Παρασκευή 30 Απριλίου 2010

Η Αλεξανδρούπολη στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου μέσα από τον Αθηναϊκό τύπο της εποχής.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 218 Μάιος 2010 της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’)
Το τέλος του μεσοπολέμου (1936-1940) σηματοδοτείται για τη χώρα μας από την παλινόρθωση της μοναρχίας, την προς πόλεμο προπαρασκευή του έθνους και την κατάλυση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Επικαλούμενος τον κίνδυνο εσωτερικών ταραχών και την ασταθή διεθνή κατάσταση, στις 4 Αυγούστου 1936 ο διορισμένος από τον Γεώργιο το Β’ Πρωθυπουργός της χώρας Ιωάννης Μεταξάς κατήργησε τον κοινοβουλευτισμό με τη συγκατάθεση του βασιλιά, ο οποίος διέλυσε τη Βουλή χωρίς να προκηρύξει εκλογές και ανέστειλε πολλά άρθρα του Συντάγματος.

«Εικόνα 1: Η Προπολεμικη Αλεξανδρουπολη.»
Εγκαθιδρύθηκε έτσι το δικτατορικό «καθεστώς της 4ης Αυγούστου» που πήρε στα χέρια του τις τύχες της πατρίδας μας μέχρι τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο.
Η πόλη μας στα χρόνια αυτά έγραφε τη δική της ιστορία. Ας δούμε τα σημαντικότερα γεγονότα από αυτήν, όπως καταγράφησαν στον λογοκριμένο Αθηναϊκό τύπο της εποχής.
Κύριο μέλημα του νέου καθεστώτος όπως σε όλες οι δικτατορίες άλλωστε είναι να προσφέρει στο λαό άρτο και θεάματα.

«Εικόνα 2: Παρέλαση στην παραλία.»

Έτσι και στην Αλεξανδρούπολη επ’ ευκαιρία της συμπληρώσεως 17 χρόνων από την απελευθέρωση της οργανώνεται φαντασμαγορική παρέλαση. Στο φύλλο της 15-5-1937 των «Αθηναϊκών Νέων» διαβάζουμε: «Πρωτοφανής συναγερμός υπήρξεν ο σημερινός εορτασμός της 17ης επετείου της απελευθερώσεως της Αλεξανδρουπόλεως. Η πόλις πλέει εις την κυανόλευκον, ενώ αι χιλιάδες του κόσμου αδιακρίτως τάξεως, πλημμυρίζουν τον καθεδρικόν ναόν, ένθα, τελεταρχούντος του μητροπολίτου Ιωακείμ και παρισταμένων του γενικού γραμματέως της γενικής διοικήσεως Θράκης κ. Καλαντζή, του διοικητού της 12ης μεραρχίας αντισυνταγματάρχου κ. Τσαγγαρίδου, των αρχών, των εργατικών και επαγγελματικών οργανώσεων μετά των λαβάρων των, των μαθητών και των μαθητριών μέσης και δημοτικής εκπαιδεύσεως και προσκόπων, εφέδρων παλαιών πολεμιστών, των λόχων αγυμνάστων, των προξένων Γαλλίας, Ιταλίας και Βελγίου. Μετά το πολυχρόνιον και την ανάκρουσιν του εθνικού ύμνου υπό της μουσικής του δήμου, ο δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, εξεφώνησε εμπνευσμένον λόγον, καλυφθέντα από μυριοστόμους ζητωκραυγάς υπέρ του Βασιλεώς και του εθνικού κυβερνήτου.»
Περνάει ο καιρός και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου καθιερώνεται στη συνείδηση του λαού ο οποίος εκτός από το Κ.Κ.Ε δεν αντιδρά. Μάλιστα ο δημοκρατικός δήμαρχος της πόλης μας στις αρχές του 1938 επισκέπτεται τον ίδιο τον δικτάτορα. Στο φύλλο της 28-1-1938 των «Αθηναϊκών Νέων» διαβάζουμε: «Τον κ. πρωθυπουργόν επεσκέφθη σήμερον ο δήμαρχος Αλεξανδρουπόλεως κ. Αλτιναλμάζης και του επέδωκε ψήφισμα του δημοτικού συμβουλίου δια του οποίου ανακηρύσσεται επίτιμος δημότης Αλεξανδρουπόλεως. Ο κ. δήμαρχος επιδίδων το ψήφισμα διηρμήνευσε προς τον κ. πρωθυπουργόν την ευγνωμοσύνην του λαού της Αλεξανδρουπόλεως δια την αποκατάστασιν ασφαλείας και ησυχίας. –Χωρήσατε προσέθεσε, με τόλμην και θάρρος εις τον ανορθωτικόν αγώνα σας.

«Εικόνα 3: Παρέλαση φαλαγγιτισσών.»

Ο λαός είνε μαζί σας και όσοι δεν πιστεύουν ας έλθουν εις την Δυτικήν Θράκην δια να ιδούν την συντελεσθείσαν εργασίαν εις έργα αμύνης, πολιτισμού και προόδου-. Ο κ. πρωθυπουργός απαντών ηυχαρίστησε δια τας εκδηλώσεις του λαού της Αλεξανδρουπόλεως και υπεσχέθη εις τον κ. δήμαρχον ότι εντός του Φεβρουαρίου θα επισκεφθή την Αλεξανδρούπολιν.»
Και πραγματικά ο Μεταξάς τήρησε την υπόσχεση του. Τον Μάρτιο του 1938 επιστρέφοντας από την Άγκυρα περνάει και από την πόλη μας, όπου απευθύνει μάλιστα και λόγο στους Αλεξανδρουπολίτες από τον εξώστη της λέσχης της ομοσπονδίας των επαγγελματιών. Το γεγονός τυγχάνει μεγάλης δημοσιότητας στο αθηναϊκό τύπο της εποχής: «ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΑΟΝ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΕΩΣ-Η ΕΛΛΑΣ ΕΧΕΙ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ.

«Εικόνα 4: Αναμένοντας τον Μεταξά.»

Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Ι. Μεταξάς επιστρέφων εξ Αγκύρας, ευρίσκεται από της χθες μεταξύ του λαού της Θράκης, όστις επεφύλαξεν εις αυτόν εξαιρετικώς ενθουσιώδη υποδοχήν. Η Αλεξανδρούπολις μάλιστα, η πρωτεύουσα του Έβρου, υπεδέχθη με ιδιαίτερον ενθουσιασμόν τον εθνικόν κυβερνήτην. Εκεί ο κ. Μεταξάς απαντων εις προσφώνησιν του δημάρχου εξεφώνησε τον ακόλουθον λόγον προς τον λαόν της Αλεξανδρουπόλεως- ακολουθεί ο λόγος- Τα χειροκροτήματα, αι ζητωκραυγαί και αι επευφημίαι αι οποίαι εκάλυψαν τους τελευταίους λόγους του κ. πρωθυπουργού ήσαν ζωηρόταται και παρατεταμέναι, συνεχισθείσαι μέχρι της ώρας καθ ην ο κ. πρόεδρος της κυβερνήσεως εξήλθε και πάλιν εις τον εξώστην ίνα παρακολουθήση την παρέλασιν.» (Αθηναϊκά Νέα 3-3-1938).
Το «Ελεύθερον Βήμα» της 4ης Μαρτίου 1938 μας δίνει και άλλες λεπτομέρειες: «Ο δήμος παρέθεσε την νύκτα γεύμα προς τιμήν του κ. πρωθυπουργού εις το οποίον παρεκάθησαν οι συνοδεύοντες αυτόν κ.κ. υπουργοί και στρατηγοί, η ακολουθία του και άπασαι οι τοπικαί αρχαί.

«Εικόνα 5: Ο δήμαρχος Αλτιναλμάζης αναμένοντας τον Μεταξά.»

Κατά τα επιδόρπια ο δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης ήγειρεν πρόποσιν...» στην οποία απάντησε ο Μεταξάς και συνεχίζει: «Η δευτέρα ημέρα της περιοδείας του κ. προέδρου εις την Θράκην ήρχισεν από τας επισκέψεις των ιδρυμάτων της Αλεξανδρουπόλεως, μετά του γενικού διοικητού, του κ. νομάρχου, του δημάρχου. Εγερθείς από της πρωίας μετέβη και εξήτασε την πρόοδον των συντελουμένων δια εκτέλεσιν λιμενικών έργων εκδηλώσας την ικανοποίησιν του δια την συντελουμένην εργασίαν και το ενδιαφέρον του δια την ταχείαν αποπεράτωσιν αυτών. Εκείθεν επεσκέφθη τον συνοικισμον Καλλιθέας, μεθ’ο συνοδευόμενος πάντοτε υπό του υπουργού κ. Κάβδα, του δημάρχου κ. Αλτιναλμάζη και του νομάρχου Έβρου Πόρτη, μετέβη εις το ίδρυμα της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Εντός ευρυτάτης αιθούσης είχον παραταχθή οι μαθηταί και μαθήτριαι της Ακαδημίας. Ο κ. πρόεδρος επεθεώρησε τους μαθητάς ζητωκραυγάσαντας κατά τη είσοδον του. Ευθύς αμέσως ο διευθυντής της Ακαδημίας κ. Παρασκευόπουλος προσεφώνησε τον κ. πρόεδρον...». Στη συνέχεια και ο Μεταξάς απήυθηνε λόγο. «Ακολούθως ο κ. πρόεδρος περιήλθε τα διαμερίσματα του ιδρύματος.

«Εικόνα 6: Στρατιωτικοί επίσημοι στη Μητρόπολη.»

Οι μαθηταί έψαλλον ακολούθως πατριωτικά άσματα. Ο κ. πρόεδρος απερχόμενος συνεχάρη τον διευθυντήν κ. Γιαννέλον δια το συντελούμενον εκεί εθνικόν έργον. Εκείθεν κατηυθήνθη εις εθνικόν παιδικόν σταθμόν, διαπιστώσας την συντελουμένην φιλανθρωπικην αλλά και εκπολιτιστικήν εργασίαν, όπου υπερακατόν παιδάκια εργαζομένων μητέρων συγκεντρούνται και παραμένουν ολόκληρον την ημέραν τρεφόμενα καλώς και εκπαιδευόμενα εθνοπρεπώς. Ο κ. πρόεδρος, αποκομίσας τας αρίστας των εντυπώσεων, συνεχάρη την διευθύντριαν και το προσωπικό του ιδρύματος. Μετέβη ακολούθως εις τους στρατώνας του συνοριακού τομέως, μεθ’ο κατηυθήνθη εις τον σταθμόν, όπου και του εγένετο υπό των αρχών και του λαού ενθουσιώδης προπομπή. Ο κ. πρόεδρος απεχαιρέτησε τους αξιωματικούς και τας αρχάς και επέβη της αμαξοστοιχίας, ήτις ανεχώρησεν υπο τας ζητωκραυγάς του λαού την 10.30 δια την Κομοτινήν.»
Η Ευρώπη προετοιμάζεται για τον επόμενο μεγάλο πόλεμο και με κομμένη ανάσα παρακολουθεί την επιθετικότητα του Χίτλερ να αυξάνεται διαρκώς. Στις 31 Ιουλίου του 1938 υπογράφηκε στη Θεσσαλονίκη σύμφωνο περί μη επιθέσεως μεταξύ Βαλκανικής συνεννοήσεως και της Βουλγαρίας με το οποίο αίρονται οι περιορισμοί της συνθήκης της Λοζάννης όσον αφορά την ζώνη του Έβρου.

«Εικόνα 7: Στρατιωτική μπάντα στο προαύλιο χώρο της Μητροπόλεως.»

Έτσι στις 20 Αυγούστου του ιδίου έτους καταλήφθηκε από τμήματα του στρατού ο Έβρος και ορίσθηκε η πόλη μας ως έδρα σώματος στρατού. Με μεγάλο ενθουσιασμό υποδέχτηκαν το γεγονός οι κάτοικοι της πόλης μας όπως φαίνεται από την ανταπόκριση του «Ελευθέρου Βήματος» στο φύλλο της 21-8-1938: «τηλεγραφούν εξ Αλεξανδρουπόλεως ότι ο λαός με πρωτοφανείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού υπεδέχθη το εισελθόν εκεί τμήμα του ελληνικού στρατού. Η πόλις παρουσίαζε πανηγυρικήν όψιν.
Όλαι αι οικίαι και τα καταστήματα ήσαν σημαιοστόλιστα. Το εισελθόν τμήμα απετελείτο από εν τάγμα στρατού, αφιχθέν σιδηροδρομικώς εκ Κομοτινής. Εις τον σταθμόν είχον συγκεντρωθή όλοι οι κάτοικοι της πόλεως, αι αρχαί, καθώς και πολλοί χωρικοί κατελθόντες εκ των πέριξ χωριών. Το τμήμα του ελληνικού στρατού εν μέσω ενθουσιωδών εκδηλώσεων κατηυθήνθη εκ του σταθμού εις την πόλιν. Την μεσημβρίαν τα καταστήματα έκλεισαν και εγένετο μεγαλειώδης παρέλασις εις την κεντρικήν πλατείαν, ενώπιον των αρχών. Εις την παρέλασιν μετέσχον μαθηταί, μαθήτριαι, φαλαγγίται, πρόσκοποι, παλαιοί πολεμισταί και ο στρατός. Το δημοτικόν συμβούλιον της πόλεως συνελθόν εκτάκτως απέστειλε εις την Α.Μ. τον Βασιλέα και τον πρωθυπουργόν θερμόν χαιρετιστήριον τηλεγράφημα επί τη εισόδω του ελληνικού στρατού εις την Αλεξανδρούπολιν»
.
Στα πλαίσια της αναθέρμανσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων στην ίδια εφημερίδα διαβάζουμε: «τηλεγραφούν εξ Αλεξανδρουπόλεως ότι αφίκοντο εκεί πλείστοι Τούρκοι εκδρομείς εξ Αδριανουπόλεως. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται πολλοί επιστήμονες. Επίσης αφίκετο η ποδοσφαιρική ομάς Αδριανουπόλεως, η οποία αύριον θα συναντηθή εις ποδοσφαιρικόν αγώνα με την ομάδα της αθλητικής ενώσεως Αλεξανδρουπόλεως.»

«Εικόνα 8: Στρατιωτικοί επίσημοι στα σκαλιά της Μητροπόλεως.»

Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1938 ανοίγει τις πύλες της και η δεύτερη Γεωργοκτηνοτροφική έκθεση Αλεξανδρουπόλεως. Τα «Αθηναικά Νέα» της 6-9-1938 μεταφέρουν την είδηση: «Μετά πάσης επισημότητος και μεγαλοπρέπειας ήνοιξε τας πύλας της χθές την 5.30 απογευματινήν η 2α Γεωργοκτηνοτροφική Έκθεσις Αλεξανδρουπόλεως παρουσία των επισήμων και χιλιάδων λαού. Μετά την τέλεσιν του αγιασμού προσεφώνησε δι’ολίγων τους παρευρισκομένους ο δήμαρχος Αλεξανδρουπόλεως κ. Αλτιναλμάζης και ακολούθως ο αναπληρωτής του υπουργού Γενικού Διοικητού Θράκης κ. Καλουντζάς κηρύσσων την έναρξιν της εκθέσεως εξεφώνησε αγροτικόν λόγον ... Εκ των επισήμων παρέστησαν εις τα εγκαίνια της εκθέσεως ο νομάρχης Έβρου κ. Παζιώνης, οι δήμαχοι Κομοτινής, Καβάλλας, Ξάνθης, Ορεστιάδος, Διδυμοτείχου και άπασαι αι στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί της πόλεως. Η έκθεσις χάρις εις την αρτίαν διοργάνωσιν της παρουσίασε θέαμα πρωτοφανές δια την Θράκην. Εξαιρετική τάξις και ευρυθμία παρετηρήθη εις ολας της τας λεπτομερείας και δικαίως προεκάλεσε τον θαυμασμόν και τον έπαινον πάντων.

«Εικόνα 9: Δεξίωση στη στρατιωτική λέσχη.»

Αι χιλιάδες των επισκεπτών εύρον την ευκαιρίαν να διαπιστώσουν την εξέλιξιν όλων των πλουτοπαραγωγικών κλάδων της Θράκης, κατόπι του τόσον στοργικού ενδιαφέροντος της εθνικής κυβερνήσεως προς τον σκοπόν της συστηματικής εκμεταλλεύσεως της γής επιτυχούσα ομολογουμένως να κινήση την άμιλλαν των μάλλον φιλοτίμων και φιλοπόνων καλλιεργητών της ακριτικής αυτής περιφέρειας. Ο κ. Καλουντζας περιήλθε άπαντα τα περίπτερα μετά των μελών της επιτροπής της εκθέσεως εκφράσας την ικανοποιησιν του δια την πλούσιαν και αρτίαν εμφάνισιν των περιπτέρων. Δεξιά τω εισερχομένω υπήρχον τα περίπτερα όπου ειχον εκτεθή τα προϊόντα των Γεωργικών Συνεταιρισμών. Γεωργικά εργαλεία και μελισσοκομικά και σηροτροφικά προϊόντα. Εν συνεχεια ευρίσκοντο τα περίπτερα Έβρου, Ροδόπης Δράμας, Καβάλλας περιέχοντα τα αντιπροσωπευτικά προϊόντα δημητριακών καρπών κλπ. Αριστερά εις ιδιαίτερα περίπτερα είχον εκτεθή τα Θρακικά προϊόντα βιομηχανίας, αλιείας, καπνά Θράκης.

«Εικόνα 10: Ανέμελες στιγμές έξω απο το Πρωτοδικείο.»

Εις ιδιαίτερον πρίφραγμα ευρίσκετο το κτηνοτροφικόν τμήμα με το πλήθος των εκλεκτών ζώων. Ωραιοτάτη υπήρξεν η εμφάνισις του Τουρισμού Θράκης δια σειράν γραφικωτάτων τοπίων της θρακικής υπαίθρου. Τα χρηματικά ποσά τα οποία διετέθησαν δια την βράβευσιν των καλλιτέρων περιπτέρων ανήλθον εις 250.000 δραχμών. Καθ’όλην την διάρκειαν των εγκαινίων η μουσική του Δήμου επαιάνιζε διάφορα εμβατήρια η δε χορωδία Αλεξανδρουπόλεως έψαλλε διάφορα πατριωτικά άσματα. Την εσπέραν εδόθη κινηματογραφική παράστασις δωρεάν εις τον προ της εκθέσεως χώρον. Την 9.39 μ.μ. εδόθη εκ μέρους του Δήμου επίσημον γεύμα κατά το οποίον ηγέρθησαν ενθουσιώδεις προπόσεις υπέρ ευοδώσεως του έργου της Εθνικής Κυβερνήσεως. Μετά ταύτα επηκολούθησε ελληνική βραδυα εις τον λιμένα Αλεξανδρουπόλεως εκτάκτου θεαματικότητος και εκάησαν φαντασμαγορικά πυροτεχνήματα. Η διάρκεια της εκθέσεως είνε τριήμερος. Η αγοραστική κίνησις κατόπιν της πρωτοφανούς κοσμοσυρροής προμηνύεται εξαιρετική.»

«Εικόνα 11: Φαλαγγίτες της ΕΟΝ.»

Το Μάιο του 1939 ενώ τα σύννεφα του πολέμου ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο κοντά, ο Βασιλιάς επισκέπτεται για δεύτερη φορά την πόλη μας. Το γεγονός φυσικά παίρνει μεγάλη έκταση στον τύπο της εποχής: «Αλεξανδρουπολις 17 Μαΐου-Η πρωτεύουσα του Έβρου υπεδέχθη με όψιν πανηγυρικήν την Α.Μ. τον Βασιλέα. Από της 4ης απογευματινής ώρας όλος ο λαός της Αλεξανδρουπόλεως, των συνοικισμών και των πέριξ χωριών κατέκλυσε τας από του σταθμού προς την στρατιωτικήν λέσχην οδούς 14ης Μαΐου και Βασιλέως Γεωργίου Β΄ ως και τας ένθεν και ένθεν παρόδους, αναμένων την άφιξιν της βασιλικής αμαξοστοιχίας. Εν τω μεταξύ κατά μήκος των ως άνω δυο οδών είχον παραταχθή τμήματα φαλαγγιτών και φαλαγγιτισσών, σκαπανέων και σκαπανισσών προς απόδοσιν τιμών και τήρησιν της τάξεως. Πέριξ της αψίδος του σιδηροδρομικού σταθμού είχον παραταχθή τιμητικώς εν στολή μέλη της οργανώσεως παλαιών πολεμιστών, ένθεν και ένθεν δε των αψίδων επαγγελματικαί και εργατικαί οργανώσεις μετά των λαβάρων των.
Η αμαξοστοιχία εισήλθεν εις τον σταθμόν την 6ην απογευματινήν ακριβώς εν μέσω θυέλλης ζητωκραυγών και ενθουσιωδών εκδηλώσεων του συγκεντρωμένου κατά μυριάδας λαού. Ο Βασιλεύς συγκεκινημένος εχαιρέτα εκ του παραθύρου τα πλήθη. Κατά την αποβίβασιν υπεδέχθησαν τον Βασιλέα ο νομάρχης Παζιώνης, ο μητροπολίτης Ιωακείμ. Ο σωματάρχης, ο δήμαχος Αλτιναλμάζης, ο φρούραρχος και ο διοικητής της χωροφυλακής. Η σκαπάνισσα Καστρετσίου πρεσέφερε εις τον Βασιλέα ωραίαν ανθοδέσμην από λευκά τριαντάφυλλα εκ μέρους της νεολαίας Αλεξανδρουπόλεως. Ακολούθως προσεφώνησε τον Βασιλέα ο δήμαρχος ως εξής :

«Εικόνα 12: Παλαιοί πολεμιστές, επαγγελματικές οργανώσεις και στρατός υποδέχονται τον ΓΕΩΡΓΙΟ στην 14Μαϊου τον Μάϊο του 1939.»

«Μεγαλειότατε, ουδεμία δύναμις είνε ικανή να εκφράση την μεγάλην χαράν και ψυχικήν αγαλλίασιν που αισθανόμεθα σήμερον υποδεχόμενοι Σε τον στοργικόν και λαοφιλή Άνακτα ως εκπρόσωπος της πόλεως της οποίας το όνομα αποτελεί πλουσιώτερον και προσφιλέστερον παλμον της εθνικής μας υπερηφάνειας, υποβάλλει ευλαβώς την ακλόνητον πίστιν και ακατάλυτον αφοσίωσιν μας ως ευ παρέστης Βασιλεύ».

«Εικόνα 13: Στο προαύλιο χώρο της Μητρόπολης ύστερα απο δοξολογία.»

Ο Βασιλεύς ευχαριστήσας τον δήμαρχον επέβη του ανοικτού αυτοκινήτου και κατηυθήνθη εις την στρατιωτικήν λέσχην ακολουθούμενος υπο των υπουργών κ.κ. Μανιαδάκη και Νικολαίδη, του γενικού διοικητού Θράκης κ. Καλαντζή, του νομάρχου Παζιώνη και των λοιπών αρχών ενώ τα συγκεντρωμένα πλήθη εν εξάλλω ενθουσιασμώ και με φρενίτιδα εκδηλώσεων εχαιρέτων τη διέλευσιν του. Εις την στρατιωτικήν λέσχην η Α.Μ. ο Βασιλεύς εδέχθη τας αρχάς και τα προεδρεία των σωματείων, οργανώσεων, συλλόγων, του εργατικού κέντρου, της ομοσπονδίας των επαγγελματιών, του εμπορικού συλλόγου, της ενώσεως των γεωργικών συνεταιρισμών, της εθνικής εταιρείας το περιφερειακόν διοικητήν της νεολαίας κ. Κωστόπουλον τα προεδρεία υπέβαλον τα σέβη των εις τον Βασιλέα και εξέφρασαν τας ευχαριστίας των δια την τιμήν της δευτέρας επισκέψεως της πόλεως των και δια το συντελεσθέν και συντελούμενον έργον.
Την εβδόμην εσπερινήν ο Βασιλεύς εξήλθεν άνευ συνοδείας εις περίπατον επι ανοικτού αυτοκινήτου ανα τας οδούς της πόλεως εν μέσω ενθουσιωδών εκδηλώσεων του λαού, ο οποίος έραινε με άνθη τον Βασιλέα.
Ο Βασιλεύς εξέδραμεν μόνος εις τα προάστεια της Αλεξανδρουπόλεως επευφημούμενος ενθουσιωδώς. Την ενάτην νυκτερινήν παρετέθη γεύμα εις το οποίον παρεκάθησαν ο Βασιλεύς, οι υπασπισταί του, οι υπουργοί Νικολαίδης, Μανιαδάκης, ο Γενικός Διοικητής κ. Καλαντζής, ο Νομάρχης Παζιώνης, ο σωματάρχης, ο μητροπολίτης, ο δήμαρχος, ο πρόεδρος πρωτοδικών Παπαθεοδώρου, ο εισαγγελεύς Σακελλαρίου, ο επιτελάρχης, ο φρούραρχος αρχηγός χωροφυλακής Δροσόπουλος, ο διοικητής της χωροφυλακής Αγαπητός, ανώτερος διοικητής χωροφυλακής Πολυκράτης, ο πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου Παπασταύρος, ο πρόεδρος εμπορικού επιμελητηρίου, δικηγορικού συλλόγου, ο περιφερειακός διοικητής Νεολαίας Κωστόπουλος, οι διευθυνται Ακαδημίας και Γυμνασίου, ο επιθεωρητής της δημοτικής εκπαιδεύσεως. Κατά τα επιδόρπια ο δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης ήγειρε πρόποσιν ευχηθείς μακροημέρευσιν του Βασιλέως και της Βασιλικής Οικογενείας επ’αγαθώ της ελληνικής πατρίδος. Ο Βασιλεύς απήντησεν ευχαριστών, κατά διάρκειαν γεύματος χιλιάδες κόσμου συγκεντρωμένοι επευφήμουν ζωηρώς και προέβαινον εις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις υπέρ του Βασιλέως. Εις θερμότατας εκδηλώσεις προέβη επίσης το πλήθος κατά την έξοδον του Βασιλέως και κατά την διαδρομήν από της λέσχης μέχρι της βασιλικής αμαξοστοιχίας, όπου διανυκτέρευσεν ο Βασιλεύς. Αντικείμενον θερμοτάτων εκδηλώσεων εκ μέρους του λαού εγένοντο επίσης οι υπουργοί κ.κ. Μανιαδάκης, Νικολαίδης, ο γενικός διοικητής Καλαντζής, Νομάρχης Παζιώνης, τους οποίους επευφήμει ζητωκραυγάζων υπέρ του κ. Μεταξά, των συνεργατών του και της 4ης Αυγούστου.» (Ελεύθερον Βήμα 18-5-1939).

«Εικόνα 14: Μοίρα του στόλου στο Φάληρο πρίν αποπλεύσει για Αλεξανδρούπολη.»

Για την τόνωση του εθνικού φρονήματος ενώ η Ευρώπη είναι ένα βήμα πριν την έναρξη του πολέμου μοίρα του στόλου καταπλέει στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Στα «Αθηναϊκά Νέα» της 23-8-1939 διαβάζουμε: «Πλέουσα εις τα εθνικά χρώματα και παρουσιάζουσα όψιν εξόχως πανηγυρικήν η πρωτεύουσα του Έβρου υπεδέχθη σήμερον την πρωίαν την καταπλεύσασαν εις τον λιμένα μοίραν γυμνασίων του ελληνικού στόλου. Εις τα κεντρικά σημεία της πόλεως είχον στηθή μεγαλοπρεπείς αψίδες και χαιρετιστήριοι επιγραφαι με τας λέξεις: «Ζήτω ο ένδοξος ελληνικός στόλος», «Καλώς μας ήλθατε φρουροί της πατρίδος» καθώς και φωτεινά τόξα με χιλιάδας ηλεκτρικούς λαμπτήρας. Επι τη αναγγελία του κατάπλου του στόλου εις την πόλιν μας πλήθη κόσμου συνέρρευσαν εκ των γειτονικών κωμοπόλεων και χωρίων δια να υποδεχθούν και θαυμάσουν τους χαλυβδίνους υπερασπιστάς της Πατρίδος και την άλκιμον νεότητα του Βασιλικού Πολεμικού μας Ναυτικού.

«Εικόνα 15: Αξιωματικοί του στρατού και του ναυτικού έξω απο την Μητρόπολη.»

Η ναυλοχούσα εις τον λιμένα μας μοίρα του στόλου εσκόρπισε ρίγη ενθουσιασμού και εθνικής υπερηφάνειας εις τας χιλιάδας των Αλεξανδρουπολιτών και των εκ του εσωτερικού του νομού συρρευσάντων κατοίκων οι οποίοι κατέκλυσαν την παραλίαν από πρωίας και εξεδήλουν ποικιλοτρόπως τα αισθήματα της χαράς των επί τη θέα των ενδόξων μονάδων του στόλου μας. Την ενδεκάτην πρωινήν επιβαίνων ατμακάτου απεβιβάσθη ο αρχηγός της μοίρας αντιναύαρχος κ. Οικονόμου μετά του υπασπιστού του και επεσκέφθη εις την νομαρχίαν τον επί τούτω αφιχθέντα εκ Κομοτινής γενικόν διοικητήν κ. Καλατζήν και ακολούθως τας λοιπάς αρχάς της πόλεως.

«Εικόνα 16: Η Στρατιωτική Λέσχη.»

Τας απογευματινάς ώρας ανταπέδωκε την επίσκεψιν ανελθών επι της ναυαρχίδος ο γενικός διοικητής Θράκης κ. Καλατζής συνοδευόμενος υπό του νομάρχου Έβρου και του δημάρχου Αλεξανδρουπόλεως. Την 9 ½ νυκτερινήν παρετέθη υπό του γενικού διοικητού Θράκης επίσημον γεύμα προς τιμήν του αρχηγού της μοίρας εις το οποίον παρεκάθησαν περι τα 26 πρόσωπα και κατά την διάρκειαν του οποίου ηγέρθησαν ενθουσιώδεις προπόσεις υπέρ της Α.Μ. του Βασιλέως, του έθνους και του εθνικού κυβερνήτου κ. Ι. Μεταξά, του στόλου και του στρατού.

«Εικόνα 17: Δημοτικός κήπος.»

Την 10.30 εδόθη δεξίωσις εις το κέντρον ο «Κήπος» προς τιμήν των αξιωματικών του στόλου. Αύριον την 10ην π.μ. θα τελεσθή δοξολογία εις τον μητροπολιτικόν ναόν μεθ’ην θα επακολουθήση κατάθιεσις στεφάνου εις το μνημείον του αγνώστου στρατιώτου υπό του αρχηγού της μοίρας. Το απόγευμα εις το δημοτικόν γυμναστήριον μεταξύ των ποδοσφαιρικών ομάδων του στόλου και της μικτής ομάδος της πολεως θα διεξαχθή ποδοσφαιρική συνάντησις. Τα σκάφη θα παραμείνουν επί τριήμερον εις τον λιμένα της Αλεξανδρουπόλεως όπου θα επιτραπή και η επίσκεψις εις το κοινον.

«Εικόνα 18: Τα έργα στον προσύνεμο μώλο προπολεμικά.»

Εκ του λιμένος της πόλεως μας η μοίρα του στόλου θα κατευθυνθή εις Καβάλλαν.» Το 1940 και ενώ ο πόλεμος έχει ξεσπάσει στην Ευρώπη στην Αλεξανδρούπολη εκτελούνται εξωραϊστικά έργα : «Την Κυριακήν και ώραν 11 π.μ. ετελέσθησαν τα εγκαίνια των εργασιών της κατασκευής εξωραϊστικών έργων παραλίας Αλεξανδρουπόλεως, η δαπάνη των οποίων ανερχόμενη εις 3.000.000 δραχμών θέλει καταβληθή υπό της λιμενικής επιτροπής. Εις τα εγκαίνια παρέστησαν ο νομάρχης, ο σωματάρχης στρατηγός κ.Μπακόπουλος, ο δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, άπασαι αι αρχαί της πόλεως, τα Σωματεία, οι σύλλογοι, αι οργανώσεις, η δύναμις της νεολαίας μετά αξιωματικών και επιτελών και ο λαός της πόλεως. Μετά την τέλεσιν αγιασμού ο πρόεδρος της λιμενικής επιτροπής κ. Φωκάς εξήρε την προσπάθειαν της κυβερνήσεως δια το εγκαινιαζόμενον έργον τονίσας το ενδιαφέρον αυτής υπέρ της Αλεξανδρουπόλεως και ευχαριστήσας τον άξιον εκπρόσωπον της κυβερνήσεως κ. νομάρχην.

«Εικόνα 19: Προπολεμικός έρανος ορφανοτροφείων.»

Ο κ. νομάρχης απαντών αφού ηυχαρίστησεν και συνεχάρη αυτόν και τα λοιπά μέλη της λιμενικής επιτροπής, ετόνισεν ότι ενώ φαίνεται ο πόλεμος εν Ευρώπη η Ελλάς χάρις εις τον κ. Μεταξάν ευρίσκεται εις την ευχάριστον θέσιν συν τοις άλλοις να εκτελή και έργα ειρήνης. Ετόνισεν εν συνεχεία το ενδιαφέρον του κ. πρωθυπουργού υπέρ του νομού ως και την εκτέλεσιν πλείστων άλλων έργων.» (Ελεύθερον Βήμα 10-2-1940).

«Εικόνα 20: Άποψη του λιμανιού με τις αποθήκες προπολεμικά.»

Το ενδιαφέρον του Μεταξά για την περιοχή μας ήταν φαίνεται η αιτία που έστειλε λίγο μετά και τον υπουργό των εσωτερικών εδώ. Στα «Αθηναικά Νέα» της 14-4-1940 διαβάζουμε: «Χθες αφίκετο εις την Αλεξανδρούπολιν ο υπουργός των Εσωτερικών κ. Δουρέντης γενόμενος ενθουσιωδώς δεκτός υπό του λαού ζητωκραυγάζοντος υπέρ του Βασιλέως και του Εθνικού Κυβερνήτου. Εις το Νομαρχείον υπεδέχθησαν τον κ. υπουργόν αντιπρόσωποι των δημοσίων υπηρεσιών, των οργανώσεων, της ΕΟΝ και του λαού. Εκεί συνειργάσθη μετά του νομάρχου και εδέχθη τας επιτροπάς του λαού. Μετά μεσημβρίαν ο υπουργός επεθεώρησε τας διοικήσεις αρρένων και θηλέων και συνειργάσθη μετά του δημάρχου επι εκκρεμών ζητημάτων του δήμου. Ακολούθως ο κ. υπουργός περιήλθε τας πέριξ κοινότητας όπου εγένετο ενθουσιωδώς δεκτός υπό των αγροτών ...»
Έτσι περνούσε ο καιρός στην Αλεξανδρούπολη και τα τύμπανα του πολέμου πλησίαζαν. Κάποτε έφτασαν και εδώ όμως για τα γεγονότα αυτά έχουν γράψει άλλοι.


ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
Βιβλιογραφία
1. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛ.ΒΗΜΑ – ΑΘΗΝΑΙΚΑ ΝΕΑ
2. ΦΩΤΟΑΡΧΕΙΟ Γ.ΑΛΕΠΑΚΟΥ

Κυριακή 25 Απριλίου 2010

Το έλλειμμα των δημόσιων κτιρίων στην Αλεξανδρούπολη. Ένα πρόβλημα που πάνω από 80 χρόνια επιζητεί τη λύση του.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 216 Απρίλιος 2010 της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’)

Είναι γνωστό σε όλους ότι η πόλη μας στερείται των κατάλληλων κτιρίων που θα μπορούσαν να στεγάσουν με τρόπο λειτουργικό τις δημόσιες υπηρεσίες, προς όφελος των πολιτών που συναλλάσσονται με αυτές, ενώ ταυτόχρονα αφήνονται να καταρρεύσουν άλλα δημόσια κτίρια, τα μόνα που απέμειναν μέσα στη θάλασσα του τσιμέντου να θυμίζουν την ιστορία της πόλης αυτής.

Δεν υπάρχει διοικητήριο, αντίθετα όλες οι υπηρεσίες είναι σκορπισμένες σε διάφορα μη εξυπηρετικά κτίρια, το ταχυδρομείο της πόλης μας παρά την πρόσφατη ανακαίνιση του, είναι πολύ μικρό για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες μιας συνεχώς αναπτυσσόμενης πόλης 80.000 κατοίκων, ενώ το Δικαστικό Μέγαρο παρά τις άοκνες προσπάθειες όλων των παραγόντων της απονομής της δικαιοσύνης (δικαστών, δικαστικών υπαλλήλων και δικηγόρων) αδυνατεί να σταθεί αντάξιο των προσδοκιών μιας πόλης που θέλει να λέγεται η πρώτη πόλη της Ευρώπης που περιμένει μάλιστα να υποδεχτεί και τον αγωγό πετρελαίου ως φορέα περαιτέρω ανάπτυξης όπως διατυμπανίζεται από τους θιασώτες του.

Ανατρέχοντας κανείς στην ιστορία αυτής της πόλης διαπιστώνει δυστυχώς ότι η κακοδαιμονία της έλλειψης δημοσίων κτιρίων ήταν ανέκαθεν γνώρισμα της. Στο φύλλο της 22 Ιανουαρίου 1928 της εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» δημοσιεύθηκε η ανταπόκριση του γνωστού ρεπόρτερ της εποχής Μιχ. Ροδά, ο οποίος περιηγήθηκε την πόλη μας και κατέγραψε τα προβλήματα που αντιμετώπιζε. Μεταξύ άλλων έγραψε:

«Εικόνα 1:Το οθωμανικό διοικητικό κέντρο.»

«…Η εγκατάλειψις των δημοσίων κτιρίων είνε αυτόχρημα όχι απλώς εγκληματική αλλά ατιμωτική. Είνε ο επιεικέστερος χαρακτηρισμός τον οποίον δύναται να κάμη οιοσδήποτε άνθρωπος όταν αντικρύση το θέαμα της εγκαταλείψεως μεγάλων και ευρύχωρων δημοσίων κτιρίων. Αυτό και μόνον το αίσχος αποτελεί το βαρύτερον κατηγορητήριον κατά της αθηναϊκής γραφειοκρατίας, του ζαμανφουτισμού και της μοιρολατρίας της. Οι δημοσιολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι οικονομολόγοι, οι πολιτευόμενοι θα έπρεπε να ταξειδεύσουν μέχρι της Αλεξανδρουπόλεως για να βεβαιωθούν περί του μεγέθους και της εκτάσεως του αίσχους. Αλλ’ επειδή οι περισσότεροι βαρύνονται να εξέλθουν των Αθηνών θα προσπαθήσω να περιγράψω το αίσχος και θα παρουσιάσω με φωτογραφικές αποδείξεις τα κακουργήματα.

«Εικόνα 2: Το παλιό διοικητικό κέντρο στα χρόνια του μεσοπολέμου.»

Το δικαστικόν σώμα του πρωτοδικείου Αλεξανδρουπόλεως αποτελείται από τον πρόεδρον κ. Φιλιππίδην, τους δικαστάς κ.κ. Τσακωνόπουλον, Γαλάνην, Κασσίμην και τον εισαγγελέα κ. Καραμάνον. Η θέσις των όταν συνεδριάζουν είνε τραγική, κάτω από τη στέγη ενός ετοιμορρόπου οικήματος το οποίον χρησιμοποιείται και ως ειρηνοδικείον. Με μεγάλη δυσκολία κατορθώνουν να τοποθετήσουν τα καθίσματα των στη μικρή εξέδρα!

Μερικοί δικηγόροι υπερασπισταί μαζεύονται σαν κατάδικοι σε μια ακρούλα και άλλοι περιμένουν όρθιοι για να πάρουν την σειράν των. Εξευτελισμός του χειροτέρου είδους. Για τους κατηγορουμένους υπάρχουν μονον δυο θέσεις και για το ακροατήριο…μηδέν. Αυτή είνε η… αίθουσα του πρωτοδικείου Αλεξανδρουπόλεως και γι’αυτό η κλήρωσις των ενόρκων γίνεται κατά τύπους χωρίς όμως και να ορίζωνται δίκαι ελλείψει χώρου! Κατ’ανάγκην λοιπόν το πρωτοδικείον δικάζει μόνον τα πλημμελήματα. Παρηκολούθησα μιαν συνεδρίασιν του δικαστηρίου και ομολογώ ότι επένθισε η ψυχή μου με το θέαμα της κρατικής αστοργίας.

«Εικόνα 3: Το παλιό παλιό νοσοκομείο που αγνοείται η τύχη του.»

Εις απόστασιν ολίγων βημάτων από του ετοιμορρόπου δικαστικού…μεγάρου υπάρχει εγκαταλελειμμένον το πρώην τουρκικόν διοικητήριον, χωρίς πόρτες και παράθυρα, με δώδεκα ευρύχωρα δωμάτια, με τα καταστρεπτικά σημάδια των στρατιωτών, οι οποίοι κατά καιρούς επέρασαν από την Αλεξανδρούπολιν κι’εστεγάσθησαν προσωρινώς. Και για να δικαιολογήται η κατοχή εκ μέρους του δημοσίου έχει εγκαταστήση μερικούς χωροφύλακας της φρουράς των φυλακών.

«Εικόνα 4: Η Ακαδημία σε κατάσταση καρά-γιαπί.»

Οι κατά καιρούς νομάρχαι και πρόεδροι πρωτοδικών υπέβαλον εκθέσεις, υπέδειξαν την επιτακτικήν ανάγκην της προστασίας και της χρησιμοποιήσεως συνάμα του παλαιού διοικητηρίου. Και όπως διεπίστωσα από την έρευναν μου εις τα γραφεία του νομομηχανικού υπεβλήθη και ο προϋπολογισμός της δαπάνης των επισκευών την 3ην Απριλίου 1927! Ο συντάξας την μελέτην νομομηχανικός κ. Γκιώνης αποφαίνεται ότι με δαπάνην μόνον 280.000 δραχμών το διοικητήριον δύναται να επισκευασθή τελείως και να στεγάση όλες τις υπηρεσίες του δημοσίου και έτσι ν’αποφεύγουν και τα ενοίκια.

Με 280.000 δραχμάς θ’αποκτήση ένα πραγματικό μέγαρο το δημόσιο, αλλά μέχρι σήμερον ούτε φωνή ούτε ακρόασις εξ Αθηνών. Και δυστυχώς δεν είνε το μοναδικό αίσχος. Υπάρχει απέναντι του εγκαταλελειμμένου διοικητηρίου ένα πελώριο ημιτελές σχολικό κτίριο του οποίου η ολική αξία έχει εκτιμηθή εις 11 εκατομμύρια. Έχει και αυτό αφεθή εις την τύχην του καθ’ην στιγμήν η κατάστασις των σχολικών διδακτηρίων και του διδασκαλείου είνε τραγική.

«Εικόνα 5: Το καπνομάγαζο άλλο ένα κτίριο που έχει αφεθεί στην τύχη του.»

Και για να συμπληρωθή το αίσχος το υπουργείον της Παιδείας απέστειλε προ έτους ένα ηλικιωμένο μηχανικό του αρχιτεκτονικού τμήματος ονόματι Γεδεών ο οποίος ανέλαβε με 600.000 δραχμές να το αποπερατώση. Ο περίφημος αυτός μηχανικός επεχείρησε να το στερεώση και παρ’ολίγον να το γκρεμίση εξ ολοκλήρου.

Προ του κινδύνου της καταστροφής του έσπευσε ο δήμαρχος κι’ετηλεγράφησε εις την γενικήν διοίκησιν Κομοτινής και απεστάλησαν εκείθεν επειγόντως ο τότε επιθεωρητής των δημοσίων έργων κ. Πίσσας και ο αρχιτέκτων των σχολικών διδακτηρίων κ. Βογιατζόγλου, οι οποίοι απεμάκρυναν τον κ. Γεδεών μακράν της Αλεξανδρουπόλεως.

Η αγανάκτησις των κατοίκων δια την εγκατάλειψιν των δημοσίων κτιρίων είνε απερίγραπτος κι’εγώ απορώ πως εξακολουθούν να έρχωνται διοικηταί εδώ κάτω και να παρίστανται εις τας συνεδριάσεις της βουλής των αντιπρόσωποι του λαού εφ’όσον δεν λαμβάνεται πρόνοια υπέρ των δικαστηρίων και των σχολείων.

Το οικτρόν θέαμα και των δυο δημοσίων κτιρίων και η αδιαφορία των κεντρικών αθηναϊκών υπηρεσιών μοιραίως αναγκάζουν όλους εδώ κάτω να σκεφθούν ότι η Ελλάς δεν ενδιαφέρεται, δεν πολυσκοτίζεται και αδιαφορεί για το χαλασμό και το γκρέμισμα των δυο πολύτιμων κτιρίων. Οι δικασταί υποφέρουν, τα παιδιά χτικιάζουν, οι προϋπολογισμοί των επισκευών μένουν κλειδωμένοι στα συρτάρια των υπουργείων!

Εάν αυτό λέγεται κράτος και διοίκησις, τότε ο Θεός να μας βοηθήση να μη μας συμβούν χειρότερα δυστυχήματα…»

«Εικόνα 6: Το παλιό οθωμανικό διοικητήριο ως Πρωτοδικείο Προπολεμικά.»

Σήμερα αν ζούσε ο Ροδας και ερχόταν στην πόλη μας, θα έβλεπε ότι το εγκαταλειμμένο τότε τουρκικό διοικητήριο μπορεί να έγινε δικαστικό μέγαρο, είναι όμως ακατάλληλο, παρά την προσθήκη ενός ορόφου που έγινε το 1955, να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις μιας ευνομούμενης πολιτείας. Αν μάλιστα παρακολουθούσε σήμερα μια δίκη σε κάποιο στενό γραφείο του πάνω ορόφου πόσο θα σφιγγόταν η ψυχή του; Kαι μετά λέει κανείς ότι η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Μήπως δεν φταίει μόνο η αθηναϊκή γραφειοκρατία; Θα πρέπει επιτέλους οι τοπικοί άρχοντες να αφήσουν τα λόγια και να ενσκήψουν πραγματικά στο θέμα αυτό που αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της Αλεξανδρούπολης του 21ου αιώνα. Ελπίζω τουλάχιστο ότι μετά από 80 χρόνια όταν οι μελλοντικές γενιές θα διαβάζουν το άρθρο αυτό να μην επαναεπιβεβαιώνουν ότι η ιστορία δυστυχώς πάλι επαναλαμβάνεται.

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

Βιβλιογραφία

1. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛ. ΒΗΜΑ 21-1-1928

2. ΦΩΤΟΑΡΧΕΙΟ: Γεωργίου Π.Αλεπάκου.

Κυριακή 4 Απριλίου 2010

Η επανάσταση των Νεότουρκων και ο κόκκινος Σουλτάνος στο Dedeagatch.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 213 Απρίλιος 2010 της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’)

Τους πρώτους μήνες του 1909 ένας επαναστατικός άνεμος έπνεε πάνω από τα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα βαλκάνια. Τι είχε όμως προηγηθεί;

Το Καλοκαίρι του προηγούμενου έτους το Κομιτάτο της Ενώσεως και της Προόδου, η επίσημη οργάνωση του κινήματος των Νεοτούρκων, κατόρθωσε να επιβάλει στον αυταρχικό Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ (Abdülhamid II) (Εικόνα 1)

«Εικόνα 1: Abdulhamid II.»

την επαναφορά του Συντάγματος που είχε ο ίδιος καταλύσει μετά την ανάρρηση του στο θρόνο το 1876. Στις 16.7.1908 ο Ν. Σουιδας, Υποπρόξενος στο Δεδεαγατς (Εικόνα 2),

«Εικόνα 2: Η μεγάλη οδός στο Δεδέαγατς.»

έγραφε ότι έφθασε στην έδρα του από την Γκιουμουλτζίνα ο Λοχαγός του Επιτελείου Ρουσαν Μπέης, μέλος της Επιτροπής των Νεοτούρκων στη Θεσσαλονίκη, συνοδευόμενος από πολλούς Έλληνες και Τούρκους, που τον ακολούθησαν από τις πόλεις από τις οποίες είχε περάσει (Σέρρες, Δράμα, Ξάνθη και Γκιουμουλτζίνα). Ο Λοχαγός διάβασε στο πλήθος που συγκεντρώθηκε στο Δεδεαγατς τηλεγράφημα του Βεζύρη, το οποίο πληροφορούσε για την απονομή του συντάγματος. Στο φύλλο της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» της 19-7-1908 διαβάζουμε την είδηση ότι «επιτροπή εκ Νεοτούρκων απέλυσε προχθές της υπηρεσίας τον διοικητήν του Δεδεαγατς», ενώ στο φύλλο της 26-8-1908 της ίδιας εφημερίδας διαβάζουμε ότι «οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι Δεδεαγατς απήργησαν». Η Ελληνική κοινότητα του Δεδεαγατς μέσα στον ορυμαγδό των γεγονότων είχε και τα δικά της προβλήματα. Έτσι το φύλλο της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» της 30-10-1908 μας δίνει την είδηση υπό τον τίτλο «ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΔΩΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝ Η ΥΠΗΡΕΣΙΑ»: «Ο εν Δεδεαγατς ομογενής κ. Λεονταρίδης, ο προσενεγκών υπέρ του έθνους 60.000 φράγκα, διαμαρτύρεται δι’ επιστολής του προς τον επι των Οικονομικών Υπουργόν δια την πληθώραν των διατυπώσεων, εις ας υποβάλλεται υπο της υπηρεσίας του Υπουργείου σχετικώς προς την δωρεάν. Ως εμάθομεν, φαίνεται ότι δεν ετηρήθησαν ακριβώς οι όροι της δωρεάς, ως διέγραψεν αυτούς ο δωρητής, ούτως ώστε οι τόκοι οι λαμβανόμενοι εκ του κληροδοτήματος είνε ολιγώτεροι του προβλεπομένου ποσού.» και συνεχίζει «Έκθεσις του προξένου. Η επιστολή του κ. Λεονταρίδου διεβιβάσθη εις το Υπουργείον των Οικονομικών μετά μακράς εκθέσεως παρά του εν Δεδεαγατς Έλληνος προξένου, όστις φρονεί ότι δεν πρέπει να παρεμβάλλωνται προσκόμματα εις τον δωρητήν, ευρισκόμενον περί τα τέλη του βίου του, προς ζημίαν πιθανόν βραδύτερον του Δημοσίου, το οποίον δεν είνε απίθανον να ευρεθή εις μιαν στιγμήν και προ της ανακλήσεως της δωρεάς.»

Ποια ήταν όμως η εικόνα του Δεδεαγατς εκείνη την εποχή; Η δημοσιογράφος Μαρία Χατζηκάλου στο βιβλίο της που εκδόθηκε το 1909 «ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΕΚ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ» μας μεταφέρει την εικόνα που συνάντησε επισκεπτόμενη την πόλη μας, την οποία παραθέτομε με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού: «Από Σουφλή μετέβην είς Δεδεαγατς πόλιν παράλιον με εμπόριον τέλειον. Επεσκέφθην το εργοστάσιον των αλεύρων κ.Γ.Πρωτοπαππα (Εικόνα 3),

«Εικόνα 3: Το εργοστάσιον των αλεύρων κ. Γ. Πρωτόπαππα.»

η εργασία του βαίνει καλώς, αν και δυστυχώς παρά του ομογενούς πληθυσμού δεν έτυχεν υποστηρίξεως ής έπρεπε και η οποία ήρμοζε. Διότι είναι ο θερμότερος πατριώτης, ο οποίος παντείοις τρόποις υποστηρίζει τους Ελληνικούς πληθυσμούς. Επί του παρόντος συνησθάνθησαν τούτο οι Ελλ.πληθυσμοί, κατόπιν του δριμύτατου συναγωνισμού Αλλατίνι ήρχισε να κάμη καταπληκτικήν κατανάλωσιν και ημέρα τη ημέρα κατακτά έδαφος. Υπερτερεί το Ελληνικόν στοιχείον, το εμπόριον κατέχεται υπό των Ελλήνων. Η πόλις είναι ωραία και έχει λαμπράν άποψιν, έχει ωραία κτίρια, με τακτικούς δρόμους, Εκκλησίαν, Σχολείον (Εικόνα 4) και διάφορα άλλα φιλανθρωπικά καταστήματα.

«Εικόνα 4: Η Μητρόπολη Αίνου και το σχολείο.»

Κατά το διάστημα της εκεί διαμονής μου παρέμεινα είς το Ξενοδοχείον (Εικόνα 5) του συμπατριώτου μου Μιγκα, παρ΄ού έτυχον ιδιαιτέρων περιποιήσεων.

«Εικόνα 5: Η οδός των ξενοδοχείων.»

Εγνώρισα δε πολλάς οικογενείας περί των οποίων εσχημάτισα τας καλλιτέρας εντυπώσεις υπό έποψιν αναπτύξεως μορφώσεως ευγενείας συμπεριφοράς πρό παντός δε εκ της θρησκευτικής αγάπης και ευλαβείας.

«Εικόνα 6: Η μεγάλη οδός του Δεδέαγατς.»

Αι κυρίαι έχουν ιδρύσει Αδελφότητα Φιλοπτωχον και εν γένει καταγίνονται είς έργα φιλοπρόοδα και κοινοφελή.

«Εικόνα 7: Η οδός Φάρου.»

Έχει ωραίας δενδροστοιχίας και ο επισκεπτόμενος αυτήν κατ΄άρχάς νομίζει ότι εύρίσκεται είς Πειραιά (Εικόνες 6, 7 & 8), εν γένει η φυσική καλλονή της πόλεως είναι μαγευτική, έχει λαμπράν συγκοινωνίαν, διότι είναι σταθμός εμπορικός, αφ΄ενός και παράλιος πόλις δέχεται και όλα τα εμπορεύματα τα προερχόμενα εκ της θαλάσσης, ως και δια ξηράς σιδηροδρομικώς.

«Εικόνα 8: Ο Δημοτικός κήπος & το πασαλίκι.»

Εξωθεν του Δεδεαγατς ημίσειαν ώραν κείται ένα χωριουδάκι βουλγαρικό το οποίον είναι λίαν επικίνδυνον, μεταβαίνουσι δε πάντοτε οι ομογενείς εκεί ένεκεν των εργασιών των ερωτώμενοι δε πως τολμώσιν μεταβαίνοντες δια νυκτός εν μέσω των βουλγάρων μοι απήντουν ότι δεν φοβούμεθα μιαν ζωήν έχομεν και σήμερον και αύριον θάνατος μας περιμένει. Αυταί εν συνόλω είναι οι εντυπώσεις μου εκ Δεδεαγατς.».-

Ακολούθησαν οι εκλογές το Φθινόπωρο του 1908, ενώ το Μακεδονικό Ζήτημα που ταλάνιζε την αυτοκρατορία από τις αρχές του αιώνα άρχισε να φτάνει στο τέλος του, με Έλληνες και Βουλγάρους να καταθέτουν τα όπλα. Η επαναφορά του συντάγματος όμως δεν κατάργησε την αυταρχική συμπεριφορά του Σουλτάνου, ούτε έλυσε τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία τόσο σε εσωτερικό επίπεδο όσο και στον εξωτερικό τομέα. Η Αυστροουγγαρία ανακοίνωσε στις 6 Οκτωβρίου 1908 την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης που κατείχε ήδη από το 1878, ενώ μια ημέρα πριν η Βουλγαρία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της. Στις 7 Οκτωβρίου η Κρητική Συνέλευση ανακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα. Η αυτοκρατορία ήταν ένα καζάνι που έβραζε και η κατάσταση είναι έκρυθμη. Ο Εμμ. Αλτιναλμάζης γράφει στον Ι. Δραγούμη από το Δεδεαγατς: «Έχουμε σύνταγμα ή μάλλον αναρχίαν, η Κυβέρνησις φοβείται το Κομιτάτον, το Κομιτάτον επισήμως δεν θέλει ν’αναμιχθή εις τα της κυβερνήσεως…κυκεών διαταγών, θράσος των Βουλγάρων, περιποιήσεις των Τούρκων προς αυτούς».

Παράλληλα η εθνική «Πανελλήνια Οργάνωση» συνέχισε τον εξοπλισμό των ελληνικών πληθυσμών της Θράκης, με αρωγό το ελληνικό κράτος που έστενε κρυφά σημαντικές ποσότητες όπλων και πολεμοφοδίων στην περιοχή του Δεδεαγατς και της Αίνου για να προωθηθούν περαιτέρω στην ενδοχώρα. Όπως έγραψε ο Υποπρόξενος του Δεδεαγατς: « Χάρις εις την οργάνωσιν ταύτην και την μελετημένην του εδάφους προπαρασκευήν κατέστη δυνατόν μετ’άκρας μυστικότητος και παραδειγματικής μεθοδικότητος να πραγματοποιηθώσιν επανειλημμένας αποβιβάσεις όπλων και φυσιγγίων και εξοπλισμός μεγάλου αριθμού ομογενούς στοιχείου..». Ο αντίκτυπος από την κήρυξη της βουλγαρικής ανεξαρτησίας προκάλεσε επιπλέον ανησυχία και αναβρασμό στο ελληνικό στοιχείο, ενώ ταυτόχρονα άρχισαν να παρατηρούνται εντατικές βουλγαρικές ενέργειες για την κατατρομοκράτηση των ελληνικών πληθυσμών, την παρεμπόδιση της κυκλοφορίας και της ελεύθερης επικοινωνίας των ελληνικών χωριών.

Έτσι έφθασε το 1909. Η κυβέρνηση των Νεοτούρκων που επικράτησε στις εκλογές έδειξε το πραγματικό της πρόσωπο, μια πιο αυταρχική δηλαδή διακυβέρνηση από ο,τι την προηγούμενη περίοδο. Η ένωση όλων των εθνικοτήτων ερμηνεύονταν γι’αυτούς ως «εξοθωμανισμός» και οι ελπίδες όλων διαψεύστηκαν. Στις 12 Απριλίου του 1909 έγινε στην Κωνσταντινούπολη μια ένοπλη εξέγερση από μονάδες στρατού σε συνεργασία από «ορθόδοξους μουσουλμάνους»(κυρίως ιεροσπουδαστές, δερβίσηδες και γενικότερα το ισλαμικό παραδοσιακό κατεστημένο της πρωτεύουσας), που ζητούσαν να δοθεί τέλος στη διαφθορά της κυβερνήσεως από τις δυτικές και κοσμικές ιδέες και να πραγματοποιηθεί μια επιστροφή στις αρχές της Σαρίας (Şeriat) -του ιερού νόμου του Ισλάμ. Ο Σουλτάνος είχε την απρονοησία να ευθυγραμμιστεί με τους αντεπαναστάτες, διέταξε το κοινοβούλιο να σέβεται το «Σεριατ» και συγχώρησε τους στασιαστές. Αλλά ο Μαχμούτ Σεβκετ Πασάς (Mahmud Şevket Paşa), ο νεότουρκος Διοικητής της 3ης στρατιάς διέταξε την αποστολή από τη Θεσσαλονίκη στρατευμάτων να καταστείλουν το κίνημα. (Εικόνα 9)

Στο φύλλο της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ» της 12-4-1909 διαβάζουμε ανταπόκριση από την Κωνσταντινούπολη, ότι από το Δεδεαγατς έφθασαν εκεί με το ατμόπλοιο «Γαρπ» 2.000 στρατιώτες κατά μια εκδοχή για να ενισχύσουν τον εκεί στρατό κατ’άλλη για να απολυθούν.

«Εικόνα 9: Στρατιώτες του Mahmud Şevket Paşa στο δρόμο για την Κων/πολη.»

Στις 16 Απριλίου 1909 τα στρατεύματα των επαναστατών, περίπου 100 αξιωματικοί και 1000 στρατιώτες, φεύγουν από τη Θεσσαλονίκη για την Τσατάλτζα (Tschataldja), όπου φθάνουν την επόμενη. Στην πορεία μάλιστα ενισχύθηκαν με πολλούς εθελοντές απ’όλη τη Μακεδονία.

«ΣΚΡΙΠ 16-4-1909»

Τα στρατεύματα αυτά περάσαν και από το Δεδεαγατς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η Εταιρεία των Ανατολικών Σιδηροδρόμων πήρε μεγάλο ρίσκο όταν έθεσε τους συρμούς της στην υπηρεσία των Θεσσαλονικιών στρατευμάτων, καθόσον σε περίπτωση αποτυχίας θα είχε εκτεθεί ανεπανόρθωτα. Μάλιστα ο στρατηγός Hussein Husny, ο οποίος υπέγραφε ως Αρχιστράτηγος του στρατού πολιορκίας, συνδέθηκε με ασύρματο στις 18 Απριλίου από το Δεδεαγατς με όλες τις Πρεσβείες στο Πέραν. Ήταν η πρώτη επίσημη κίνηση των επαναστατών με την οποία φανέρωσαν την προσέγγιση τους στην πρωτεύουσα καθώς και εξεδήλωσαν τους στόχους τους που ήταν η σωτηρία του συντάγματος και η τιμωρία των προδοτών που το αμφισβήτησαν. Για το λόγο αυτό οι NY TIMES στο φύλλο της 19-4-1909 μεταδίδουν ότι το στρατηγείο του στρατού των επαναστατών είναι στο Δεδεαγατς.

«ΕΜΠΡΟΣ 14-4-1909»

Ύστερα από δυο βδομάδες ταραχών και μαχών στην πρωτεύουσα, στις 27 Απριλίου ο γέρος Σουλτάνος κηρύχθηκε έκπτωτος και τον διαδέχτηκε ο «άχρωμος» αδερφός του Reshad Efendi ως Μωάμεθ ο Ε΄ (Mehmed V). Ο έκπτωτος Σουλτάνος, παρά την επιθυμία του να παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη, αποφασίστηκε να εξοριστεί στη Θεσσαλονίκη. Το τραίνο που θα τον μετέφερε, ο οποίος σημειωτέον είχε πάνω από 30 χρόνια να δει τραίνο, περιλάμβανε δυο καταπληκτικά βαγόνια, ένα σαλόνι και ένα υπνοδωμάτιο και τα δυο φωτιζόμενα με ηλεκτρισμό. (Εικόνα 10).

«Εικόνα 10: Βαγόνι του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ.»

Τα βαγόνια αυτά που διέθεσε η εταιρεία Ανατολικών Σιδηροδρόμων, αν και είχαν κατασκευαστεί ειδικά για τον Σουλτάνο με κόστος πάνω από ένα και μισό εκατομμύρια γαλλικά φράγκα, ποτέ δεν είχαν χρησιμοποιηθεί από αυτόν μέχρι τότε. Το τραίνο που θα μετέφερε στην εξορία τον πρώην Σουλτάνο με το χαρέμι του ξεκίνησε στις 2.45 τα ξημερώματα. Η μόνη στάση έγινε στο Δεδεαγατς, όπου θα άλλαζε η ατμομηχανή. Εκεί σε παράλληλη γραμμή λίγα μόνο μέτρα από τον έκπτωτο Σουλτάνο ήταν ένα άλλο τραίνο γεμάτο με πιστούς στρατιώτες της προσωπικής του φρουράς με προορισμό όπως και ο αφέντης τους την εξορία. Καμιά όμως πλευρά δεν ήξερε πόσο κοντά ήταν μεταξύ τους. Ο οδηγός της ατμομηχανής είχε σαφείς εντολές να μην κάνει καμία στάση μέχρι τη Θεσσαλονίκη και σε περίπτωση που η ατμομηχανή χρειαζόταν νερό θα έπρεπε να αφήσει πίσω το τραίνο και να πάει στο σταθμό μόνο με την ατμομηχανή. Έτσι και έγινε και ύστερα από ένα συνεχόμενο ταξίδι 20 ωρών το τραίνο έφτασε στις 10 το βράδυ της 28ης Απριλίου 1909 στη Θεσσαλονίκη και ο πρώην Σουλτάνος οδηγήθηκε στη Βίλλα Αλλατίνη.

Με την καθαίρεση του Αβδούλ Χαμίτ (Abdülhamid II), τέλειωνε μία περίοδος δεσποτισμού και αιματηρών διώξεων, γι’αυτό και είχε επονομαστεί ως ο «Κόκκινος Σουλτάνος» (Kızıl Sultan). Άρχιζε μια νέα περίοδος για την Οθωμανική αυτοκρατορία πιο καταστροφική για την ίδια αλλά και για τους λαούς που την αποτελούσαν. Στα γεγονότα αυτά έπαιξε και η μικρή μας πόλη το δικό της ρόλο αλλά και επηρεάστηκε από αυτά, στη μετέπειτα πορεία της.

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

Βιβλιογραφία

1. The revolution in Constantinople and Turkey, sir W. M. Ramsay, 1909

2. Turkey in revolution, Charles Roden Buxton, 1909

3. The fall of Abd-Ul-Hamid, Francis McCullagh, 1910

4. Life of Abdul Hamid, sir Edwin Pears, 1917

5. Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ Της ΕΛΛΑΔΑΣ 1770-1923, DOUGLAS DAKIN, ΜΙΕΤ 1989

6. Purnel ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΟΣ, ΤΟΜΟΣ 1, 1968

7. ΘΡΑΚΗ ΜΟΡΦΕΣ & ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1902-1922, ΚΑΛ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗ ΜΟΥΣΙΠΟΥΛΟΥ, ΠΙΤΣΙΛΟΣ 1991

8. ΘΡΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, Κ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, 1990

9. ΦΩΤΟΑΡΧΕΙΟ: Γεωργίου Π.Αλεπάκου.