Η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» της 15-10-1915 (παλαιό ημερολόγιο) αναφέρει : «Οι Έλληνες είχον εκδιωχθεί υπό των Βουλγάρων. Τα καταστήματα , αι οικίαι, τα κτήματα ήσαν όλα ελληνικά αλλ’ είχον δημευθή… Επίσης ο μύλος Πρωτόπαππα (Εικόνα 1) εξηκολούθει να είνε ελληνικός αν και δεν ειργάζετο, διότι η Βουλγαρία εζήτει να τον ενοικιάση εις Βουλγαρικήν εταιρείαν. Ο Πρωτόπαππας απέθανε. Το ζήτημα έμεινεν εκκρεμές».
Εικόνα (1) Ο Μύλος του Πρωτόπαπα στο Dedeagatch γύρω στο 1900 (εγκαίνια)
Ο Άγγελος Ποιμενίδης με γλαφυρότητα περιγράφει την εικόνα που παρουσίαζε το Δεδεαγατς εκείνη την εποχή: «Δυο χρόνια μόλις ήταν που είχαν εγκατασταθεί οι Βούλγαροι στο Δεδεαγατς…. και αρχίζουν τον αμείλικτο διωγμό του Ελληνικού στοιχείου της Θράκης και ιδιαίτερα το ξερίζωμα της ζωτικής Ελληνικής Κοινότητος Δεδεαγατς. Εργασίες, περιουσίες, γη των πατέρων, προκοπή, άνθιση, όνειρα εθνικά ορμητήρια και ιερά τεμένη εγκαταλείπονται και εκπατρίζεται ο κόσμος, παίρνοντας το δρόμο της προσφυγιάς…. το Δεδεαγατς σαν άδειασε από τους δραστήριους δημιουργούς του έμεινε από το 1914 ως το 1920 γυμνό και έρημο ολότελα.(Εικόνα 2 & 3)
Εικόνα (2) Άποψη του Dedeagatch στο Φάρο γύρω στο 1915
Εικόνα (3) Βούλγαροι αξιωματικοί στο έρημο Dedeagatch.
Έγινε μια στρατιωτική πόλις με λίγους Βουλγάρους, που φύλαγαν τα οχυρώματα που είχαν ανασκάψει κατά μήκος της παραλίας ως την Καβάλα και το Σταυρό για να σταματήσουν τυχόν αποβάσεις στρατευμάτων της Ανταντ. Έμοιαζε με απέραντο κοιμητήριο με άδεια και λεηλατημένα σπίτια, η ωραία πόλις. Ψυχή δεν υπήρχε.»
Από το Φεβρουάριο του 1915 ο Τσώρτσιλ πρώτος λόρδος του αγγλικού Ναυαρχείου άρχισε να εφαρμόζει το σχέδιο του για την εκπόρθηση των Δαρδανελλίων με απώτερο σκοπό την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης που είχε συμμαχήσει με τη Γερμανία ήδη από την έναρξη του πολέμου.
Στο Μούδρο της Λήμνου εγκαταστάθηκε μια μεγάλη συμμαχική ναυτική δύναμη αποτελούμενη από 23 θωρηκτά, 5 καταδρομικά, 15 αντιτορπιλικά και αμέτρητα άλλα μικρότερα και βοηθητικά πλοία (Εικόνα 4) τα οποία βομβάρδιζαν ανηλεώς τις τουρκικές ακτές.
Εικόνα (4) O Αγγλογαλικός στόλος στο Μούδρο της Λήμνου το 1915 λίγο πριν από τον βομβαρδισμό του Dedeagatch , σε καρτ ποσταλ της εποχής.
Ο Αθ. Χαλκιόπουλος από το Δεδεαγατς έγραφε στο Υπουργείο των Εξωτερικών (εγγρ. 2904/16.3.1915 και 3208/26.3.1915-παλ. ημερολόγιο) ότι «δυο θωρηκτά και 4 αντιτορπιλικά βομβάρδισαν τα τουρκικά πυροβολεία της Αίνου και τα σίγησαν». Στο φύλλο μάλιστα της 24ης Απριλίου 1915 της βρετανικής εφημερίδος Daily Mirror διαβάζουμε ότι «Δυο βρετανικά πολεμικά πλοία εμφανίστηκαν χθές (22 Απριλίου) έξω από το Δεδεαγατς και απέδωσαν τιμές στη βουλγαρική σημαία. Πρόσφυγες από την τουρκική Θράκη που έφθασαν στην Βουλγαρία λένε ότι κυριαρχεί ο πανικός ανάμεσα στους κατοίκους κατά μήκος ολόκληρης της τουρκικής ακτής στο Αιγαίο εξαιτίας του βομβαρδισμού της Αίνου. Αναφέρουν επίσης ότι οι σύμμαχοι έχουν επιβιβάσει καινούργια στρατεύματα στην Αίνο.»
Η Βουλγαρία αμφιταλαντευόταν ακόμα μεταξύ των κεντρικών αυτοκρατοριών από τη μια και των δυνάμεων της Ανταντ από την άλλη κρατώντας ουδέτερη στάση ενώ η Ελλάδα είχε αρχίσει να μπαίνει στο γνωστό διχασμό ανάμεσα στον Βενιζέλο που επιθυμούσε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό της Ανταντ και τον Βασιλέα Κωνσταντίνο που ακολουθούσε γερμανόφιλη πολιτική.
Παράλληλα από τον τύπο της εποχής μαθαίνουμε ότι συχνά μοίρες του συμμαχικού στόλου περιπολούσαν στη περιοχή κάνοντας εμπάργκο στο λιμάνι του Δεδεαγατς προκειμένου να αποτρέψουν τον εφοδιασμό των Οθωμανών με σιτάρι προκαλώντας έτσι την αντίδραση της Βουλγαρίας, η οποία περίμενε τη έκβαση των επιχειρήσεων στην Καλλίπολη για να εκδηλωθεί. Η πλάστιγγα όμως είχε αρχίσει να γέρνει υπέρ των Γερμανών γι’αυτό σε δημοσίευμα της Αυστραλιανής εφημερίδας The Argus της 9.10.1915 διαβάζουμε ότι «Οι Βούλγαροι έχουν εκκενώσει όλα τα σπίτια στην παραλία, έχουν τοποθετήσει στα οχυρά πανίσχυρα πυροβόλα και διπλές σειρές ναρκών έξω από το λιμάνι. Το Δεδεαγατς περιγράφεται ως γεμάτο από στρατεύματα με Γερμανούς αξιωματικούς»
Πράγματι οι αποτυχίες των συμμάχων στην Καλλίπολη και οι επιτυχίες των Γερμανών οδηγούν τελικά τη Βουλγαρία στο πλευρό των κεντρικών δυνάμεων και στις 14 Οκτωβρίου 1915 κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας ενώ τις αμέσως επόμενες ημέρες οι δυνάμεις της Ανταντ κηρύσσουν τον πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας.
Έτσι την Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 1915 (7.10.1915-παλαιο ημερολόγιο) μοίρα του συμμαχικού στόλου αποτελούμενη από είκοσι βρετανικά πολεμικά πλοία, εκ των οποίων τρία θωρηκτά, δυο βοηθητικά εύδρομα και 15 αντιτορπιλικά μεταξύ των οποίων το HMS Μ 28 και το HMS M 15 (Εικόνα 5) έλαβε την εντολή να βομβαρδίσει το Δεδεαγατς. Τα τρία θωρηκτά ήταν το HMS Swiftsure, (Εικόνα 6) το HMS Theseus (Εικόνα 7) και το HMS Doris, (Εικόνα 8) το οποίο ηγούνταν της όλης επιχείρησης με τον Πλοίαρχο Larken.
Εικόνα (5) Το Βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Μ 28 που συμμετείχε στο βομβαρδισμό με το όμοιο του HMS M 15
Εικόνα (6) Το Βρετανικό θωρηκτό HMS Swiftsure βάλλοντας κατά του Dedeagatch
Εικόνα (7) Το Βρετανικό θωρηκτό HMS Theseus
Εικόνα (8) Το Βρετανικό θωρηκτό HMS Doris, ναυαρχίδα του στόλου που επιχείρησε το βομβαρδισμό υπό τον πλοίαρχο Larken
Η περιγραφή του βομβαρδισμού από ένα Βρετανό αξιωματικό του ναυτικού που πήρε μέρος στην επιχείρηση, όπως δημοσιεύθηκε στους NEW YORK TIMES στις 10.11.1915 είναι συγκλονιστική : «Γύρω στις 1.15 εξαπολύσαμε πυρ κατά των μεγάλων στρατώνων στα δυτικά του Δεδεαγατς και κάπως αγχωμένα περιμέναμε την απάντηση. Η αναφορά των μυστικών υπηρεσιών μας είχε δώσει λόγους να πιστεύουμε ότι θα βρίσκονταν εκεί 60.000 άνδρες και 350 πυροβόλα ή το μεγαλύτερο μέρος αυτών εναντίον μας. Η πρώτη μας βολή τους έβγαλε έξω από τους στρατώνες και πήραμε τα επάνω μας για λίγο και τους αφήσαμε να ανασυνταχθούν.
Ύστερα τους χτυπήσαμε δυνατά κ’ απανωτα από απόσταση 2800 γιάρδων (2560μ), κάνοντας τεράστιες τρύπες και θρυμματίζοντας μεγάλες εκτάσεις των τοίχων. Εκτός και αν κάποιος σκοτώθηκε μέσα στο κτίριο πιστεύω ότι δεν τραυματίσαμε κανένα. Πήγαμε εκεί μόνο για να προκαλέσουμε ζημιά και καταστροφή και όχι γα να σκοτώσουμε αφού ο φειδωλός Βούλγαρος μισεί να βλέπει την περιουσία του να καταστρέφεται αλλά λιγο ενδιαφέρεται αν ο γείτονας του ακόμη και ο ίδιος πέφτει κάτω αναίσθητος.
Μετά από λίγο πήγαμε για το λιμάνι, έργο που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς καθώς ο όγκος των καικιών τα οποία είχαμε εντολές να χτυπήσουμε ήταν χαμηλά από τον εξωτερικό κυματοθραύστη και η ελάχιστη τροποποίηση της γωνίας βολής των πυροβόλων έκανε μεγάλη διαφορά.
Ευτυχώς ο άμαχος πληθυσμός είχε όλος φύγει και τα στρατεύματα κρύβονταν πίσω από τους λόφους. Όταν αντιληφθήκαμε ότι κανείς δεν χτύπησε μετατράπηκε το όλο σκηνικό σε μια εορταστική ανάμνηση της ναυμαχίας του Τραφάλγκαρ καθώς ήταν η εκατοστή δέκατη επέτειος. Σε όλα βάλαμε φωτιά. Τα μόνα πράγματα που μας αψήφησαν εντελώς ήταν οι θημωνιές. Κάψαμε μια τεράστια ποσότητα από κάρβουνο, πολλά σκευοφόρα βαγόνια και φορτηγά , βάρκες και δυο αποθήκες πετρελαίου αλλά οι μεγαλύτερες φλόγες ήταν στις αποθήκες εμπορευμάτων πίσω από το λιμάνι με τα καίκια και σε ένα τεράστιο εργοστάσιο γεμάτο από πολύ εύφλεκτα πράγματα. Αυτό είχε 6 ορόφους των δέκα παραθύρων και είχε δυο εφεδρικές πτέρυγες των τεσσάρων ορόφων η κάθε μιά.
Με ένα ζωηρό άνεμο να μας βοηθά και καμία πυροσβεστική υπηρεσία να χαλά το ευχάριστο θέαμα ήταν ένα υποβλητικό ξέσπασμα και οι φλόγες έριχναν σκιά σε μια απόσταση 6 ναυτικών μιλίων.
Σχεδόν 12 χιλιόμετρα από βαγόνια και φορτηγά καηκαν ευχάριστα με τη φωτιά να πηδάει από το ένα στο άλλο, ακόμα τρώγοντας και τα προσήνεμα. Οι αποθήκες καηκαν καλα η μια ύστερα από την άλλη. Είχαν μεγάλους γυάλινους φεγγίτες που είχαν θρυμματιστεί από τους βομβαρδισμούς και αέριζαν τη φωτιά όμορφα.
Το γραφείο του Λιμεναρχείου πρέπει να είχε κάτι στεγνό μέσα γιατί κάηκε μεγαλόπρεπα.
Το σπουδαίο ήταν ότι κανείς δεν προσπάθησε να σβήσει τις φλόγες και παρόλο που υπήρχε καπνός ο βομβαρδισμός φώτιζε τα πράγματα και βοηθούσε τον εξαερισμό ούτως ώστε υποθέτω ότι δεν θα ξαναδώ καλύτερες φλόγες από αυτές που είδα στο Δεδεαγατς.
Οι σπίθες από το μεγάλο εργοστάσιο έβαλαν φωτιά προς την κατεύθυνση που φυσούσε ο άνεμος. Η φωτιά από τη στοίβα με το κάρβουνο δυστυχώς δεν εξαπλώθηκε αλλά κάηκε φεγγοβολώντας στον άνεμο.
Ο άνεμος ήταν δυνατός από τα βορειανατολικά έτσι το κατοικήσιμο μέρος της πόλης λίγο κινδύνεψε από τις φλόγες και δεν χτυπήσαμε το κτίριο της Διοίκησης ή το Ταχυδρομείο καθώς ήταν ανάμεσα σε ιδιωτικές οικίες.
Παραμείναμε μέχρι το σκοτάδι απολαμβάνοντας τις φλόγες. Οι φλόγες από τις μεγάλες αποθήκες πρέπει να ξεπέρασαν τα τριακόσια πόδια (91μ) και η φωτιά έδειχνε συμπαγής από τη βάση προς τα πάνω, στήλες μάκρους 50 ή 60 ποδιών (18μ) εφορμούσαν προς τα πάνω από καθένα από τα 60 παράθυρα στην πρόσοψη και από τα δυο παραρτήματα και τα παράθυρα στη δυτική πλευρά.
Η αποθήκη πετρελαίου κάηκε κατά τη διάρκεια του απογεύματος κάνοντας μεγάλη λάμψη και κάποιες φλόγες πολύ μαύρες μαζί με λιπαρό καπνό που ανέβηκαν στα 1500 πόδια (457μ) για 2 μίλια. Δυστυχώς ήταν σε μια δεξαμενή στο έδαφος έτσι δεν μπορούσε να επεκταθεί πολύ. Αλλά ένα βαγόνι είχε μέσα πετρέλαιο ή πίσσα και όλο κάηκε φλεγόμενο σωστό αξιοθέατο. Μερικά δέντρα τσουρουφλίστηκαν από τις φλόγες αλλά τα περισσότερα από αυτά είναι στο κατοικήσιμο μέρος της πόλης που νομίζω ότι είναι ασφαλές. Δεν ρίξαμε βολές σε αυτό. Και ο άνεμος δεν το απείλησε. Η εκκλησία δεν χτυπήθηκε παρόλο που είχε αναφερθεί ότι είχε ένα σταθμό παρατήρησης και ένα ασύρματο πομπό πάνω σε αυτή.»
Αυτόπτης μάρτυρας του βομβαρδισμού ήταν και ο πρόξενος τη Ελλάδος Αθ. Χαλκιόπουλος που έμεινε μέχρι τέλους και κατόρθωσε να διασώσει τα αρχεία του προξενείου. Σε σχετική του έκθεση(έγγρ. 654/11.10.15-παλ. ημερολόγιο) στο Υπουργείο Εξωτερικών, έγραψε «…Άμα τω αρξαμένω σφοδροτάτω βομβαρδισμώ της Πέμπτης άπασαι αι πολιτικαί αρχαί Δεδεαγατς κατέλιπον την πόλιν, τελεία δε ερήμωσις εβασίλευσεν εν τη πόλει πάντων ανεξαιρέτως εγκαταλειψάντων αυτήν λόγω ενσκήψαντος πανικού… Επί του βομβαρδισμού αναφέρω ότι ούτος αρξάμενος την παρελθούσαν Πέμπτη τη μια και δέκα λεπτά μετά μεσημβρίαν διήρκεσε μέχρι της πέμπτης και ημισείας. Μετέσχον εν όλω είκοσι αγγλικά πολεμικά, εν οις τρία θωρηκτά, δυο μεταγωγικά κι τα λοιπά αντιτορπιλικά. Προ του βομβαρδισμού προηγήθη κατόπτευσις δια δυο υδροπλάνων των στρατώνων, εν οις ευρίσκετο κατεσκηνωμένος στρατός. Ο βομβαρδισμός υπήρξε σφοδρότατος και συνεχής, καταλήξας εις πυρκαιάν».
Ο βομβαρδισμός χαρακτηρίστηκε από τον τύπο της εποχής ιδιαίτερα σκληρός σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που «αντήχησε μέχρι Βάρνας» (εφημ. Παρισινός Χρόνος (Le Τemps) της 11.10.1915-παλ.ημερολογ.). Από την εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 12-10-1915 (παλαιό ημερολόγιο) μαθαίνουμε για τον «απολογισμό» του βομβαρδισμού και τις ζημιές που προκάλεσε: «Ο βομβαρδισμός υπήρξε σφοδρότατος και προεκάλεσε πυρκαιάς.… Οι στρατώνες κατεστράφησαν εξ ολοκλήρου με τας πρώτας οβίδας. Δυο λόχοι του 40ου συντάγματος πεζικού… κατελήφθησαν εντός των στρατώνων κατά τον βομβαρδισμόν και ετάφησαν υπό τα ερείπια… πλέον των χιλίων στρατιωτών εφονεύθησαν, πολυάριθμοι δε τραυματίσθηκαν. Εκ των ιδιωτών αριθμούνται δέκα θύματα εκ των οποίων δυο γυναίκες…. Αι εν τη πόλει προξενηθεισαι ζημίαι είνε μέγισται. Αι πλείσται των οικιων και των καταστημάτων καστράφησαν. Ανήκον σχεδόν αποκλειστικώς εις Έλληνας. Αι ζημίαι δε ανέρχονται εις πολλά εκατομμύρια. Πυρκαιά βοηθούμενη υπό σφοδρού ανέμου, εξερράγη εις το καφενείον Καραμανλή, το οποίο εχρησιμοποιείτο ως ναυτών, μετεδόθη δ’ έπειτα εις το ξενοδοχείο Ντελή-Μιχάλη και τη λαικήν συνοικίαν. Τα γραφεία του ατμοπλοικού πρακτορείου Χατζή - Δαούτ, το ξενοδοχείον Χατζή - Μαργαρίτη, το ωρολογοποιείον Αγκωπ, το ραφείον Αβρααμ Χαδεμ, το ξενοδοχείον Καπάτη, το υποκατάστημα της Τραπέζης Θεσσαλονίκης και άλλα παρακείμενα καταστήματα απετεφρώθησαν. Πυρκαιαί εξερράγησαν και εις άλλας συνοικίας. Το ξενοδοχείον «Ρούμελη», ιδιοκτησία Λεφάκη, τα ακίνητα Τιμαρέλη (Φιμερέλη) και Τακέλλα, Μιλλιόν, Γούδα, Βερμόζα, Ιωάννου, το καφενείον Φεμέρογλου, τα γραφεία Σιγγερ, το λιμεναρχείον, το πρακτορείον Μεσσαζερη, η οικία και τα καταστήματα αδελφών Καψελλέρη, αι σιταποθήκαι των σιδηροδρόμων, το κατάστημα του τελωνείου, ο μέγας ατμόμυλος Πρωτοπαππα, (Εικόνα 9)
Εικόνα (9) Ο ατμόμυλος Πρωτόπαπα κατεστραμμένος από το σφοδρό βομβαρδισμό του από τον Άγγλο – Γαλλικό στόλο το 1915 κατά την επιχείρηση Δαρδανελλίων. (Αρχείο Αλέκου Παναγιώτου)
οι δυο σιδηροδρομικοί σταθμοί, και ο στρατιωτικός σταθμός και η πρώτη γέφυρα των Ανατολικών σιδηροδρόμων κατεστράφησαν εκ του βομβαρδισμού και των πυρκαιών. Όλες αι φορτηγίδες και τρείς ατμάκατοι ευρισκόμενοι εν τω λιμένι κατεβυθίσθησαν.» (Εικόνα 10, 11, 12, 13)
Εικόνα (10) Το Dedeagatch μετα τον βομβαρδισμό με κατεστραμμένες τις αποθήκες του λιμανιού.
Εικόνα (11) Άποψη του Dedeagatch χωρίς τις αποθήκες μετα τον βομβαρδισμό του 1915.
Εικόνα (12) Βούλγαροι αξιωματικοί επιθεωρούν τις ζημιές στο λιμανάκι του Dedeagatch μετα τον βομβαρδισμό. (Πατήστε το zoom που βρίσκεται στο κάτω δεξιό μέρος της εικόνας, για να δείτε σε μεγέθυνση τις ζημιές.)
Εικόνα (13) Βούλγαροι αξιωματικοί στο λιμάνι μετα τον βομβαρδισμό.
Στις συνέπειες του βομβαρδισμού πρέπει να προσθέσουμε και την αποχώρηση των ξένων αντιπροσωπειών από την πόλη. Στους “NEW YORK TIMES” της 25.10.1915 αναφέρεται ότι «ύστερα από εντολές της βουλγαρικής διοίκησης οι ξένοι πρόξενοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Δεδεαγατς» μεταξύ αυτών και ο Αθ. Χαλκιόπουλος ο οποίος ζήτησε να μεταφέρει την έδρα του στην Ξάνθη.
O φιλοβασιλικός τύπος της εποχής (εφημ. ΕΜΠΡΟΣ της 15-10-1915-παλαιο ημερολόγιο) επέκρινε το βομβαρδισμό και έθεσε θέμα αποζημιώσεων: «Αι περιουσίαι και το Δεδεαγατς εν γένει κατά τα 9 ½ ήτο και είναι ελληνικά έστω και αν είχον εκδιωχθεί οι Έλληνες, γνωρίζει δε η Αγγλία τούτο ως και τας βλέψεις της Ελλάδος. Οπωσδήποτε και αν έχει το πράγμα οι Άγγλοι βομβαρδίζοντες δεν ήσαν εν τάξει έστω και αν ήσαν Βουλγαρικά. Το διεθνές δίκαιον ορίζει ότι δεν βομβαρδίζονται ανοχύρωται πόλεις-τοιούτον δε ήτο το Δεδεαγατς, διότι είνε βέβαιον ότι ούτε οχυρώματα ούτε τορπίλλας είχε. Και αν ήτο ωχυρωμένον, το διεθνές δίκαιον ορίζει ότι προ του βομβαρδισμού ο στόλαρχος οφείλει να προειδοποιήση τας μεν αρχάς να καταστρέψουν αι ίδιαι τας τορπίλλας και οχυρώματα, τους δε αμάχους να φύγουν. Η αντίληψις της ελληνικής Κυβερνήσεως είνε ότι ο βομβαρδισμός δεν εγένετο εν τάξει. Η Ελληνική Κυβέρνησις δεν δύναται να διαμαρτυρηθή εφ’όσον το Δεδεαγατς ήτο υπό την κατοχήν της Βουλγαρίας. Εν τούτοις επι τη βασει των υποβληθησομένων αιτήσεων των Ελλήνων θα ζητήση αποζημιώσεις.» Σε άλλο όμως φύλλο της ίδιας εφημερίδας φαίνεται ότι η κυβέρνηση διέψευσε τις πληροφορίες για αποζημίωση: «Κατ΄επισήμους πληροφορίας η Κυβέρνησις εις ουδεμίαν πρόκειται να προβή διαμαρτυρίαν δια την υπο του συμμαχικού στόλου κατά τον βομβαρδισμόν του Δεδεαγάτς καταστροφήν των οικιών και καταστημάτων των εκεί Ελλήνων και να ζητήση ως διεδόθη την αποζημίωσίν των. Κατά τας αυτάς ανωτέρω πληροφορίας η Κυβέρνησις δεν δύναται να αξιώση την αποζημίωσιν των εκ του βομβαρδισμού παθόντων Ελλήνων, διότι κατά τα διεθνώς νόμιμα τα ακίνητα εν περιπτώσει φθοράς κατά τον πόλεμον δεν αποζημιούνται.»
Στις επόμενες ημέρες αγγλικά υδροπλάνα και στόλος επανέλαβαν το βομβαρδισμό της πόλης. Αυτή τη φορά συμμετείχε και ένα παμπάλαιο ρωσικό καταδρομικό το Askold (Εικόνα 14) με πέντε επιβλητικά φουγάρα δείγμα του ρωσικού ενδιαφέροντος για το νέο διασυμμαχικό μέτωπο καθώς επίσης και το ιταλικό εύδρομο Piemonte. (Εικόνα 15)
Eικόνα (14) Το ρωσικό καταδρομικό Askold
Εικόνα (15) To Ιταλικό εύδρομο Piemonte
Ενδιαφέρον έχει το άρθρο που διαβάζουμε στο φύλλο της 17.11.1915 της Αυστραλιανής εφημερίδας “The Argus”: «Το Piemonte έβαλε φωτιά στο σιδηροδρομικό σταθμό, κατέστρεψε δυο τραίνα και έριξε βολές στην παραλία. Εκείνη τη στιγμή το καταδρομικό δέχτηκε επίθεση από υποβρύχιο αλλά με έξυπνες μανούβρες κατόρθωσε να ξεφύγει. Το Piemonte πυροβόλησε κατά του υποβρυχίου του οποίου η τύχη είναι αβέβαιη».
Στο φύλλο της Αυστραλιανής “The Argus” της 25.10.1915 διαβάζουμε και την επίσημη βουλγαρική ανακοίνωση για τον βομβαρδισμό: «12 συμμαχικά πλοία βομβάρδισαν τις ακτές του Αιγαίου. Δεν είχε καμία στρατιωτική σημασία.»
Ο βομβαρδισμός μπορεί να μην είχε καμία σημασία στην έκβαση του πολέμου επηρέασε όμως την ιστορία της πόλης. Έγραψε σχετικά ο Αγγ. Ποιμενίδης «Οι κανονιές που έριξαν τα Αγγλικά θωρηκτά, που είχαν ορμητήριο το Μούδρο της Λήμνου, για να χαλάσουν τον μεγάλο κυλινδρόμυλο του Πρωτόπαπα, το Σιδηροδρομικό σταθμό και τους τούρκικους στρατώνες του Ουτς Κουρναλί (της σημερινής Νέας Χιλής), δεν ήταν βροντές εκδικητικές θαρρώ, παρά χαιρετιστήριες του οργίου των κατακτητών και εωσφορική Νέμεσις θωπευτική των ανομολογήτων ξεσπερμευτών του ελληνισμού του Δεδεαγατς. Οι καταστροφές εκείνες των κτιρίων επηρέασαν την τύχη και το μέλλον της πόλης μας μετά την απελευθέρωση του 1920, αλλά εδώ δεν πέφτει ο λόγος να αναπτύξω το πώς και το γιατί. Ας το αναμετρήσουν οι σημερινοί δημοσιολόγοι και οι οργανώσεις της πόλης μας, που υψώνουν αγωνιώδεις επικλήσεις για το γεγονός ότι σήμερα φθίνει η πόλις μας και για να ιδρυθούν λ.χ. εργοστάσια ζάχαρης, σιδηροδρομικός σταθμός, τουριστικά ξενοδοχεία και ΚΕΝΑ…»
ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
Πηγές:
1. Επιτομή Παγκόσμιου Ιστορίας τομ.Β’.
2. Διχασμός - Μ.Ασία – Φοίβου Γρηγοριάδη τομ. πρώτος.
3. Αλεξανδρούπολη η εκατοντάχρονη ιστορία της 1878 - 1978 Αθανασίου Κριτού
4. ΘΡΑΚΙΚΑ σειρά δεύτερη τομ. πέμπτος Αγ. Ποιμενίδης.
5. ΘΡΑΚΗ μορφές και γεγονότα 1902 - 1922 Κ. Παπαθανάση - Μουσιοπούλου
6. Εφημερίδες: Αρχεία εφημερίδων στο διαδίκτυο έτους 1915 :ΣΚΡΙΠ, ΕΜΠΡΟΣ, “The Argus”, “NEW YORK TIMES”, Daily Mirror , “The London Daily Telegraph”, Παρισινός Χρόνος (Le Temps).
7. φωτοαρχείο: Γ. Π. Αλεπάκου
8. Μεταφράσεις κειμένων: Χρύσα Αλεξάκη
2 σχόλια:
Αγαπητέ Πέτρο
Διάβασα το άρθρο σου για τους βομβαρδισμούς του Δεδέαγατς από τους Συμμάχους το 1915. Είναι μια πολύ καλή εργασία.
Κατ΄ αρχήν δεν έχεις βάλει στον blog δυνατότητα αναγραφής σχολίων. Νομίζω ότι πρέπει να υπάρχει αυτή η δυνατότητα για να μπορούν να εμπλουτιστούν τα άρθρα σου και με άλλες πληροφορίες από αναγνώστες.
Συμπληρωματικά στοιχεία:
1ον Ο βομβαρδισμός έγινε στις 7 Οκτωβρίου 1915 και η πόλη βομβαρδίστηκε άλλες δύο φορές, στις 13 Οκτωβρίου με συμμετοχή υδροπλάνων και στις 16 Οκτωβρίου από θαλάσσης και αέρα.
2ον Στις επιχειρήσεις αυτές, οι σύμμαχοι, εκτός από πλοία, χρησιμοποίησαν και υδροπλάνα. Έτσι το Δεδέαγατς ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που απέκτησε εμπειρία αεροπορικού βομβαρδισμού. Προηγουμένως (Απρίλιο 1915) είχε βομβαρδισθεί με αεροπλάνα η Μάδυτος, όπου είχε το στρατηγείο του ο Λίμαν φον Σαντερς.
3ον Λέγεται ότι οι Βούλγαροι και οι Γερμανοί, κατεδάφισαν τα μεγάλα παραλιακά κτίρια και αφαίρεσαν από αυτά τη χοντρή ξυλεία (δοκάρια) για να κατασκευάσουν οχυρωματικά έργα στη παραλία. Μάλιστα τα πολυβολία που κατασκεύασαν στην παραλία με την ξυλεία αυτή τα εξόπλισαν με Γερμανικά πολυβόλα.
4ον Θύμα του βομβαρδισμού αυτού ήταν, 45 χρόνια μετά (5 Απριλίου 1962), και ο οικοδόμος Παναγιώτης Ψύλλας, που σκοτώθηκε κατά την κατεδάφιση του ερειπωμένου, συνεπεία του βομβαρδισμού Μύλου του Πρωτόπαπα.
Θόδωρος Ορδουμποζάνης
Σημαντικότατες πληροφορίες πατριώτη!
Μπράβο.
doc
Δημοσίευση σχολίου