Το θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» στην πόλη μας

(Τεύχος 105-106 Δεκέμβριος 2017 Περιοδικό ‘Ενδοχώρα’)

«Το ΑΒΕΡΩΦ επικεφαλής νηοπομπής στο πόλεμο του 1912.»

Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ» είναι άρρηκτα δεμένο με τα οράματα και το πεπρωμένο του Ελληνικού Έθνους. Ήταν η ναυαρχίδα του Στόλου, υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, που συμμετείχε στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913), ενάντια στον Οθωμανικό Στόλο, όταν, αξιοποιώντας την ανώτερη ταχύτητά του, και το μέγιστο του βεληνεκούς των πυροβόλων του, αποσπάστηκε από τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο, και αναλαμβάνοντας αυτόνομη δράση έτρεψε τον εχθρικό στόλο σε φυγή καταδιώκοντάς τον. 

«Νυχτερινή επίθεση στον εχθρό.»

Η τακτική του Κουντουριώτη έδωσε την νίκη και τον αδιαμφισβήτητο έλεγχο του Αιγαίου στην Ελλάδα, και μετέβαλε πλοίο και ναύαρχο σε ζωντανούς μύθους. Για τους Έλληνες ήταν ο "Τυχερός μπάρμπα-Γιώργος", ενώ για τους Τούρκους "Το Διαβολοβάπορο" (Σεϊτάν παπόρ).

Αφού στις 18 Οκτωβρίου του 1912 συμμετέχοντας στην 1η Μοίρα του Ελληνικού Στόλου απελευθέρωσε τη Σαμοθράκη, συνόδεψε 17 επιταχθέντα ατμόπλοια που μετέφεραν μια βουλγαρική ταξιαρχία από τη Θεσσαλονίκη στο Δεδεαγατς (βλ άρθρο Η παραπομπή του Βουλγαρικού στρατού στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ στις 15 Νοεμβρίου του 1912).

«Λαϊκή έκδοση εποχής με θέμα την απελευθέρωση των νήσων του Αιγίου 1912-13.»

Διαβάζουμε στο δίτομο έργο του Ηλία Οικονομόπουλου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ»

«Εν πλήρει τάξει έπλευσεν η παραπομπή προς το Δεδεαγατς, ένθα αφίκετο περί την 1ην ώραν μ.μ. της 15 Νοεμβρίου. Προ του Δεδεαγατς ώρμει από πρωίας μοίρα του στόλου του Αιγαίου, αποτελουμένη εκ των τεσσάρων θωρηκτών «Γ. Αβέρωφ», «Ύδρας», «Ψαρών» και «Σπετσών», εν γραμμή μετώπου, των ανιχνευτών «Λέοντος» και «Πάνθηρος», των τορπιλοβόλων 11 και 14 και του τορπιλλοφόρου «Κανάρη», έτι δε μετά ρυμουλκών φορτηγίδων και πάντων των χρειωδών δια την απόβασιν…

«Μεταγωγικά που μετέφεραν την βουλγαρική ταξιαρχία 1912.»

Μετά την απόβασιν ο στόλος απέπλευσεν εκ Δεδεαγατς.Ο Βούλγαρος ταξίαρχος επεσκέφθη τον υποναύαρχον αρχηγόν, κατά δε την αποβίβασιν αυτού απενεμήθησαν αι κεκανονισμέναι δια κανονιοβολισμών τιμαί. Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί επεσκέφθησαν τον «Αβέρωφ» και εξέφραζον τας ευχαριστίας των δια τας περιποιήσεις ως έτυχον και την χαράν αυτών δια την υπεροχήν του Ελληνικού Ναυτικού...Τα πληρώματα του «Αβέρωφ» ήρχισαν την αποβίβασιν του στρατού από των πλοίων χωρίς να χάσουν καιρόν. Η αποβίβασις διεξήχθη μετά θαυμαστής τάξεως, άνευ εμποδίων, με κανονικότητα μοναδικήν και ταχύτητα εκπληκτικήν, βοηθήσαντος και του καιρού μεγάλως...Εις το Δεδεαγατς ευρίσκοντο ήδη 25 χιλ. Βούλγαροι υπο την αρχηγίαν του στρατηγού Γκινέφ. Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί επεσκέφθησαν τον «Αβέρωφ» διαρκούσης της ημέρας. Εγκαρδιώταται σχέσεις ανεπτύχθησαν μεταξύ των αντιπροσώπων των κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεων.»

«Το ΑΒΕΡΩΦ σε καρτ-ποσταλ εποχής.»

Στο βιβλίο που εξέδωσε το 1913 ο Κ. Φαλταιτς, ο γνωστός δημοσιογράφος και λογοτέχνης που στη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων κάλυψε δημοσιογραφικά τις επιχειρήσεις πάνω από τον Αβέρωφ, με τίτλο «Τα ανέκδοτα του Ναυάρχου Κουντουριώτου» βρίσκουμε το εξής απόσπασμα που αντέγραψε από το ημερολόγιο ενός ναύτη όσα εκείνος είχε σημειώσει από τη δική του σκοπιά :

«ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Aπο τό ημερολόγιον του ναύτου γραφέως Άσωνίτη:«-..15 Νοεμβρίου. — Εις τον «Άβέρωφ», εύρισκομενον εις Δεδεαγάτς, άνέβησαν τριάντα Βούλγαροι στρατιώται ινα ιδωσι το πλοίον, εις δε έξ αυτών είχε το ξίφος του γεμάτο αίμα.Εις τας 4.45 είδομεν εις τήν ξηράν καπνόν, ερωτήσαντες δε ένα Βούλγαρον στρατιώτην, έλάβομεν τήν απαντησιν, ότι. από χθες άρχισαν να καίουν ολας τας τουρκικάς οικίας και εκκλησίας. Ό ίδιος, μου διηγήθη οτι προχθές το εσπέρας, ήλθον 15000 βουλγαρικού στρατού εις Δεδεαγάτς και περιεκύκλωσαν 9 χιλιάδας τουρκικόν στρατόν ο όποιος και παρεδόθη. ’Από αυτούς μετά την παράδοσιν εσφαξαν 3000 στρατιώτας.»

«Αιχμάλωτοι τούρκοι Αξιωματικοί στα σκαλιά της Ακαδημίας 1913.»

Λίγους μήνες μετά έμελε όμως να επανέλθει, κατά τη διάρκεια του Β Βαλκανικού πολέμου. Όπως είναι γνωστό η πόλη μας (τότε Δεδεαγατς-Dedeagatch) απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στόλο στις 12 Ιουλίου 1913 (βλ. άρθρο 12 ΙΟΥΛΙΟΥ 1913 - Η πρώτη Απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης).

«Το ΑΒΕΡΩΦ σε φωτογραφία εποχής την δεκαετία του 1910.»

Διαβάζουμε στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ της 20-7-1913:

«Την 3ην μ. μ. (σημ. της 11ης Ιουλίου 1913) εξήλθε του «Ιέρακος» ο ύπαρχος αυτού υποπλοίαρχος κ. Π. Αργυρόπουλος όστις συνεννοήθη μετά του Μητροπολίτου και των Προξένων διά την λήψιν συμπληρωματικών ασφαλείας μέτρων μέχρι της αφίξεως τού επιλοίπου στόλου. Την 6ην μ. μ. κατέπλευσαν τα θωρηκτά «Σπέτσαι» και «Ύδρα» τα αντιτορπιλλικά «Ασπίς» και «Θύελλα» μετα μίαν δε ώραν κατέπλευσεν ο «Αβέρωφ». Πάντα τα πλοία ηκολούθησαν την ακτήν του Αίνου συμφώνως προς τας υποδείξεις του κυβερνήτου του «Ιέρακος».

«H ναυμαχία της ΕΛΛΗΣ 3-12-12.»

Ο ελληνικός στόλος έμεινε μέχρι και τις 30 Ιουλίου του 1913 και λίγο μετά επανήλθε η Βουλγαρική κατοχή, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου (π.ημερ) / 10 Αυγούστου (ν.ημ.) του 1913). Από το μητρώο του πλοίου αντλούμε την πληροφορία ότι το «Αβέρωφ» έμεινε στον όρμο του Δεδεαγατς 19 ημέρες. Είναι μάλιστα γνωστό ότι κατά την παραμονή του εδώ το τυπογραφείο που υπήρχε πάνω σε αυτόν εξέδωσε και γραμματόσημα. -

«Η διάσκεψη της συνθήκης του Βουκουρεστίου 1913.»

Στο ως άνω βιβλίο του Φαλταιτς βρίσκουμε ένα απόσπασμα ενδεικτικό του θρύλου που είχε δημιουργηθεί γι’αυτόν όταν ελλιμενιζόταν έξω από το μικρό λιμανάκι της πόλης μας:

«ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΟ ΣΕΙΤΑΝ ΠΑΜΠΟΡ 

Οταν o «Αβέρωφ» ευρίσκετo εις τό Δεδεαγατς, κατέβαιναν και ήρχοντο νά τον δουν πολλοί Έλληνες από τήν Άδριανούπολιν. Μεταξύ όμως των Άδριανουπολιτών αύτών, που ή αγάπη προς τό θωρηκτόν μας, τούς έκανε νά υποστούν τήν πεζοπορείαν τόσων ημερών ήσαν και μερικοί Τούρκοι. Τούς Τούρκους αυτούς βέβαια δεν τους έφερνε ως το κατάστρωμα του θωρηκτού μας ή αγάπη. Το ελατήριο που τούς κινούσεν ήτο ή περιέργεια και ο θαυμασμός. Ανεβαίνοντας στον «Αβέρωφ»άνοιγαν χάσκοντες το στόμα των και έλεγαν: «Ήρθαμε κουζουμ να δούμε αυτό το παμπόρ που εχαλασε μόνον του όλο τον στόλο μας. Ηρθαμε να δούμε τι είναι αυτό το Σειτάν–παμπόρ».-

«Ο θαυμασμός του κόσμου για το Θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ.»

Εδώ πρέπει να θυμίσουμε ότι στο δεύτερο βαλκανικό πόλεμο η Οθωμανική αυτοκρατορία και Ελλάδα, χωρίς να έχουν συμμαχήσει, είχαν κοινό αντίπαλο τη Βουλγαρία και ότι στις 21 Ιουλίου του 1913 η Αδριανούπολη είχε επανακαταληφθεί από τους Οθωμανούς, ενώ η Ελληνική κατοχή του Δεδεαγατς έφτασε μέχρι την Κορνοφωλία δεδομένου ότι το Σουφλί είχε και αυτό καταληφθεί από τους Οθωμανούς. Έτσι εξηγείται η επίσκεψη Οθωμανών από την Αδριανούπολη στο θωρηκτό που ναυλοχούσε έξω από το μικρό λιμάνι του Δεδεαγατς.

«Το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ σήμερα πλέοντας για συντήρηση.»

Μπορεί ο «Μπαρμπα Γιώργης» να μην απελευθέρωσε τελικά την πόλη μας, έμεινε όμως στις καρδιές των Δεδεαγατσιανών, ως ο Ελευθερωτής, αφού μετά την απελευθέρωση έφερε στις 9-7-1920 το Βασιλέα Αλέξανδρο, προς τιμή του οποίου πήρε τελικά η πόλη μας το όνομα της.

Διαβάζουμε στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 12-7-1920:

«ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗΝ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ 

ΕΙΣ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 

ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 9 (του ανταποκριτού μας).- Ο θρυλλικός «Aβέρωφ» ήταν σκιά υποστάσεως ακόμη, όταν η κωδονοκρουσία, ήρχισε, αι θυρίδες των καταστημάτων εκλείοντο, αι θύραι των οικιών ηνοίγοντο και οι δρόμοι επλημμύριζαν από πυκνήν συρροήν κόσμου πολυποικίλου και περιέργου. « Ο Βασιληάς έρχεται». Και όλοι βαδίζουν προς την θάλασσαν προς την αποβάθραν. Οι δρόμοι οι ευρείς και ωραίοι είνε καταστόλιστοι από αψίδες και σημαίας. Έμπροσθεν της αποβάθρας μεγάλη θριαμβευτική αψίς δεικνύει ωραίαν και θελκτικήν εμφάνισιν. Και η προ της αποβάθρας πλατεία πληρούται εντός ολίγου από άνδρας και γυναίκας με εστραμμένην την προσοχήν των εις το πέλαγος όπου εις μεγάλην απόστασιν εις απόστασιν τριών μιλίων αγκυροβολεί ο «Αβέρωφ».Μετ΄ολίγον ατμάκατος εκπορεύεται εκ του σκάφους και έρχεται εις την αποβάθραν. Επιβαίνουν διαγγελείς φέροντες την είδησιν ότι ο Βασιλεύς θα εξέλθη την 4ην ώραν. Βασιλεύει η απαγοήτευσις και ο κόσμος κυματοειδώς επανέρχεται, επιστρέφει εις τα ίδια, ίσα μετά τέσσαρας ώρας επανέλθη και επανακτήση τας θέσεις του διά το θέαμα.Την 4ην ώραν ακριβώς η ατμάκατος με το Βασιλικόν έμβλημα σχίζει τα κύματα. Ο κόσμος συνωθείται περί την εξέδραν. Έρχονται οι επίσημοι. Ο ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης μετά του προσωπικού του, ο Αντιστράτηγος κ. Ζυμβρακάκης μετά του επιτελείου του, ο Πολιτικός Διοικητής κ. Σνωκ μετά του προσωπικού της Διοικήσεως, ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, αντιπρόσωποι όλων των Κοινοτήτων και αντιπρόσωποι του εμπορικού κόσμου και των Συντεχνιών. Κατά την προσέγγισιν της ατμακάτου ο κ. Σαχτούρης, ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Σνωκ και ο Δήμαρχος αποχωρίζονται των λοιπών και μεταβαίνουσιν εις τον άκρον του προβλήτος όπως δώσουν τον πρώτον χαιρετισμόν. Ο κ. Αρμοστής συνιστά τους πολιτικούς υπαλλήλους και κατόπιν εις την βάσιν του προβλήτος ο Δήμαρχος προσφωνεί την Α.Μεγαλειότητα...»

«Ο βασιλεύς ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ στο Δεδέαγατς»

Στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 11-7-1920 διαβάζουμε υπό τον τίτλο

«Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ Δ.ΘΡΑΚΗΝ» 

(ΤΗΛ/ΜΑ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΜΑΣ) 

ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 10 Ιουλίου.- ... Εις το Δεδεαγάτς ετίμησε το δείπνον το εσπέρας το παρατεθέν υπό του κ. Σαχτούρη και του κ. Ζυμβρακάκη εν τω κήπω του «Πανελληνίου» σημαιοστολίστου και απλέτως φωτιζομένου υπό του ηλεκτρικού.Παρεκάθησαν εις το γεύμα ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Κόρακας, οι υπασπισταί του Βασιλέως, οι κυβερνήται του «Αβέρωφ» και του «Πάνθηρος», ο επιτελάρχης κ. Καλογεράς, ο Σ. Επίσκοπος, το ανώτερον προσωπικόν της Αρμοστείας και αι Αρχαί της πόλεως.Πλήθος λαού εις την πλατείαν παρηκολούθησε το γεύμα ενθουσιώδες. Ο κ. Σαχτούρης προέπιεν εις υγείαν του Βασιλέως. Το γεύμα παρετάθη μέχρι της ενδεκάτης. Μεθ΄ό ο Βασιλεύς επανήλθεν επί του «Αβέρωφ». Αύριον αναχωρεί εις το μέτωπον. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ.-»

Στο ίδιο ως άνω μητρώο του πλοίου διαβάζουμε ότι ο «Αβερωφ» έμεινε στην Αλεξανδρούπολη 3 ημέρες και επανήλθε στις 19-7-1920 ότε και έμεινε άλλες 2 ημέρες. Ανεχώρησε όταν είχε επιστρέψει πλέον και ο Βασιλεύς Αλέξανδρος από την Αδριανούπολη αναχωρών για την Αθήνα.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Τα ανέκδοτα του Ναυάρχου Κουντουριώτου / υπό Κ. Φαλτάϊτς, Ημερομηνία έκδοσης: 1913.-
2. Βικιπαίδεια: Γεώργιος Αβέρωφ (θωρακισμένο καταδρομικό) -ιστοσελίδα.-
3. Ηλία Οικονομόπουλου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.»
4. Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ της 20-7-1913.-
5. Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 12-7-1920
6. Εφημεριδα ΕΜΠΡΟΣ ΤΗΣ 11-7-1920
7. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου
8. Ψηφιοποιημένο Μητρώο του «Αβερωφ» στην ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ (Υ.Ι.Ν)