Η οργάνωση της Δικαιοσύνης στην Θράκη μετά την απελευθέρωση και οι Δικηγόροι της πόλης μας κατά το Μεσοπόλεμο (1920-1940)

Μια από τις βασικότερες συνισταμένες μιας πολιτείας που θέλει να αποκαλείται ευνομούμενη είναι η οργάνωση της Δικαιοσύνης. Για τον λόγο αυτό η Ελληνική Διοίκηση με την κατάληψη της Θράκης από τον Ελληνικό στρατό μερίμνησε για την αποκατάσταση της Δικαιοσύνης. Αρχικά διατηρήθηκε τo σύστημα των δικαστηρίων πού λειτουργούσε τον καιρό του Διασυμμαχικου Καθεστώτος δηλ. το Κεντρικό Δικαστήριο Κομοτηνής και έξι Ειρηνοδικεία και Συμβολαιογραφεία στις Yποδιοικήσεις. Το Κεντρικό Δικαστήριο σχεδόν αδρανούσε επειδή παραπέμπονταν όλες οι ποινικές υποθέσεις στο Στρατοδικείο, οι αποφάσεις του τελευταίου διαπνεόταν από πνεύμα δικαιοσύνης, ισότητας και επιείκιας για όλα τα στοιχεία ανεξαρτήτως εθνικότητος. Με το Ν.2229/1920

«Περί δικαστηρίων και δικαστικών λειτουργών εν ταις προσαρτώμεναις χώραις»

προβλέφθηκε η λειτουργία των δικαστηρίων και των δικηγορικών συλλόγων στη Θράκη, η ίδρυση των οποίων θα γινόταν με ειδικότερο Βασιλικό Διάταγμα κατά τα τότε ισχύοντα στην υπόλοιπη Ελλάδα. Με απόφαση του Γενικού Διοικητή Θράκης καθορίστηκαν προσωρινά τα Δικαστήρια και οι Δικαστικές αρχές στη Θράκη.
Οργανώθηκε μάλιστα Διεύθυνση Δικαιοσύνης, με πρώτο Διευθυντή (Ιούλιος 1920-30 Νοεμβρίου 1920), τον Άντ. Ρωμανό, Εισαγγελέα Εφετών. Για φυλακές, χρησιμοποιήθηκαν τα κτίρια, πού υπήρχαν και στην Τουρκοκρατία, πολλά από τα οποία ήταν τελείως ακατάλληλα. Με απόφαση του Πολιτικού Διοικητού εγκρίθηκε για κάθε άπορο φυλακισμένο δαπάνη μιας δραχμής για τροφή, επίσης δε ανάλογη δαπάνη για θέρμανση, φωτισμό κλπ. Στις φυλακές Έβρου, με προσωπική εργασία του τμηματάρχου Άλ. Έπιφανίου, λειτουργούσε συσσίτιο. Κατά το άρθρο 3 του Ν. 2492 «περί προσαρτήσεως της Θράκης κλπ.», η Διοίκηση της Θράκης ρυθμίστηκε προσωρινά κατά τις διατάξεις του Νόμου ΔΡΛΔ' τής 28ης Φεβρουαρίου 1913, «περί Διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων Χωρών» και των τροποποιούντων ή συμπληρούντων αυτόν σχετικών νόμων. Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Νόμου ΔΡΛΔ', η Νομοθεσία της καταληφθείσης περιοχής (αστική και εμπορική) διατηρήθηκε κατά κανόνα, εκτός από τις διατάξεις πού ήταν αντίθετες στους Ελληνικούς Νόμους Δημοσίας Τάξεως. Εφαρμόζονταν όμως αποκλειστικά «οι Ελληνικοί ποινικοί και αστυνομικοί νόμοι». Για τα προγενέστερα αδικήματα, τα δικαζόμενα μετά την Απελευθέρωση, εφαρμόζονταν ό κανόνας «της επιεικεστέρας ποινικής διατάξεως».
Στο αρχείο του Χ. Βαμβακά διασώζεται μία έκθεση για τη δικαιοσύνη: Τα πεπραγμένα της Δικαιοσύνης (Μάιος 1920-Δεκεμβριος 1921) που υπογράφονται από τον Κ.Π.Γαλανόπουλο, εισαγγελέα Εφετών, διευθυντή Δικαιοσύνης και νομικό σύμβουλο της Διοίκησης Θράκης. Σύμφωνα με αυτήν

«Ή Διεύθυνση Δικαιοσύνης άρχισε νά λειτουργεί τόν Ιούλιο τού 1920. Αντιμετώπισε πολλές δυσχέρειες: η Ανατολική Θράκη κατεχομένη άπό τούς Τούρκους, κατελήφθη κατά τούς πολέμους 1912-13 απο τούς Βουλγάρους, μετά επανήλθαν οι Τούρκοι, διοικήθηκε γιά λίγο από τόν Ταγιάρ καί τέλος άπελευθερώθηκε τόν Ιούλιο τού 1920 από τόν Ελληνικό Στρατό. Ή Δυτική Θράκη κατεχόμενη άπό τούς Τούρκους, κατελήφθη κατά τό 1912-13 άπό τούς Βουλγάρους, ύστερα ελευθερώθηκε γιά λίγο από τούς Ελληνες, ξαναγύρισαν οι Τούρκοι και ύστερα οί Βούλγαροι, διατέλεσε ύπό τήν Διασυμμαχική Στρατιωτική κατοχή καί τέλος άπελευθερώθηκε άπό τόν έλληνικό στρατό. Γι΄ αύτό δέν ήταν εύκολο νά καθορισθεί ή ισχύουσα νομοθεσία. Συστήθηκαν: Εφετείο στην Άδριανούπολη, Πρωτοδικεία στις σπουδαιότερες πόλεις της Θράκης, Ειρηνοδικεία καί Πταισματοδικεία. Χρησιμοποιήθηκαν οι φυλακές πού λειτουργούσαν και κατά την τουρκική κατοχή, αν και ήταν σε άθλια κατάσταση. Καθορίσθηκε άπό τόν Πολιτικό Διοικητή κάθε άπορος φυλακισμένος νά πληρώνει μία δραχμή την ήμερα γιά ψωμί, προσφάγι, θέρμανση κ.λπ. Στίς φυλακές της Άνδριανούπολης και του Έβρου, χάρη στήν προσωπική εργασία του τμηματάρχου των φυλακών, λειτουργούσε συσσίτιο για τη διατροφή των κρατουμένων. Εφαρμόζονταν οι Ελληνικοί Ποινικοί και Αστυνομικοί Νόμοι. Γίνονταν συχνές επιθεωρήσεις στα δικαστήρια και δικαστικά γραφεία.»

Τελειώνοντας την έκθεσή του ο Γαλανόπουλος γράφει ότι σε ενάμιση χρόνο πού λειτουργούσε η Ελληνική Δικαιοσύνη στη Θράκη συντελέσθηκαν πολλά, χάρη στον ενθουσιασμό με τον οποίο εργάζονταν δικαστές και υπάλληλοι.-
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα όσα γράφει ο Δημ. Σβολόπουλος για τη Θράκη από απόψεως Δικαιοσύνης το 1922 στο βιβλίο του «Η ΘΡΑΚΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΙΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ 1922». Διαβάζουμε λοιπόν ότι:

«… κατά την εφαρμοζομένην νομοθεσίαν, τα υφιστάμενα Εκκλησιαστικά ή ιερά Δικαστήρια εκάστης Θρησκευτικής Κοινότητος, καθώς και αι εκ των διεθνών συμβάσεων παραγόμεναι υποχρεώσεις, διατηρούνται κατά το στάδιον της στρατιωτικής κατοχής. Διετηρήθη και εφαρμόζεται σήμερον εν Θράκη υπό των Ελληνικών Δικαστηρίων ο νόμος της «Ρεζί» προς προστασίαν των συμφερόντων της Εταιρείας του Μονοπωλίου των Καπνών.Σήμερον εν Θράκη λειτουργούν κανονικώς τα εξής Δικαστήρια:Εν Εφετείον εν Αδριανουπόλει.Εξ Πρωτοδικεία εν Αδριανουπόλει, Σαράντα Εκκλησίαις, Ραιδεστώ, Καλλιπόλει, Αλεξανδρουπόλει (Δεδέ-Αγάτς) και Κομοτηνή (Γιουμουλτσίνη).Είκοσι και εξ Ειρηνοδικεία εν απάσαις ταις έδραις των νομών και των Υποδιοικήσεων.Έκαστον Πρωτοδικείον είναι και Πλημμελειοδικείον. Έκαστον Ειρηνοδικείον είναι και Πταισματοδικείον, συνάμα δε και Συμβολαιογραφείον. Έχουσι δε συστηθή και τέσσαρα ειδικά Συμβολαιογραφεία και εν ειδικόν Πταισματοδικείον.Εν εκάστη έδρα Πρωτοδικείου λειτουργούσι φυλακαί ωργανομέναι κατά τον εντελέστερον τρόπον, μετά προχείρων ιατρείων και Φαρμακείων και προχείρων διαμερισμάτων χρησιμευόντων δια την εκτέλεσιν των Θρησκευτικών καθηκόντων, κεχωρισμένως των Χριστιανών και των Οθωμανών.

«Η πλατεία Δικαιοσύνης στο βάθος το Διοικητήριο (Πρωτοδικείο), αριστερά το Ταχυδρομείο και δεξιά το μέγαρο της Οθωμ. Χωροφυλακής στις αρχές του 20ου αιώνα.»

Η γνωστή τοις πάσιν Ελληνική Δικαιοσύνη λειτουργεί απροσκόπτως, εμπνέουσα την εμπιστοσύνην εις πάντας τους πολίτας ανεξαιρέτως, αποβλέπουσα μόνον εις το δίκαιον, ακούουσα μόνον την φωνήν της συνειδήσεως, μη εξοντώνουσα τους υπ’αυτής δικαζομένους, αλλά προσπαθούσα να βελτιώνη αυτούς, παρακολουθούσα τούτους και εν ταις φυλακαίς, δια της εφαρμογής του νόμου περί αναστολής της ποινής ή και του υπολοίπου αυτής, δια τους βελτιουμένους καταδίκους, και δια της μετατροπής μικρών τινών ποινών φυλακίσεως ή κρατήσεως εις χρηματικάς.Κατά τας εορτάς των Χριστουγέννων απελύθησαν υπό της Ελληνικής Διοικήσεως κατάδικοι τινές, κρατούμενοι εν ταις φυλακαίς δια την πληρωμήν των ποινικών εξόδων, τα οποία κατέβαλεν η Ελληνική Διοίκησις Θράκης.Δια την απονομήν της Δικαιοσύνης η Ελληνική Διοίκησις Θράκης έχει ορίσει 5 Εφέτας, 10 Εισαγγελείς, 35 Πρωτοδίκας, 30 Ειρηνοδίκας και 300 άλλους υπαλλήλους, βοηθούς, κλητήρας κλπ.Δια την συντήρησιν των άνω υπαλλήλων, των Δικαστικών Καταστημάτων, των Φυλακών και την συντήρησιν των φυλακισμένων το Ελληνικόν Κράτος δαπανά ετησίως τέσσαρα εκατομμύρια δραχμών ...»

Ακολούθως εκδόθηκε το Ν.Δ. της 13ης Αυγούστου 1923 «Περί συστάσεως τακτικών δικαστηρίων εν Θράκη». Με το διάταγμα αυτό ιδρύθηκε μεταξύ άλλων το Πρωτοδικείο Έβρου με έδρα την πόλη μας καθώς και το Ειρηνοδικείο Αλεξανδρουπόλεως. Στη δικαιοδοσία του Πρωτοδικείου Έβρου υπήχθησαν τα Ειρηνοδικεία Αλεξανδρούπολης, Σουφλίου, Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος. Αργότερα ιδρύθηκε και το Ειρηνοδικείο Σαμοθράκης. Την ίδρυση των Δικαστηρίων στη Θράκη ακολούθησε η συγκρότηση των Δικηγορικών Συλλόγων στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου.

«Το διάταγμα  ίδρυσης Δικαστηρίων.»

Εν κατακλείδι η Δικαιοσύνη οργανώθηκε και λειτούργησε με αξιοθαύμαστη ταχύτητα στη Θράκη: Όπως αναφέρεται στη σχετική Έκθεση του Κ. Π. Γαλαναπούλου:

«... συντελέσθηκαν τόσα διά την λειτουργίαν και άπονομήν τής Δικαιοσύνης εν Θράκη, όσα ίσως δεν θα ήτο ευχερές να κατορθωθώσιν, αν μη άπαντες οι έντεταλμένοι τά τής Διοικήσεως, Διευθύνσεως και οργανώσεως τής Δικαιοσύνης έν Θράκη, καθώς και οι απονέμοντες ταύτην, και οι βοηθούντες αυτοίς, αν μη κατείχοντο υπό εκτάκτου ενθουσιασμού και αν μη εκ τούτων οίστρηλατούμενοι και εμπνεόμενοι, δεν κατέβαλλον εξαιρετικούς μόχθους και μέριμνας δια την λειτουργίαν της Δικαιοσύνης και δεν εβοηθούντο εν τω συντελεσθέντι υπ αυτών έργω, υπό της θείας δυνάμεως ήτις τοσούτον ολόκληρον το Ελληνικόν Εθνος ηυνόησεν...».

Στην πόλη μας το κτίριο που στέγασε το δικαστικό μέγαρο ήταν το παλιό Οθωμανικό Πρωτοδικείο, απέναντι από την Ακαδημία, στη θέση του σημερινού Ειρηνοδικείου στη πάλαι ποτέ πλατεία δικαιοσύνης και νυν πάρκο εθνικής ανεξαρτησίας (βλ. άρθρο : «Η δημιουργία Οθωμανικού διοικητικού κέντρου στοΔεδέαγατς της μεγάλης ακμής (1882-1912)»).

«Το οθωμανικό δικαστήριο (1910).»

Το κτίριο όμως απ’ ότι φαίνεται δεν συντηρήθηκε ποτέ γι’αυτό στα τέλη της δεκαετίας του 1920 διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα» (22 Ιανουαρίου 1928) ανταπόκριση του Μιχ. Ροδά:

«Το δικαστικόν σώμα του πρωτοδικείου Αλεξανδρουπόλεως αποτελείται από τον πρόεδρον κ.Φιλιππίδην, τους δικαστάς κ.κ. Τσακωνόπουλον, Γαλάνην, Κασσίμην και τον εισαγγελέα κ.Καραμάνον. Η θέσις των όταν συνεδριάζουν είνε τραγική, κάτω από τη στέγη ενός ετοιμορρόπου οικήματος το οποίον χρησιμοποιείται και ως ειρηνοδικείον. Με μεγάλη δυσκολία κατορθώνουν να τοποθετήσουν τα καθίσματα των στη μικρή εξέδρα!Μερικοί δικηγόροι υπερασπισταί μαζεύονται σαν κατάδικοι σε μια ακρούλα και άλλοι περιμένουν όρθιοι για να πάρουν την σειράν των. Εξευτελισμός του χειροτέρου είδους. Για τους κατηγορουμένους υπάρχουν μονον δυο θέσεις και για το ακροατήριο…μηδέν. Αυτή είνε η… αίθουσα του πρωτοδικείου Αλεξανδρουπόλεως και γι’αυτό η κλήρωσις των ενόρκων γίνεται κατά τύπους χωρίς όμως και να ορίζωνται δίκαι ελλείψει χώρου! Κατ’ανάγκην λοιπόν το πρωτοδικείον δικάζει μόνον τα πλημμελήματα. Παρηκολούθησα μιαν συνεδρίασιν του δικαστηρίου και ομολογώ ότι επένθισε η ψυχή μου με το θέαμα της κρατικής αστοργίας. Εις απόστασιν ολίγων βημάτων από του ετοιμορρόπου δικαστικού… μεγάρου υπάρχει εγκαταλελειμμένον το πρώην τουρκικόν διοικητήριον, χωρίς πόρτες και παράθυρα, με δώδεκα ευρύχωρα δωμάτια, με τα καταστρεπτικά σημάδια των στρατιωτών, οι οποίοι κατά καιρούς επέρασαν από την Αλεξανδρούπολιν κι’εστεγάσθησαν προσωρινώς. Και για να δικαιολογήται η κατοχή εκ μέρους του δημοσίου έχει εγκαταστήση μερικούς χωροφύλακας της φρουράς των φυλακών.
Οι κατά καιρούς νομάρχαι και πρόεδροι πρωτοδικών υπέβαλον εκθέσεις, υπέδειξαν την επιτακτικήν ανάγκην της προστασίας και της χρησιμοποιήσεως συνάμα του παλαιού διοικητηρίου. Και όπως διεπίστωσα από την έρευναν μου εις τα γραφεία του νομομηχανικού υπεβλήθη και ο προϋπολογισμός της δαπάνης των επισκευών την 3ην Απριλίου 1927! Ο συντάξας την μελέτην νομομηχανικός κ. Γκιώνης αποφαίνεται ότι με δαπάνην μόνον 280.000 δραχμών το διοικητήριον δύναται να επισκευασθή τελείως και να στεγάση όλες τις υπηρεσίες του δημοσίου και έτσι ν’αποφεύγουν και τα ενοίκια.»

«Το Δεδέαγατς χιονισμένο (1928).»

O δικηγορικός σύλλογος του άρτι απελευθερωθέντος «Δεδε Αγατς» το 1920, αριθμούσε μόλις εξ (6) δικηγόρους! Αξίζει για την ιστορία να μνημονεύσουμε τα ονόματα τους όπως αυτά προκύπτουν από τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΟΔΗΓΟ της εποχής:

Βασιλειάδης Αλ., Κόντος Αριστ., Λεφάκης Ζ., Λιανουδάκης, Μανάτος και Σαραβελλάκης, Μητσόπουλος Βασίλειος.

«Oι οθωμανικές φυλακές γύρω στα 1900.»

Είκοσι (20) χρόνια μετά σε ένα άλλο οδηγό του 1940 αυτή τη φορά οι δικηγόροι της Αλεξανδρούπολης πλέον έχουν αυξηθεί, όπως και ο πληθυσμός της μικρής ακόμα τότε πόλης μας. Είναι 18 :

«Ζώιος Πασχ., Καρυωτάκης Κωνστ., Κοντός Χρ., Κούρναβος Νικολ., Μανατός Κωνστ., Μιχαιλόγλου Θωμ., Μιχιώτης Δήτρ., Μητσόπουλος Βασ., Μπέτσος Ιωάν., Μπουρκέλης Ιωάννης, Λεφάκης Ζ., Πανταζίδης Χρυσ., Σαραβελάκης Χρ., Πρόεδρος Δ.Σ, Σταματελάτος Γερ., Τέντης Αρ., Υπερίδης Ιωάννης, Τζιβελέκης Παν. Και Χρυσοστόμου Γρηγ.»

«Το Πρωτοδικείο Προπολεμικά.»

Σήμερα μπορεί το εγκαταλειμμένο τότε τουρκικό διοικητήριο να έγινε τελικά δικαστικό μέγαρο, είναι πλέον όμως ακατάλληλο, παρά την προσθήκη ενός ορόφου που έγινε το 1955 και τις όποιες ανακαινίσεις του, να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις μιας ευνομούμενης πολιτείας. Αν μάλιστα παρακολουθήσει κανείς μια δίκη σε κάποιο στενό γραφείο του πάνω ορόφου θα διαπιστώσει τις άθλιες συνθήκες μέσα στις οποίες εξαναγκάζονται να εργαστούν όλοι οι παράγοντες της απονομής δικαιοσύνης (δικαστές, δικηγόροι, υπάλληλοι). Μήπως δεν φταίει μόνο η αθηναϊκή γραφειοκρατία; Θα πρέπει επιτέλους οι τοπικοί άρχοντες να αφήσουν τα λόγια και να πάρουν θέση για το θέμα αυτό που αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της Αλεξανδρούπολης του 21ου αιώνα.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Δημ. Σβολόπουλος : «Η ΘΡΑΚΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΙΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ 1922».

2. Πανελληνιον ευρετήριον δικηγόρων-συμβολαιογράφων & δικαστικών κλητήρων 1940-42-εκδοση Α.Παναγοπουλος & Σια Αθήναι-Πάτρα.

3. Γ.Ν. ΜΙΧΑΗΛ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ GEO 1920.- 
4. Εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα», φύλλο της 22 Ιανουαρίου 1928.

5. Κ. Φ. Γεραγάς, Αναπληρωτής Γ. Διοικητής Θράκης, Αναμνήσεις έκ Θράκης 1920-1922, "Αθήναι 1925, σ. 129.-
6. Κ.Π.Γαλανόπουλος Γενική έκθεσις περί των πεπραγμένων υπό της Διοικήσεως της Δικαιοσύνης.-Αδριανούπολις 1922. -
7. Η Απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης(από το αρχείο Χ.Βαμβακά)Επιμέλεια Καλλιόπης Παπαθανάση-Μουσιοπούλου.-
8. Θράκη Μορφές & Γεγονότα 1902-1920.- Καλλιόπης Παπαθανάση-Μουσιοπούλου.- 9. Φωτοαρχειο : Γ. Αλεπάκου και  Η. Τζιώρα.