Κυριακή 4 Απριλίου 2010

Η επανάσταση των Νεότουρκων και ο κόκκινος Σουλτάνος στο Dedeagatch.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 213 Απρίλιος 2010 της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’)

Τους πρώτους μήνες του 1909 ένας επαναστατικός άνεμος έπνεε πάνω από τα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα βαλκάνια. Τι είχε όμως προηγηθεί;

Το Καλοκαίρι του προηγούμενου έτους το Κομιτάτο της Ενώσεως και της Προόδου, η επίσημη οργάνωση του κινήματος των Νεοτούρκων, κατόρθωσε να επιβάλει στον αυταρχικό Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ (Abdülhamid II) (Εικόνα 1)

«Εικόνα 1: Abdulhamid II.»

την επαναφορά του Συντάγματος που είχε ο ίδιος καταλύσει μετά την ανάρρηση του στο θρόνο το 1876. Στις 16.7.1908 ο Ν. Σουιδας, Υποπρόξενος στο Δεδεαγατς (Εικόνα 2),

«Εικόνα 2: Η μεγάλη οδός στο Δεδέαγατς.»

έγραφε ότι έφθασε στην έδρα του από την Γκιουμουλτζίνα ο Λοχαγός του Επιτελείου Ρουσαν Μπέης, μέλος της Επιτροπής των Νεοτούρκων στη Θεσσαλονίκη, συνοδευόμενος από πολλούς Έλληνες και Τούρκους, που τον ακολούθησαν από τις πόλεις από τις οποίες είχε περάσει (Σέρρες, Δράμα, Ξάνθη και Γκιουμουλτζίνα). Ο Λοχαγός διάβασε στο πλήθος που συγκεντρώθηκε στο Δεδεαγατς τηλεγράφημα του Βεζύρη, το οποίο πληροφορούσε για την απονομή του συντάγματος. Στο φύλλο της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» της 19-7-1908 διαβάζουμε την είδηση ότι «επιτροπή εκ Νεοτούρκων απέλυσε προχθές της υπηρεσίας τον διοικητήν του Δεδεαγατς», ενώ στο φύλλο της 26-8-1908 της ίδιας εφημερίδας διαβάζουμε ότι «οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι Δεδεαγατς απήργησαν». Η Ελληνική κοινότητα του Δεδεαγατς μέσα στον ορυμαγδό των γεγονότων είχε και τα δικά της προβλήματα. Έτσι το φύλλο της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» της 30-10-1908 μας δίνει την είδηση υπό τον τίτλο «ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΔΩΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝ Η ΥΠΗΡΕΣΙΑ»: «Ο εν Δεδεαγατς ομογενής κ. Λεονταρίδης, ο προσενεγκών υπέρ του έθνους 60.000 φράγκα, διαμαρτύρεται δι’ επιστολής του προς τον επι των Οικονομικών Υπουργόν δια την πληθώραν των διατυπώσεων, εις ας υποβάλλεται υπο της υπηρεσίας του Υπουργείου σχετικώς προς την δωρεάν. Ως εμάθομεν, φαίνεται ότι δεν ετηρήθησαν ακριβώς οι όροι της δωρεάς, ως διέγραψεν αυτούς ο δωρητής, ούτως ώστε οι τόκοι οι λαμβανόμενοι εκ του κληροδοτήματος είνε ολιγώτεροι του προβλεπομένου ποσού.» και συνεχίζει «Έκθεσις του προξένου. Η επιστολή του κ. Λεονταρίδου διεβιβάσθη εις το Υπουργείον των Οικονομικών μετά μακράς εκθέσεως παρά του εν Δεδεαγατς Έλληνος προξένου, όστις φρονεί ότι δεν πρέπει να παρεμβάλλωνται προσκόμματα εις τον δωρητήν, ευρισκόμενον περί τα τέλη του βίου του, προς ζημίαν πιθανόν βραδύτερον του Δημοσίου, το οποίον δεν είνε απίθανον να ευρεθή εις μιαν στιγμήν και προ της ανακλήσεως της δωρεάς.»

Ποια ήταν όμως η εικόνα του Δεδεαγατς εκείνη την εποχή; Η δημοσιογράφος Μαρία Χατζηκάλου στο βιβλίο της που εκδόθηκε το 1909 «ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΕΚ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ» μας μεταφέρει την εικόνα που συνάντησε επισκεπτόμενη την πόλη μας, την οποία παραθέτομε με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού: «Από Σουφλή μετέβην είς Δεδεαγατς πόλιν παράλιον με εμπόριον τέλειον. Επεσκέφθην το εργοστάσιον των αλεύρων κ.Γ.Πρωτοπαππα (Εικόνα 3),

«Εικόνα 3: Το εργοστάσιον των αλεύρων κ. Γ. Πρωτόπαππα.»

η εργασία του βαίνει καλώς, αν και δυστυχώς παρά του ομογενούς πληθυσμού δεν έτυχεν υποστηρίξεως ής έπρεπε και η οποία ήρμοζε. Διότι είναι ο θερμότερος πατριώτης, ο οποίος παντείοις τρόποις υποστηρίζει τους Ελληνικούς πληθυσμούς. Επί του παρόντος συνησθάνθησαν τούτο οι Ελλ.πληθυσμοί, κατόπιν του δριμύτατου συναγωνισμού Αλλατίνι ήρχισε να κάμη καταπληκτικήν κατανάλωσιν και ημέρα τη ημέρα κατακτά έδαφος. Υπερτερεί το Ελληνικόν στοιχείον, το εμπόριον κατέχεται υπό των Ελλήνων. Η πόλις είναι ωραία και έχει λαμπράν άποψιν, έχει ωραία κτίρια, με τακτικούς δρόμους, Εκκλησίαν, Σχολείον (Εικόνα 4) και διάφορα άλλα φιλανθρωπικά καταστήματα.

«Εικόνα 4: Η Μητρόπολη Αίνου και το σχολείο.»

Κατά το διάστημα της εκεί διαμονής μου παρέμεινα είς το Ξενοδοχείον (Εικόνα 5) του συμπατριώτου μου Μιγκα, παρ΄ού έτυχον ιδιαιτέρων περιποιήσεων.

«Εικόνα 5: Η οδός των ξενοδοχείων.»

Εγνώρισα δε πολλάς οικογενείας περί των οποίων εσχημάτισα τας καλλιτέρας εντυπώσεις υπό έποψιν αναπτύξεως μορφώσεως ευγενείας συμπεριφοράς πρό παντός δε εκ της θρησκευτικής αγάπης και ευλαβείας.

«Εικόνα 6: Η μεγάλη οδός του Δεδέαγατς.»

Αι κυρίαι έχουν ιδρύσει Αδελφότητα Φιλοπτωχον και εν γένει καταγίνονται είς έργα φιλοπρόοδα και κοινοφελή.

«Εικόνα 7: Η οδός Φάρου.»

Έχει ωραίας δενδροστοιχίας και ο επισκεπτόμενος αυτήν κατ΄άρχάς νομίζει ότι εύρίσκεται είς Πειραιά (Εικόνες 6, 7 & 8), εν γένει η φυσική καλλονή της πόλεως είναι μαγευτική, έχει λαμπράν συγκοινωνίαν, διότι είναι σταθμός εμπορικός, αφ΄ενός και παράλιος πόλις δέχεται και όλα τα εμπορεύματα τα προερχόμενα εκ της θαλάσσης, ως και δια ξηράς σιδηροδρομικώς.

«Εικόνα 8: Ο Δημοτικός κήπος & το πασαλίκι.»

Εξωθεν του Δεδεαγατς ημίσειαν ώραν κείται ένα χωριουδάκι βουλγαρικό το οποίον είναι λίαν επικίνδυνον, μεταβαίνουσι δε πάντοτε οι ομογενείς εκεί ένεκεν των εργασιών των ερωτώμενοι δε πως τολμώσιν μεταβαίνοντες δια νυκτός εν μέσω των βουλγάρων μοι απήντουν ότι δεν φοβούμεθα μιαν ζωήν έχομεν και σήμερον και αύριον θάνατος μας περιμένει. Αυταί εν συνόλω είναι οι εντυπώσεις μου εκ Δεδεαγατς.».-

Ακολούθησαν οι εκλογές το Φθινόπωρο του 1908, ενώ το Μακεδονικό Ζήτημα που ταλάνιζε την αυτοκρατορία από τις αρχές του αιώνα άρχισε να φτάνει στο τέλος του, με Έλληνες και Βουλγάρους να καταθέτουν τα όπλα. Η επαναφορά του συντάγματος όμως δεν κατάργησε την αυταρχική συμπεριφορά του Σουλτάνου, ούτε έλυσε τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία τόσο σε εσωτερικό επίπεδο όσο και στον εξωτερικό τομέα. Η Αυστροουγγαρία ανακοίνωσε στις 6 Οκτωβρίου 1908 την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης που κατείχε ήδη από το 1878, ενώ μια ημέρα πριν η Βουλγαρία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της. Στις 7 Οκτωβρίου η Κρητική Συνέλευση ανακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα. Η αυτοκρατορία ήταν ένα καζάνι που έβραζε και η κατάσταση είναι έκρυθμη. Ο Εμμ. Αλτιναλμάζης γράφει στον Ι. Δραγούμη από το Δεδεαγατς: «Έχουμε σύνταγμα ή μάλλον αναρχίαν, η Κυβέρνησις φοβείται το Κομιτάτον, το Κομιτάτον επισήμως δεν θέλει ν’αναμιχθή εις τα της κυβερνήσεως…κυκεών διαταγών, θράσος των Βουλγάρων, περιποιήσεις των Τούρκων προς αυτούς».

Παράλληλα η εθνική «Πανελλήνια Οργάνωση» συνέχισε τον εξοπλισμό των ελληνικών πληθυσμών της Θράκης, με αρωγό το ελληνικό κράτος που έστενε κρυφά σημαντικές ποσότητες όπλων και πολεμοφοδίων στην περιοχή του Δεδεαγατς και της Αίνου για να προωθηθούν περαιτέρω στην ενδοχώρα. Όπως έγραψε ο Υποπρόξενος του Δεδεαγατς: « Χάρις εις την οργάνωσιν ταύτην και την μελετημένην του εδάφους προπαρασκευήν κατέστη δυνατόν μετ’άκρας μυστικότητος και παραδειγματικής μεθοδικότητος να πραγματοποιηθώσιν επανειλημμένας αποβιβάσεις όπλων και φυσιγγίων και εξοπλισμός μεγάλου αριθμού ομογενούς στοιχείου..». Ο αντίκτυπος από την κήρυξη της βουλγαρικής ανεξαρτησίας προκάλεσε επιπλέον ανησυχία και αναβρασμό στο ελληνικό στοιχείο, ενώ ταυτόχρονα άρχισαν να παρατηρούνται εντατικές βουλγαρικές ενέργειες για την κατατρομοκράτηση των ελληνικών πληθυσμών, την παρεμπόδιση της κυκλοφορίας και της ελεύθερης επικοινωνίας των ελληνικών χωριών.

Έτσι έφθασε το 1909. Η κυβέρνηση των Νεοτούρκων που επικράτησε στις εκλογές έδειξε το πραγματικό της πρόσωπο, μια πιο αυταρχική δηλαδή διακυβέρνηση από ο,τι την προηγούμενη περίοδο. Η ένωση όλων των εθνικοτήτων ερμηνεύονταν γι’αυτούς ως «εξοθωμανισμός» και οι ελπίδες όλων διαψεύστηκαν. Στις 12 Απριλίου του 1909 έγινε στην Κωνσταντινούπολη μια ένοπλη εξέγερση από μονάδες στρατού σε συνεργασία από «ορθόδοξους μουσουλμάνους»(κυρίως ιεροσπουδαστές, δερβίσηδες και γενικότερα το ισλαμικό παραδοσιακό κατεστημένο της πρωτεύουσας), που ζητούσαν να δοθεί τέλος στη διαφθορά της κυβερνήσεως από τις δυτικές και κοσμικές ιδέες και να πραγματοποιηθεί μια επιστροφή στις αρχές της Σαρίας (Şeriat) -του ιερού νόμου του Ισλάμ. Ο Σουλτάνος είχε την απρονοησία να ευθυγραμμιστεί με τους αντεπαναστάτες, διέταξε το κοινοβούλιο να σέβεται το «Σεριατ» και συγχώρησε τους στασιαστές. Αλλά ο Μαχμούτ Σεβκετ Πασάς (Mahmud Şevket Paşa), ο νεότουρκος Διοικητής της 3ης στρατιάς διέταξε την αποστολή από τη Θεσσαλονίκη στρατευμάτων να καταστείλουν το κίνημα. (Εικόνα 9)

Στο φύλλο της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ» της 12-4-1909 διαβάζουμε ανταπόκριση από την Κωνσταντινούπολη, ότι από το Δεδεαγατς έφθασαν εκεί με το ατμόπλοιο «Γαρπ» 2.000 στρατιώτες κατά μια εκδοχή για να ενισχύσουν τον εκεί στρατό κατ’άλλη για να απολυθούν.

«Εικόνα 9: Στρατιώτες του Mahmud Şevket Paşa στο δρόμο για την Κων/πολη.»

Στις 16 Απριλίου 1909 τα στρατεύματα των επαναστατών, περίπου 100 αξιωματικοί και 1000 στρατιώτες, φεύγουν από τη Θεσσαλονίκη για την Τσατάλτζα (Tschataldja), όπου φθάνουν την επόμενη. Στην πορεία μάλιστα ενισχύθηκαν με πολλούς εθελοντές απ’όλη τη Μακεδονία.

«ΣΚΡΙΠ 16-4-1909»

Τα στρατεύματα αυτά περάσαν και από το Δεδεαγατς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η Εταιρεία των Ανατολικών Σιδηροδρόμων πήρε μεγάλο ρίσκο όταν έθεσε τους συρμούς της στην υπηρεσία των Θεσσαλονικιών στρατευμάτων, καθόσον σε περίπτωση αποτυχίας θα είχε εκτεθεί ανεπανόρθωτα. Μάλιστα ο στρατηγός Hussein Husny, ο οποίος υπέγραφε ως Αρχιστράτηγος του στρατού πολιορκίας, συνδέθηκε με ασύρματο στις 18 Απριλίου από το Δεδεαγατς με όλες τις Πρεσβείες στο Πέραν. Ήταν η πρώτη επίσημη κίνηση των επαναστατών με την οποία φανέρωσαν την προσέγγιση τους στην πρωτεύουσα καθώς και εξεδήλωσαν τους στόχους τους που ήταν η σωτηρία του συντάγματος και η τιμωρία των προδοτών που το αμφισβήτησαν. Για το λόγο αυτό οι NY TIMES στο φύλλο της 19-4-1909 μεταδίδουν ότι το στρατηγείο του στρατού των επαναστατών είναι στο Δεδεαγατς.

«ΕΜΠΡΟΣ 14-4-1909»

Ύστερα από δυο βδομάδες ταραχών και μαχών στην πρωτεύουσα, στις 27 Απριλίου ο γέρος Σουλτάνος κηρύχθηκε έκπτωτος και τον διαδέχτηκε ο «άχρωμος» αδερφός του Reshad Efendi ως Μωάμεθ ο Ε΄ (Mehmed V). Ο έκπτωτος Σουλτάνος, παρά την επιθυμία του να παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη, αποφασίστηκε να εξοριστεί στη Θεσσαλονίκη. Το τραίνο που θα τον μετέφερε, ο οποίος σημειωτέον είχε πάνω από 30 χρόνια να δει τραίνο, περιλάμβανε δυο καταπληκτικά βαγόνια, ένα σαλόνι και ένα υπνοδωμάτιο και τα δυο φωτιζόμενα με ηλεκτρισμό. (Εικόνα 10).

«Εικόνα 10: Βαγόνι του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ.»

Τα βαγόνια αυτά που διέθεσε η εταιρεία Ανατολικών Σιδηροδρόμων, αν και είχαν κατασκευαστεί ειδικά για τον Σουλτάνο με κόστος πάνω από ένα και μισό εκατομμύρια γαλλικά φράγκα, ποτέ δεν είχαν χρησιμοποιηθεί από αυτόν μέχρι τότε. Το τραίνο που θα μετέφερε στην εξορία τον πρώην Σουλτάνο με το χαρέμι του ξεκίνησε στις 2.45 τα ξημερώματα. Η μόνη στάση έγινε στο Δεδεαγατς, όπου θα άλλαζε η ατμομηχανή. Εκεί σε παράλληλη γραμμή λίγα μόνο μέτρα από τον έκπτωτο Σουλτάνο ήταν ένα άλλο τραίνο γεμάτο με πιστούς στρατιώτες της προσωπικής του φρουράς με προορισμό όπως και ο αφέντης τους την εξορία. Καμιά όμως πλευρά δεν ήξερε πόσο κοντά ήταν μεταξύ τους. Ο οδηγός της ατμομηχανής είχε σαφείς εντολές να μην κάνει καμία στάση μέχρι τη Θεσσαλονίκη και σε περίπτωση που η ατμομηχανή χρειαζόταν νερό θα έπρεπε να αφήσει πίσω το τραίνο και να πάει στο σταθμό μόνο με την ατμομηχανή. Έτσι και έγινε και ύστερα από ένα συνεχόμενο ταξίδι 20 ωρών το τραίνο έφτασε στις 10 το βράδυ της 28ης Απριλίου 1909 στη Θεσσαλονίκη και ο πρώην Σουλτάνος οδηγήθηκε στη Βίλλα Αλλατίνη.

Με την καθαίρεση του Αβδούλ Χαμίτ (Abdülhamid II), τέλειωνε μία περίοδος δεσποτισμού και αιματηρών διώξεων, γι’αυτό και είχε επονομαστεί ως ο «Κόκκινος Σουλτάνος» (Kızıl Sultan). Άρχιζε μια νέα περίοδος για την Οθωμανική αυτοκρατορία πιο καταστροφική για την ίδια αλλά και για τους λαούς που την αποτελούσαν. Στα γεγονότα αυτά έπαιξε και η μικρή μας πόλη το δικό της ρόλο αλλά και επηρεάστηκε από αυτά, στη μετέπειτα πορεία της.

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

Βιβλιογραφία

1. The revolution in Constantinople and Turkey, sir W. M. Ramsay, 1909

2. Turkey in revolution, Charles Roden Buxton, 1909

3. The fall of Abd-Ul-Hamid, Francis McCullagh, 1910

4. Life of Abdul Hamid, sir Edwin Pears, 1917

5. Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ Της ΕΛΛΑΔΑΣ 1770-1923, DOUGLAS DAKIN, ΜΙΕΤ 1989

6. Purnel ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΟΣ, ΤΟΜΟΣ 1, 1968

7. ΘΡΑΚΗ ΜΟΡΦΕΣ & ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1902-1922, ΚΑΛ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗ ΜΟΥΣΙΠΟΥΛΟΥ, ΠΙΤΣΙΛΟΣ 1991

8. ΘΡΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, Κ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, 1990

9. ΦΩΤΟΑΡΧΕΙΟ: Γεωργίου Π.Αλεπάκου.

Δεν υπάρχουν σχόλια: