότερο Βασιλικό Διάταγμα κατά τα τότε ισχύοντα στην υπόλοιπη Ελλάδα. Με απόφαση του Γενικού Διοικητή Θράκης καθορίστηκαν προσωρινά τα Δικαστήρια και οι Δικαστικές αρχές στη Θράκη.
Οργανώθηκε μάλιστα Διεύθυνση Δικαιοσύνης, με πρώτο Διευθυντή (Ιούλιος 1920-30 Νοεμβρίου 1920), τον Άντ. Ρωμανό, Εισαγγελέα Εφετών. Για φυλακές, χρησιμοποιήθηκαν τα κτίρια, πού υπήρχαν και στην Τουρκοκρατία, πολλά από τα οποία ήταν τελείως ακατάλληλα. Με απόφαση του Πολιτικού Διοικητού εγκρίθηκε για κάθε άπορο φυλακισμένο δαπάνη μιας δραχμής για τροφή, επίσης δε ανάλογη δαπάνη για θέρμανση, φωτισμό κλπ. Στις φυλακές Έβρου, με προσωπική εργασία του τμηματάρχου Άλ. Έπιφανίου, λειτουργούσε συσσίτιο. Κατά το άρθρο 3 του Ν. 2492 «περί προσαρτήσεως της Θράκης κλπ.», η Διοίκηση της Θράκης ρυθμίστηκε προσωρινά κατά τις διατάξεις του Νόμου ΔΡΛΔ' τής 28ης Φεβρουαρίου 1913, «περί Διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων Χωρών» και των τροποποιούντων ή συμπληρούντων αυτόν σχετικών νόμων. Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Νόμου ΔΡΛΔ', η Νομοθεσία της καταληφθείσης περιοχής (αστική και εμπορική) διατηρήθηκε κατά κανόνα, εκτός από τις διατάξεις πού ήταν αντίθετες στους Ελληνικούς Νόμους Δημοσίας Τάξεως. Εφαρμόζονταν όμως αποκλειστικά «οι Ελληνικοί ποινικοί και αστυνομικοί νόμοι». Για τα προγενέστερα αδικήματα, τα δικαζόμενα μετά την Απελευθέρωση, εφαρμόζονταν ό κανόνας «της επιεικεστέρας ποινικής διατάξεως».
Στο αρχείο του Χ. Βαμβακά διασώζεται μία έκθεση για τη δικαιοσύνη: Τα πεπραγμένα της Δικαιοσύνης (Μάιος 1920-Δεκεμβριος 1921) που υπογράφονται από τον Κ.Π.Γαλανόπουλο, εισαγγελέα Εφετών, διευθυντή Δικαιοσύνης και νομικό σύμβουλο της Διοίκησης Θράκης. Σύμφωνα με αυτήν
«Ή Διεύθυνση Δικαιοσύνης άρχισε νά λειτουργεί τόν Ιούλιο τού 1920. Αντιμετώπισε πολλές δυσχέρειες: η Ανατολική Θράκη κατεχομένη άπό τούς Τούρκους, κατελήφθη κατά τούς πολέμους 1912-13 απο τούς Βουλγάρους, μετά επανήλθαν οι Τούρκοι, διοικήθηκε γιά λίγο από τόν Ταγιάρ καί τέλος άπελευθερώθηκε τόν Ιούλιο τού 1920 από τόν Ελληνικό Στρατό. Ή Δυτική Θράκη κατεχόμενη άπό τούς Τούρκους, κατελήφθη κατά τό 1912-13 άπό τούς Βουλγάρους, ύστερα ελευθερώθηκε γιά λίγο από τούς Ελληνες, ξαναγύρισαν οι Τούρκοι και ύστερα οί Βούλγαροι, διατέλεσε ύπό τήν Διασυμμαχική Στρατιωτική κατοχή καί τέλος άπελευθερώθηκε άπό τόν έλληνικό στρατό. Γι΄ αύτό δέν ήταν εύκολο νά καθορισθεί ή ισχύουσα νομοθεσία. Συστήθηκαν: Εφετείο στην Άδριανούπολη, Πρωτοδικεία στις σπουδαιότερες πόλεις της Θράκης, Ειρηνοδικεία καί Πταισματοδικεία. Χρησιμοποιήθηκαν οι φυλακές πού λειτουργούσαν και κατά την τουρκική κατοχή, αν και ήταν σε άθλια κατάσταση. Καθορίσθηκε άπό τόν Πολιτικό Διοικητή κάθε άπορος φυλακισμένος νά πληρώνει μία δραχμή την ήμερα γιά ψωμί, προσφάγι, θέρμανση κ.λπ. Στίς φυλακές της Άνδριανούπολης και του Έβρου, χάρη στήν προσωπική εργασία του τμηματάρχου των φυλακών, λειτουργούσε συσσίτιο για τη διατροφή των κρατουμένων. Εφαρμόζονταν οι Ελληνικοί Ποινικοί και Αστυνομικοί Νόμοι. Γίνονταν συχνές επιθεωρήσεις στα δικαστήρια και δικαστικά γραφεία.»
Τελειώνοντας την έκθεσή του ο Γαλανόπουλος γράφει ότι σε ενάμιση χρόνο πού λειτουργούσε η Ελληνική Δικαιοσύνη στη Θράκη συντελέσθηκαν πολλά, χάρη στον ενθουσιασμό με τον οποίο εργάζονταν δικαστές και υπάλληλοι.-
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα όσα γράφει ο Δημ. Σβολόπουλος για τη Θράκη από απόψεως Δικαιοσύνης το 1922 στο βιβλίο του «Η ΘΡΑΚΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΙΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ 1922». Διαβάζουμε λοιπόν ότι:
«… κατά την εφαρμοζομένην νομοθεσίαν, τα υφιστάμενα Εκκλησιαστικά ή ιερά Δικαστήρια εκάστης Θρησκευτικής Κοινότητος, καθώς και αι εκ των διεθνών συμβάσεων παραγόμεναι υποχρεώσεις, διατηρούνται κατά το στάδιον της στρατιωτικής κατοχής. Διετηρήθη και εφαρμόζεται σήμερον εν Θράκη υπό των Ελληνικών Δικαστηρίων ο νόμος της «Ρεζί» προς προστασίαν των συμφερόντων της Εταιρείας του Μονοπωλίου των Καπνών.Σήμερον εν Θράκη λειτουργούν κανονικώς τα εξής Δικαστήρια:Εν Εφετείον εν Αδριανουπόλει.Εξ Πρωτοδικεία εν Αδριανουπόλει, Σαράντα Εκκλησίαις, Ραιδεστώ, Καλλιπόλει, Αλεξανδρουπόλει (Δεδέ-Αγάτς) και Κομοτηνή (Γιουμουλτσίνη).Είκοσι και εξ Ειρηνοδικεία εν απάσαις ταις έδραις των νομών και των Υποδιοικήσεων.Έκαστον Πρωτοδικείον είναι και Πλημμελειοδικείον. Έκαστον Ειρηνοδικείον είναι και Πταισματοδικείον, συνάμα δε και Συμβολαιογραφείον. Έχουσι δε συστηθή και τέσσαρα ειδικά Συμβολαιογραφεία και εν ειδικόν Πταισματοδικείον.Εν εκάστη έδρα Πρωτοδικείου λειτουργούσι φυλακαί ωργανομέναι κατά τον εντελέστερον τρόπον, μετά προχείρων ιατρείων και Φαρμακείων και προχείρων διαμερισμάτων χρησιμευόντων δια την εκτέλεσιν των Θρησκευτικών καθηκόντων, κεχωρισμένως των Χριστιανών και των Οθωμανών.
«Η πλατεία Δικαιοσύνης στο βάθος το Διοικητήριο (Πρωτοδικείο), αριστερά το Ταχυδρομείο και δεξιά το μέγαρο της Οθωμ. Χωροφυλακής στις αρχές του 20ου αιώνα.»

Η γνωστή τοις πάσιν Ελληνική Δικαιοσύνη λειτουργεί απροσκόπτως, εμπνέουσα την εμπιστοσύνην εις πάντας τους πολίτας ανεξαιρέτως, αποβλέπουσα μόνον εις το δίκαιον, ακούουσα μόνον την φωνήν της συνειδήσεως, μη εξοντώνουσα τους υπ’αυτής δικαζομένους, αλλά προσπαθούσα να βελτιώνη αυτούς, παρακολουθούσα τούτους και εν ταις φυλακαίς, δια της εφαρμογής του νόμου περί αναστολής της ποινής ή και του υπολοίπου αυτής, δια τους βελτιουμένους καταδίκους, και δια της μετατροπής μικρών τινών ποινών φυλακίσεως ή κρατήσεως εις χρηματικάς.Κατά τας εορτάς των Χριστουγέννων απελύθησαν υπό της Ελληνικής Διοικήσεως κατάδικοι τινές, κρατούμενοι εν ταις φυλακαίς δια την πληρωμήν των ποινικών εξόδων, τα οποία κατέβαλεν η Ελληνική Διοίκησις Θράκης.Δια την απονομήν της Δικαιοσύνης η Ελληνική Διοίκησις Θράκης έχει ορίσει 5 Εφέτας, 10 Εισαγγελείς, 35 Πρωτοδίκας, 30 Ειρηνοδίκας και 300 άλλους υπαλλήλους, βοηθούς, κλητήρας κλπ.Δια την συντήρησιν των άνω υπαλλήλων, των Δικαστικών Καταστημάτων, των Φυλακών και την συντήρησιν των φυλακισμένων το Ελληνικόν Κράτος δαπανά ετησίως τέσσαρα εκατομμύρια δραχμών ...»

Ακολούθως εκδόθηκε το Ν.Δ. της 13ης Αυγούστου 1923 «Περί συστάσεως τακτικών δικαστηρίων εν Θράκη». Με το διάταγμα αυτό ιδρύθηκε μεταξύ άλλων το Πρωτοδικείο Έβρου με έδρα την πόλη μας καθώς και το Ειρηνοδικείο Αλεξανδρουπόλεως. Στη δικαιοδοσία του Πρωτοδικείου Έβρου υπήχθησαν τα Ειρηνοδικεία Αλεξανδρούπολης, Σουφλίου, Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος. Αργότερα ιδρύθηκε και το Ειρηνοδικείο Σαμοθράκης. Την ίδρυση των Δικαστηρίων στη Θράκη ακολούθησε η συγκρότηση των Δικηγορικών Συλλόγων στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου.
«Το διάταγμα  ίδρυσης Δικαστηρίων.»

Εν κατακλείδι η Δικαιοσύνη οργανώθηκε και λειτούργησε με αξιοθαύμαστη ταχύτητα στη Θράκη: Όπως αναφέρεται στη σχετική Έκθεση του Κ. Π. Γαλαναπούλου:
«... συντελέσθηκαν τόσα διά την λειτουργίαν και άπονομήν τής Δικαιοσύνης εν Θράκη, όσα ίσως δεν θα ήτο ευχερές να κατορθωθώσιν, αν μη άπαντες οι έντεταλμένοι τά τής Διοικήσεως, Διευθύνσεως και οργανώσεως τής Δικαιοσύνης έν Θράκη, καθώς και οι απονέμοντες ταύτην, και οι βοηθούντες αυτοίς, αν μη κατείχοντο υπό εκτάκτου ενθουσιασμού και αν μη εκ τούτων οίστρηλατούμενοι και εμπνεόμενοι, δεν κατέβαλλον εξαιρετικούς μόχθους και μέριμνας δια την λειτουργίαν της Δικαιοσύνης και δεν εβοηθούντο εν τω συντελεσθέντι υπ αυτών έργω, υπό της θείας δυνάμεως ήτις τοσούτον ολόκληρον το Ελληνικόν Εθνος ηυνόησεν...».
Στην πόλη μας το κτίριο που στέγασε το δικαστικό μέγαρο ήταν το παλιό Οθωμανικό Πρωτοδικείο, απέναντι από την Ακαδημία, στη θέση του σημερινού Ειρηνοδικείου στη πάλαι ποτέ πλατεία δικαιοσύνης και νυν πάρκο εθνικής ανεξαρτησίας (βλ. άρθρο : «Η δημιουργία Οθωμανικού διοικητικού κέντρου στοΔεδέαγατς της μεγάλης ακμής (1882-1912)»).
«Το οθωμανικό δικαστήριο (1910).»
Το κτίριο όμως απ’ ότι φαίνεται δεν συντηρήθηκε ποτέ γι’αυτό στα τέλη της δεκαετίας του 1920 διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα» (22 Ιανουαρίου 1928) ανταπόκριση του Μιχ. Ροδά:
«Το δικαστικόν σώμα του πρωτοδικείου Αλεξανδρουπόλεως αποτελείται από τον πρόεδρον κ.Φιλιππίδην, τους δικαστάς κ.κ. Τσακωνόπουλον, Γαλάνην, Κασσίμην και τον εισαγγελέα κ.Καραμάνον. Η θέσις των όταν συνεδριάζουν είνε τραγική, κάτω από τη στέγη ενός ετοιμορρόπου οικήματος το οποίον χρησιμοποιείται και ως ειρηνοδικείον. Με μεγάλη δυσκολία κατορθώνουν να τοποθετήσουν τα καθίσματα των στη μικρή εξέδρα!Μερικοί δικηγόροι υπερασπισταί μαζεύονται σαν κατάδικοι σε μια ακρούλα και άλλοι περιμένουν όρθιοι για να πάρουν την σειράν των. Εξευτελισμός του χειροτέρου είδους. Για τους κατηγορουμένους υπάρχουν μονον δυο θέσεις και για το ακροατήριο…μηδέν. Αυτή είνε η… αίθουσα του πρωτοδικείου Αλεξανδρουπόλεως και γι’αυτό η κλήρωσις των ενόρκων γίνεται κατά τύπους χωρίς όμως και να ορίζωνται δίκαι ελλείψει χώρου! Κατ’ανάγκην λοιπόν το πρωτοδικείον δικάζει μόνον τα πλημμελήματα. Παρηκολούθησα μιαν συνεδρίασιν του δικαστηρίου και ομολογώ ότι επένθισε η ψυχή μου με το θέαμα της κρατικής αστοργίας. Εις απόστασιν ολίγων βημάτων από του ετοιμορρόπου δικαστικού… μεγάρου υπάρχει εγκαταλελειμμένον το πρώην τουρκικόν διοικητήριον, χωρίς πόρτες και παράθυρα, με δώδεκα ευρύχωρα δωμάτια, με τα καταστρεπτικά σημάδια των στρατιωτών, οι οποίοι κατά καιρούς επέρασαν από την Αλεξανδρούπολιν κι’εστεγάσθησαν προσωρινώς. Και για να δικαιολογήται η κατοχή εκ μέρους του δημοσίου έχει εγκαταστήση μερικούς χωροφύλακας της φρουράς των φυλακών.
Οι κατά καιρούς νομάρχαι και πρόεδροι πρωτοδικών υπέβαλον εκθέσεις, υπέδειξαν την επιτακτικήν ανάγκην της προστασίας και της χρησιμοποιήσεως συνάμα του παλαιού διοικητηρίου. Και όπως διεπίστωσα από την έρευναν μου εις τα γραφεία του νομομηχανικού υπεβλήθη και ο προϋπολογισμός της δαπάνης των επισκευών την 3ην Απριλίου 1927! Ο συντάξας την μελέτην νομομηχανικός κ. Γκιώνης αποφαίνεται ότι με δαπάνην μόνον 280.000 δραχμών το διοικητήριον δύναται να επισκευασθή τελείως και να στεγάση όλες τις υπηρεσίες του δημοσίου και έτσι ν’αποφεύγουν και τα ενοίκια.»
«Το Δεδέαγατς χιονισμένο (1928).»
O δικηγορικός σύλλογος του άρτι απελευθερωθέντος «Δεδε Αγατς» το 1920, αριθμούσε μόλις εξ (6) δικηγόρους! Αξίζει για την ιστορία να μνημονεύσουμε τα ονόματα τους όπως αυτά προκύπτουν από τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΟΔΗΓΟ της εποχής:
Βασιλειάδης Αλ., Κόντος Αριστ., Λεφάκης Ζ., Λιανουδάκης, Μανάτος και Σαραβελλάκης, Μητσόπουλος Βασίλειος.
«Oι οθωμανικές φυλακές γύρω στα 1900.»
Είκοσι (20) χρόνια μετά σε ένα άλλο οδηγό του 1940 αυτή τη φορά οι δικηγόροι της Αλεξανδρούπολης πλέον έχουν αυξηθεί, όπως και ο πληθυσμός της μικρής ακόμα τότε πόλης μας. Είναι 18 :
«Ζώιος Πασχ., Καρυωτάκης Κωνστ., Κοντός Χρ., Κούρναβος Νικολ., Μανατός Κωνστ., Μιχαιλόγλου Θωμ., Μιχιώτης Δήτρ., Μητσόπουλος Βασ., Μπέτσος Ιωάν., Μπουρκέλης Ιωάννης, Λεφάκης Ζ., Πανταζίδης Χρυσ., Σαραβελάκης Χρ., Πρόεδρος Δ.Σ, Σταματελάτος Γερ., Τέντης Αρ., Υπερίδης Ιωάννης, Τζιβελέκης Παν. Και Χρυσοστόμου Γρηγ.»
«Το Πρωτοδικείο Προπολεμικά.»

Σήμερα μπορεί το εγκαταλειμμένο τότε τουρκικό διοικητήριο να έγινε τελικά δικαστικό μέγαρο, είναι πλέον όμως ακατάλληλο, παρά την προσθήκη ενός ορόφου που έγινε το 1955 και τις όποιες ανακαινίσεις του, να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις μιας ευνομούμενης πολιτείας. Αν μάλιστα παρακολουθήσει κανείς μια δίκη σε κάποιο στενό γραφείο του πάνω ορόφου θα διαπιστώσει τις άθλιες συνθήκες μέσα στις οποίες εξαναγκάζονται να εργαστούν όλοι οι παράγοντες της απονομής δικαιοσύνης (δικαστές, δικηγόροι, υπάλληλοι). Μήπως δεν φταίει μόνο η αθηναϊκή γραφειοκρατία; Θα πρέπει επιτέλους οι τοπικοί άρχοντες να αφήσουν τα λόγια και να πάρουν θέση για το θέμα αυτό που αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της Αλεξανδρούπολης του 21ου αιώνα.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Δημ. Σβολόπουλος : «Η ΘΡΑΚΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΙΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ 1922».
2. Πανελληνιον ευρετήριον δικηγόρων-συμβολαιογράφων & δικαστικών κλητήρων 1940-42-εκδοση Α.Παναγοπουλος & Σια Αθήναι-Πάτρα.
3. Γ.Ν. ΜΙΧΑΗΛ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ GEO 1920.
4. Εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα», φύλλο της 22 Ιανουαρίου 1928.
5. Κ. Φ. Γεραγάς, Αναπληρωτής Γ. Διοικητής Θράκης, Αναμνήσεις έκ Θράκης 1920-1922, "Αθήναι 1925, σ. 129.-
6. Κ.Π.Γαλανόπουλος Γενική έκθεσις περί των πεπραγμένων υπό της Διοικήσεως της Δικαιοσύνης.-Αδριανούπολις 1922. -
7. Η Απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης(από το αρχείο Χ.Βαμβακά)Επιμέλεια Καλλιόπης Παπαθανάση-Μουσιοπούλου.-
8. Θράκη Μορφές & Γεγονότα 1902-1920.- Καλλιόπης Παπαθανάση-Μουσιοπούλου.- 9. Φωτοαρχειο : Γ. Αλεπάκου και  Η. Τζιώρα.

Κυριακή 5 Ιανουαρίου 2014

Το παλιό-παλιό νοσοκομείο της πόλης μας

«Το παλιό-παλιό Νοσοκομείο όπως ήταν μεταπολεμικά.»

Αφορμή για το άρθρο αυτό έδωσε δημοσίευμα σύμφωνα με το οποίο ο Δήμος μας, προσφέρει για την λειτουργία της υπό ίδρυσης Ανώτερης Σχολής Ξενοδοχειακού Management στην πόλη μας, «το πρώτο κτίριο που κτίσθηκε το 1868 και λειτούργησε στην ιστορία της πόλης μας ως το πρώτο σχολείο, νοσοκομείο, σχολή νοσηλευτών κ.α.,»!!!.

Επίσης σε πρόσφατο άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο τεύχος υπ αριθ.47 του περιοδικού του συλλόγου Αλεξ/πολιτών Αττικής «Ο Φάρος της Αλεξ/πολης» ο φίλος ερευνητής Θ. Ορδουμποζανης αναφέρει την εκδοχή «οτι το παλιό-παλιό Νοσοκομείο του Δεδεαγατς λειτούργησε αρχικά ως "οθωμανικό σχολείο"»!!!

Στις πιο πάνω τοποθετήσεις και εκδοχές υπάρχουν κατά την γνώμη μου ιστορικές ανακρίβειες.

Το παλιό-παλιό Νοσοκομείο θεμελιώθηκε το 1896 και όχι το 1868, όπως προκύπτει από δημοσίευμα της εφημερίδος ΝΕΟΛΟΓΟΣ της Κων/πόλεως στο φύλλο της 12-6-1896.

«Τα εγκαίνια του νοσοκομείου στην εφημερίδα ΝΕΟΛΟΓΟΣ Κων/πόλεως στις 12-6-1896

Από πουθενά δεν προκύπτει ότι το κτίριο που θεμελιώθηκε το 1896 λειτούργησε ως Οθωμανικό σχολείο. Γιατί καταρχήν βρισκόταν πολύ έξω από τα όρια της τότε πόλης, που ήταν πιο κάτω από το σημερινό Κ.Α.Π.Η. Γι'αυτό το λόγο η ανταπόκριση αναφέρει μεγάλη πομπή, που σημαίνει ότι οι αρχές και οι πρόκριτοι περπάτησαν αρκετά για να εγκαινιάσουν το Δημόσιο Νοσοκομείο του Δεδεαγατς

«Τα εγκαίνια του οθωμανικού Νοσοκομείου στις αρχές του 1900

Μάλιστα σε κάτοψη της πόλης που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο της Α.Καραδήμου - Γερολύμπου «Μεταξύ ανατολής και δύσης», τα όρια της πόλης δεν επεκτείνονταν πέραν της οδού Αθηνών και ήδη Ε.Βενιζέλου, γι'αυτό το λόγο η σιδηροδρομική γραμμή του ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης - Δεδεαγατς (JSC) διερχόταν περιμετρικά έξω από τα τελευταία σπίτια, από την σημερινή οδό εθνικής αντίστασης, το λεγόμενο «λοξό», που διατρέχει την πόλη μας από το ύψος του Κ.Α.Π.Η. μέχρι και το κλειστό κολυμβητήριο, όπου κατασκευάστηκε ο τερματικός σταθμός.

«Dedeagatch τοπογραφικό του 1878

Από έκθεση που διασώζεται στο Αρχείο της Βιβλιοθήκης της Βουλής, με ημερομηνία 3 Αυγούστου 1883, απευθυνόμενη προς την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, ο αινίτης Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος περιγράφει την εποχή εκείνη το Dedeagatch, ως...

«Αρτισύστατος κωμόπολις εμπορική παράλιος και ο τελευταίος των εν τη Νοτιοδυτική Θράκη Σιδηροδρόμων σταθμός. Έχει τανύν 450-500 νεοδμήτους οικοδομάς και περί τας 1.500-2.000 ψυχάς. Οικογενείας δε μονίμους οικούσας εις Δεδέαγατς περί τας 100-120 προερχομένας εκ διαφόρων μερών και εθνικοτήτων και διαφόρων ιδεών, ηθών και εθίμων. Τανύν υπερισχύει εκείσε ο Ελληνισμός... Έχει νυν η εν Δεδέαγατς Ελληνική Κοινότης Εκκλησίαν ξυλίνης οικοδομής, λιθόκτιστον Δημοτικήν Σχολήν, εν η φοιτώσι περί τα 100-120 παιδία, εν οις και 20-25 θήλεα. Ανήγειρε δε και έτερον ευρύ κτίριον λίθινον προορισμένον διά Παρθεναγωγείον...».

Επίσης πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες μας δίνει και το οθωμανικό Λεξικό της Ιστορίας και της Γεωγραφίας του Ali Cevad, που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1895 «Memalik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafya Lügatı»:

«Νεοσύστατη πόλη στα νότια της επαρχίας της Αδριανουπόλεως, στην ακτή του Αιγαίου πελάγους μεταξύ Αίνου και Μάκρης. Η πόλη αυτή πριν από 25 χρόνια ήταν μια κενή θέση μέχρι που οι σιδηρόδρομοι της Ρούμελης αποφάσισαν να ιδρύσουν εδώ ένα σταθμό για το Κουλελη - Μπουργκας και από τότε άρχισε η ανάπτυξη με αποτέλεσμα να βλέπει κανείς σήμερα 1.500 σπίτια και μαγαζιά. Σε περίπτωση που γίνει ο σχεδιαζόμενος λιμένας, είναι προφανές ότι θα αποκτήσει πολύ περισσότερη σημασία. Υπάρχουν δυο τζαμιά στην πόλη, δυο χαμαμ, μία αρκετά όμορφη κρήνη, ένα διοικητήριο, στρατώνες και κτίριο της χωροφυλακής, Γεωργική Τράπεζα, μια μεγάλη αποθήκη με αλάτι, ένα μικρό λιμάνι με ένα μηχανισμό που κινείται με πετρέλαιο (Φάρος), ιεροδιδασκαλείο και διάφορα σχολεία».

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν υπήρχε κεντρικό σύστημα δημόσιας παιδείας για τους Τούρκους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για τη μεγάλη μάζα των μουσουλμάνων υπήρχαν τα Κορανικά Σχολεία (ιεροδιδασκαλεία) τα οποία λειτουργούσαν σαν παραρτήματα των τζαμιών και πρόσφεραν μια βασική θρησκευτική εκπαίδευση, κυρίως αποστήθιση του Κορανίου. Όπως προκύπτει από φωτογραφίες της εποχής, που πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας, το μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο βρισκόταν στο χώρο του τζαμιού όπου βρίσκεται και σήμερα στην ανατολική πλευρά της πόλης στην μουσουλμανική συνοικία. Όλα δε τα  σχολεία των Ελλήνων και των άλλων εθνοτήτων βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης και πλησίον των εκκλησιών τους, όπως όριζε και η Οθωμανική Νομοθεσία.-

«Το οθωμανικό ιεροδιδασκαλείο στο μικρό τζαμί στα 1900

Σύμφωνα λοιπόν με τα ανωτέρω είναι αδιανόητο και πέραν κάθε λογικής με τα δεδομένα εκείνης της εποχής, να ιδρυθεί σχολείο σε τόση μακρινή απόσταση από την πόλη, η έκταση της οποίας όπως προανέφερα δεν ξεπερνούσε το ύψος της κεντρικής Λεωφόρου Χαμιδιιέ πρώην Λεωφόρος Βασ. Γεωργίου και νυν Λ.Δημοκρατίας. Άλλωστε το λαογραφικό μουσείο της Α. Γιαννακίδου στην 14η Μαΐου ήταν η εξοχική κατοικία Χρυσοστόμου πράγμα που εξηγεί ότι η περιοχή στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν στις παρυφές της πόλης μας δηλαδή εξοχικά προάστια. -

«Η εξοχική οικία Χρυσοστόμου στην 14η Μαΐου που στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο Α. Γιαννακίδου

Γιατί όμως έγινε το Νοσοκομείο έξω από την πόλη; Βασική αιτία ίδρυσης νοσοκομείου στο Dedeagatch την εποχή εκείνη ήταν οι ασθένειες και ειδικότερα η ελονοσία που ενδημούσε στην περιοχή. Στο άρθρο της Φυσικής Γεωγραφίας της Θράκης του Κ. Μητσόπουλου αναφέρεται για την περιοχή μας:
«Δυτικώτερον του κόλπου τούτου κείται ο της Αίνου, εις ον εκβάλλει ο Έβρος (Μαρίτσα), εις εκ των μεγάλων ποταμών, όστις ηδυνήθη να προσχώση μέγα μέρος του κόλπου. Επειδή δε εν εκ των στομίων του ποταμού τούτου μετακινηθέν κατά τους νεωτέρους χρόνους προσήγγισε την Αίνον και επλήρωσεν άμμου το λιμένα αυτής, ανέπτυξε δε και μιάσματα πυρετών. Τα εκτεταμένα έλη είχαν αρνητικές επιδράσεις στο κλίμα. Γύρω από την Αίνο και το Δεδέαγατς η ελονοσία είναι διαδεδομένη». Kamusul-A lam του Şemseddin Sami Bey, Istanbul 1306, vol III, σελ., 2.123.
Είναι επίσης γνωστές οι τραγικές συνέπειες για τους Ρώσους το 1878 που βρίσκονταν στην πόλη όταν αξιωματικοί και στρατιώτες προσβλήθηκαν από την ασθένεια του τύφου και μάλιστα πέθαναν 30 από αυτούς. Οι αξιωματικοί ενταφιάστηκαν στο τμήμα της οδού Μαυρομιχάλη, μεταξύ των οδών Αίνου και Βυζβίζη (περιοχή 2ου Δημοτικού Σχολείου), όπου άφησαν και ένα μνημείο που βρίσκεται σήμερα στον αυλόγυρο του Αγ. Νικολάου, ενώ οι στρατιώτες στο στρατόπεδο έξω από την πόλη.
Τουλάχιστον από το έτος 1878 το πένθος αλλά και ο τρόμος από τη μετάδοση του τυφοειδούς πυρετού εξακολουθούσε να πλανάται πάνω από την μικρή μας πόλη.
Επίσης από διάφορες πηγές καταγράφεται για την περιοχή ότι στα τέλη 19ου αιώνα
«πλήθος ασθενειών μαστίζουν το Δεδέαγατς, που δημιουργούν προβλήματα στους κατοίκους, και αναφέρονται ακόμη ομαδικοί θάνατοι από ασθένειες».
Σχετικά με το θέμα των ασθενειών αναφέρεται ότι το έτος 1891 έγινε απαγόρευση εξαγωγών ζωντανών και σφαγιασμένων ζώων στη Βουλγαρία λόγω αρρώστιας, ενώ το 1894 γίνεται λόγος για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από την Αίνο και το Δεδέαγατς ως τη Μαρώνεια για την αντιμετώπιση ασθένειας, ενώ αναφέρεται και τοποθέτηση υπαλλήλου εμβολιασμού στο Δεδέαγατς. Επίσης το 1895 αρρώστησαν 226 στρατιώτες και έγινε αίτηση για τη μεταφορά τους από το Δεδέαγατς. Το δε έτος 1907 εμφανίστηκε πανώλη στο Δεδέαγατς.
Το Δεδεαγατς είχε εξελιχθεί πλέον σε σημαντικό κόμβο ξηράς και θαλάσσης. Είχε γίνει έδρα Διοικήσεως (σαντζάκι), γι’αυτό και άρχισε να κατασκευάζεται Διοικητήριο, η δε μητρόπολη Αίνου μετέφερε την έδρα της εδώ. Στα πλαίσια λοιπόν  της διοικητικής αυτής οργάνωσης και για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ασθενειών ήταν απαραίτητη η ίδρυση Δημόσιου Νοσοκομείου. Έτσι το «Παλιό-παλιό Νοσοκομείο» που ιδρύθηκε για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες νοσηλείας των κατοίκων της περιοχής, δεν υπήρξε ποτέ σχολείο και είναι από τα παλαιότερα δημόσια κτίσματα της πόλης. Άρχισε να κτίζεται το καλοκαίρι του 1896 από τις οθωμανικές Αρχές προκειμένου να χρησιμοποιηθεί εξ αρχής ως νοσοκομείο. Ο Αλή Μπέης, ο άρχοντας της περιοχής, το εγκαινίασε μετά την αποπεράτωση του πιθανόν στις αρχές του 1900. Μετά την ενσωμάτωση της πόλης στο μητροπολιτικό κορμό, από τον Σεπτέμβριο του 1922 στο κτίριο αυτό στεγάστηκε το 5ο στρατιωτικό Νοσοκομείο του Ελληνικού στρατού Έβρου που λειτούργησε μέχρι το 1924. Στην συνέχεια λειτούργησε ως πολιτικό νοσοκομείο και νοσηλευτική σχολή ώσπου και εγκαταλείφθηκε. -
Σήμερα ανακαινίζεται με έξοδα του ΟΣΚ, με βάσει τα αρχικά σχέδια του κτιρίου και είναι άγνωστη η μελλοντική του χρήση.
«Το παλιό-παλιό Νοσοκομείο στις μέρες μας (1985)

Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Εφημερίδα : ΝΕΟΛΟΓΟΣ Κων/πολεως φ.12-6-1896.
2. ΤΕΜΙΡΤΣΙΔΗ ΜΑΡΙΑ «από το Δεδεαγατς στην Αλεξ/πολη». Μετ/κή διατριβή.
3. Φωτοαρχειο : Γ. Αλεπάκου και  Η. Τζιώρα.