(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 16096 Ιανουάριος 2018 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)
«Το Dedeagatch γύρω στα 1890 με τα "σίδερα".»
Οι παραχωρησιούχοι υποχρεώθηκαν σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης να ολοκληρώσουν τη γενική διαδρομή του δικτύου εντός δώδεκα μηνών για το τμήμα της κύριας γραμμής μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Αδριανουπόλεως, καθώς και για τη γραμμή της Αίνου-Αδριανούπολης και εντός περιόδου είκοσι τεσσάρων μηνών για το υπόλοιπο δίκτυο.
Έτσι την 1η Απριλίου 1869, η κύρια διαδρομή του δικτύου έπρεπε να παραδοθεί στην οθωμανική κυβέρνηση. Δεν εκπληρώθηκε όμως η δέσμευση αυτή. Εξάλλου, η χρηματοδοτική βοήθεια στην οποία είχαν υπολογίσει εξέλειπε. Με την αδυναμία συνέχισης του έργου και ολοκλήρωσής του μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και Kuchuk-Tchekmedjé, παρέδωσαν τα δικαιώματά τους στον κ. Langrand Dumonceau, Βέλγο Τραπεζίτη.
Η κυβέρνηση αρνήθηκε να αναγνωρίσει αυτή την παραχώρηση και η έκπτωση τους ανακοινώθηκε στις 12 Απριλίου 1869.
O Υπουργός δημοσίων έργων, ο Davoud Pasha, βλέποντας τι θα συμβεί, είχε πάρει τις προφυλάξεις του. Είχε έναν άλλο επιχειρηματία στο χέρι του, με τον οποίο είχε συμφωνήσει κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ευρώπη. Αυτός ο παραχωρησιούχος ήταν ο Baron de Hirsch.
Ο Νταβούντ Πασάς τον σύστησε στην κυβέρνηση που τον έκανε δεκτό. Στις 17 Απριλίου 1869, ο Hirsch έγινε ο παραχωρησιούχος του δικτύου της Ρούμελης. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά: Ο Hirsch ίδρυσε στις 11 Οκτωβρίου 1869 την «SOCIETE IMPERIALE DES CHEMINS DE FER DE TURQUIE D’EUROPE» ως κατασκευαστική εταιρία και στις 7 Ιανουαρίου 1870 την «COMPAGNIE GENERALE POUR L’EXPLOITATION DES CHEMINS DE FER DE TURQUIE D’EUROPE».
Η απόληξη όμως της γραμμής στο Αιγαίο δεν έγινε στην Αίνο, όπως είχε αρχικά προβλεφθεί και παρά τις έντονες αντιδράσεις των Αινιτών, που με προεξάρχοντα τον δάσκαλο Νικόλαο Χατζόπουλο καταφέρθηκαν δημοσίως κατά της επιλογής αυτής, επιλέχθηκε το Δεδεαγατς. Για τους λόγους αυτής της επιλογής μας διαφωτίζει ένα βιβλίο που εκδόθηκε στα Γαλλικά το 1875 στην Κωνσταντινούπολη, αγνώστου συγγραφέα με τίτλο: «La question des chemins de fer de la Turquie d'Europe devant l'opinion publique». Σχολιάζεται σε αυτό η έκθεση της κυβερνητικής επιτροπής που εξέτασε το αποπερατωθέν έργο και επέκρινε κατά τον συγγραφέα του βιβλίου την επιλογή του Δεδεαγατς ως σημείου απόληξης στο Αιγαίο της γραμμής των Ρουμελικών σιδηροδρόμων:
«Η θάλασσα είναι ανοικτή και ρηχή. Δεν υπάρχει καμία πόλη ούτε κάποιο σημαντικό χωριό. Το κλίμα είναι τόσο ανθυγιεινό, που δεν περνούν είκοσι τέσσερις ώρες χωρίς την υποβολή εκθέσεων για πολύ τρομακτικούς πυρετούς. Θα ήταν πολύ πιο λογικό να επιλέξουν την Αίνο, και είχε γίνει, κατ 'αρχήν. Αλλά θα ήταν αναγκαίες να τρέξουν κάποιες εργασίες, και η κυβέρνηση έχει αδιαφορήσει και πάλι σε αυτό το σημείο, όπως σε πολλά άλλα»
«Χάρτης του DEDEAGATCH 1872.»
«Υπήρχε, στην πραγματικότητα, η δυνατότητα της επιλογής μόνο μεταξύ του μικρού λιμανιού της Αίνου και του Δεδε Αγατς, ενός χωριού αποτελούμενου από καλύβες κείμενου στην ακτή της θάλασσας, δυτικά, από το στόμιο του ποταμού Μαρίτζα, που μεταφέρει στη θάλασσα ποσότητες από φερτές ύλες και όπως όλα τα ποτάμια που χύνονται σε θάλασσες χωρίς παλίρροιες, όπως ο Τίβερης δίπλα στην Όστια, ο Νείλος στη Δαμιέττα, ο Πάδος και ο Tagliamento, προκαλεί τη δημιουργία στη θάλασσα ενός ελώδους δέλτα το οποίο, διασκορπίζοντας ταχέως, τελικά θα εισβάλει και θα γεμίσει με άμμο κάθε λιμάνι που κάποιος θα οικοδομούσε στην εγγύτητά του. Έτσι σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, το μικρό λιμάνι της Αίνου έχει ελαττωθεί για αποκλειστική χρήση μικρότερων πλοίων και η διατήρηση επαρκούς βάθους σε αυτό θα απαιτούσε δυσανάλογες δαπάνες. Το λιμάνι του Δεδε Αγατς αντίθετα, όπως προστατεύεται από τα γειτονικά ελληνικά νησιά, έχει σταθερό βάθος, καλό έδαφος αγκυροβόλησης και ένα στέρεο έδαφος για την κατασκευή προβλήτας. Και οι δύο αυτές περιοχές είναι, αλήθεια, τοποθετημένες στην ακτίνα των πυρετών. Αλλά το Dédé Agatch, χάρη στην υψηλότερη θέση του, μπορεί εύκολα να απαλλαγεί από τη μάστιγα, με τη δυνατότητα απομάκρυνσης των στάσιμων νερών, ενώ η Αίνος βρίσκεται στα έλη του δέλτα της Μαρίτσας. Επομένως, μια σοβαρή μελέτη του εδάφους οδήγησε αναγκαστικά στην επιλογή του Dede-Agatch, το οποίο, χάρη στην κατασκευή μιας μικρής προβλήτας, έχει ήδη αυτή τη στιγμή ένα μικρό λιμάνι που πλαισιώνεται από σημαντικά καταστήματα και αποθήκες».-
Βέβαια την εξήγηση της κατασκευαστικής εταιρίας αμφισβητεί έντονα ο συγγραφέας, ταυτιζόμενος στο σημείο αυτό με τις γνωστές αιτιάσεις των Αινιτών:
«Οι ισχυρισμοί αυτοί διαψεύστηκαν από την έκθεση της κυβερνητικής επιτροπής και από την ομόφωνη μαρτυρία όλων όσων γνωρίζουν τις δύο περιοχές. Και σε αυτό το ερώτημα δεν έχει κανένας άλλο ενδιαφέρον παρά να επιβεβαιώσει την αλήθεια. Σύμφωνα με αυτούς, η Αίνος είναι λιγότερο ανθυγιεινή από το Dede-Agatch. Υπάρχει, εξάλλου, ένα φυσικό λιμάνι, το οποίο δεν απειλείται να γεμίσει λάσπη, όπως φανερώνει η Επιτροπή της αυτοκρατορικής εταιρίας. Επιπλέον, το Dede-Agatch δεν είναι χωριό, αλλά ένας άθλιος οικισμός. Δεν υπάρχει λιμάνι και η θάλασσα, πολύ χαμηλή στις ακτές, δεν επιτρέπει την εγκαθίδρυση που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της διαμετακόμισης και της ναυσιπλοΐας. Παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς, υπάρχει μόνο μία φωνή στη χώρα για να κατηγορήσει την αυτοκρατορική εταιρία ότι είχε προτιμήσει το Dede-Agatch από την Αίνο, με μοναδικό σκοπό να εκταμιεύσει όσο το δυνατόν λιγότερα από τα ποσά που έλαβε, xωρίς καμία ανησυχία για το δημόσιο συμφέρον.»
Πάντως μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε ότι για λόγους οικονομικούς επιλέχθηκε η περιοχή του Δεδεαγατς. Το λιμάνι της Αίνου απαιτούσε δυσανάλογες δαπάνες για να παραμείνει λειτουργικό. Επίσης πιθανόν να έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι η περιοχή του Δεδεαγατς ήταν βακούφι του Βαγιαζήτ Βελή Χαν που μπορούσε ανέξοδα να παραχωρηθεί στην κατασκευαστική εταιρία ενώ στην περιοχή της Αίνου θα έπρεπε να απαλλοτριωθούν ιδιοκτησίες.
«Η διάνοιξη των γραμμών.»
Τα πρώτα δημοσιεύματα έκαναν την εμφάνιση τους τον Ιούνιο του 1871 που παραθέτουμε με την ημερομηνία του π.ημερ. και το πρωτότυπο του κειμένου τους πλην του πολυτονικού. Σε αυτά αναφέρεται για πρώτη φορά το Δεδεαγα ή Δεδεαγατζη, όπου τα πλοία συνεχώς ξεφόρτωναν τα απαραίτητα υλικά για το σιδηρόδρομο καθώς και τις ίδιες τις ατμομηχανές. Μάλιστα πολλά υλικά προωθούνταν με σχεδίες μέσω του ποταμού Έβρου, που εξακολουθούσε να είναι πλωτός, στο τόπο των εργασιών. Αξίζει επίσης να τονισθεί ο τρόπος με τον οποίο ξεφορτώθηκαν οι ατμομηχανές. Τα λεγόμενα «σίδερα» στην παραλία της πόλης μας, που υπήρχαν ανατολικά του λιμανιού μέχρι τη δεκαετία του 1960, όπως φαίνεται, αποτελούσαν τη βάση προβλητών μέσω των οποίων ξεφορτώθηκαν όλα τα υλικά του σιδηροδρόμου και αυτές οι ίδιες οι ατμομηχανές και τα βαγόνια.
«Κάρτ-ποστάλ εποχής εκφόρτωσης υλικού στα "σίδερα".»
«Δύο νέα πλοία απεβίβασαν εις Δεδέ Αγάτς ποσότητα τινα υλικού, ιδίως δε δύο ατμοκινήτους μηχανάς και αριθμόν τινα σιδηροδρομικών αμαξών άνευ στεγάσματος. Τα αντικείμενα ταύτα ών το βάρος είναι μέγιστον απεβιβάσθησαν εις την γήν μετά μεγάλης ευκολίας προς μεγάλην έκπληξιν των κατοίκων, οίτινες εφαντάζοντο ότι ουδέποτε ήθελον δυνηθή να κατορθώσωσι τούτο. Ο διευθυντής του τμήματος των εργασιών κ. Σχίμπερ ενήργησε την αποβίβασιν ταύτην μετά μεγάλης ευκολίας. Η εκ 45 μέτρων γέφυρα, ήτις μέλλει να κατασκευασθή επί του χειμάρρου του καλουμένου Ποταμού ήρξατο, μετ’ ού πολύ δε η ισοπέδωσις της μέχρι Φερέ γραμμής θέλει αποπερατωθή. Τα σιδηρά ελάσματα αναμένονται από στιγμής εις στιγμήν. Αι αποθήκαι της Δεδέ-Αγάτς, αίτινες προμηθεύουσιν εις τους κατ’ αποκοπήν εργάτας πάν το χρήσιμον εις την εργασίαν αυτών, εξαποστέλλουσι διάφορα είδη δια την γραμμήν. Αλλ’ αι μεγάλαι δυσχέρειαι της δια ξηράς μετακομίσεως εις απόστασιν τινα αναγκάζουσι τους υπαλλήλους των αποθηκών τούτων όπως εκτελώσι μέρος των αποστόλων αυτών δια της Αίνου, εκ δε της Αίνου εξαποστέλλουσιν αύθις αυτάς δια σχεδίων καθ’ όλον το μήκος του Έβρου μέχρι του Κουλέλη Βουργάς παρα την Αδριανούπολιν, ένθα σχηματίζεται ωσαύτως αποθήκη προμηθειών. Δια της Αίνου διαμετακομίζεται μεγάλη ποσότης υδραυλικής ασβέστου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 10/6/1871)
«Μεταφορά υλικού & μηχανών στην προβλήτα.»
«Καθά γράφουσιν εξ’ Αίνου είς τον Αν. Ταχυδρόμον, υπό ημερομ. 10 Ιουλίου, την προπαρελθούσαν εβδομάδα δύο μεγάλα πλοία, το μεν Αυστριακόν, 500 τόνων, το δε Αγγλικόν, 900 τόνων, απεβίβασαν εις Δεδεαγάτς το φορτίον αυτών, συνιστάμενον εις ελάσματα και άλλο σιδηροδρομικόν υλικόν. Η εταιρία μετεκαλέσατο εξ Αίνου 6 μεγάλα πλοία, δι ών εγένετο η εκφόρτωσις εντός 12ημερών. Εν τούτοις ένεκα του επί τινας ημέρας πνεύσαντος σφοδρού ανέμου και της ελλείψεως ασφαλούς λιμένος εις Δεδεαγάτς, εν των εξ Αίνου πλοίων, 15 περίπου τόνων, πλήρες ελασμάτων, κατεποντίσθη και μόλις διεσώθη το πλήρωμα μόνον αυτού. Επίσης έτερον πλοίον, κινδυνευσαν, ηναγκάσθη να ρίψη το πλείστον μέρος του φορτίου του εις την θάλασσαν. Τα συμβεβηκότα δε τουτα δεικνύουσι την απαραίτητην ανάγκην της συστάσεως λιμένος εις Δεδεαγά, το οποίον θέλει αποβή η αφετηρία του σιδηροδρόμου. – Εν τούτοις αι εργασίαι της ισοπεδώσεως εξακολουθούσι δραστηρίως, επειδή δε η εις τον Ποταμόν ανεγερθησόμενη λίθινη γέφυρα δεν θ΄αποπερατωθή ταχέως, η εταιρία απεφάσισε να κατσκευάση προσωρινώς γέφυραν ξύλινην, ίνα μη ως εκ της ελλείψεως αυτής διακόπτωνται αι τακτικαί εργασίαι. – Η Αυστριακή εταιρία αρχίζει και αυτή μετ΄ολίγον τας εργασίας αυτής. Τον εις Δεδεαγά σταθμόν θέλει κατασκευάσει η εταιρία αύτη, ήδη δ’ εκομίσθησαν οι απαιτούμενοι λίθοι και προσεχώς αρχίζουσιν αι εργασίαι του σταθμού υπό την διεύθυνσιν του κ. Δισερτόρη. – Το Δεδέαγα μεταμορφούται οσημεραι. Ανηγέρθησαν πολλά παραπήγματα, εν οις αποκατέστησαν πλείστοι βιομήχανοι εξ’ Αίνου και Μάκρης.» (Α.ΑΣΤΗΡ 10-07-1871)
Ένα μήνα μετά διαβάζουμε στην ίδια εφημερίδα ότι οι εργασίες προχωρούσαν ταχέως και είχε ήδη ολοκληρωθεί η ισοπέδωση του τμήματος από Δεδεαγατς μέχρι Φερών:
«ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ.- Αι εργασία της ισοπεδώσεως δια τον από Δεδε-Αγατζή εις Αδριανούπολιν σιδηρόδρομον, αποπερατωθείσαι ήδη εντελώς μέχρι της κωμοπόλεως Φερρών, ήρξαντο να προχωρώσι και έντευθεν των Φερρών προς την Αδριανούπολιν, αφ’ ετέρου δε και αι επί της μεταξύ Κωνστ/πολεως και Αδριανουπόλεως σιδηροδρομικής γραμμής εργασίαι προβαίνουσι ήδη έντευθεν του Τσεκμετζέ. Επειδή όμως, κατά διαταγήν του υπουργείου των δημοσίων έργων, σχηματισθέντος εσχάτως του χάρτου των εν λόγω γραμμών, εγένοντο γνωσταί αι τοποθεσίαι, τας οποίας η εταιρία εξέλεξεν ως σταθμούς και κατεφάνη ότι αι υπ’ αυτής διαχαραχθείσαι γραμμαί δεν θα προσεγγίζωσιν εις κωμοπόλεις αλλά θα διερχωνται μακράν αυτών κατά το μάλλον και ήττον, και επειδή, όπως διεκολυνθή η μετακόμισης προϊόντων εκ των κωμοπόλεων τούτων εις τους σταθμούς του σιδηροδρόμου απαιτείται να συνδεθώσιν ούτοι μετά των πλησιεστέρων κωμοπόλεων δια νέων αμαξιτών οδών, ο αρχιμηχανικός της νομαρχίας κ. Σολάκης, λάβων διαταγάς παρά της Γεν. διοικήσεως, όπως ποιήση, τας απαιτούμενας ερεύνας δια την κατασκευήν τοιούτων οδών, μέλλει κατ’ αυτάς να εξέλθη προς τον σκοπόν τούτον εις περιοδείαν, συνοδευόμενος και υπό άλλων τινών επι της οδοποιίας υπαλλήλων.» (Α.ΑΣΤΗΡ 21-08-1871)
«Τοποθέτηση σιδηροτροχιών.»
«Αι εργασίαι του μεταξύ Αδριανουπόλεως και Δεδέ-Αγάτς κατασκευαζομένου σιδηροδρόμου βαίνουσι κατ’ ευχήν. Διαβεβαιούται δε υπό πολλών και ιδία μηχανικών, ότι η κατασκευαζομένη αύτη οδός, εάν δεν συμβή τι απευκταίον και απρόοπτον θέλει είσθαι την διάθεσιν του κοινού περί τας αρχάς ελευσομένου Απριλίου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 4-11-1871)
Μάλιστα τον Νοέμβριο του 1871, ενώ τα πλοία συνεχώς ξεφόρτωναν υλικά και ατμομηχανές, στο τμήμα μεταξύ Δεδεαγατς-Φερών είχαν τοποθετηθεί και οι σιδηροτροχιές, ξεκινούσε δε και η κατασκευή του σταθμού και των αποθηκών στο άσημο Δεδεαγατς, όπως διαβάζουμε στην παρακάτω ανταπόκριση:
«Ο «Ανατολικός Ταχυδρόμος» δημοσιεύει τας επομένας λεπτομέρειας περί των εργασιών των σιδηροδρόμων της Ρούμελης. «Εις Αίνον τέσσερα ατμόπλοια μετεκομίζουσιν υλικόν προς κατασκευήν του σιδηροδρόμου, εκτός δε τούτων και τέσσαρα ιστιοφόρα εξεφόρτωσαν εκεί εσχάτως άλλο υλικόν. Μέχρι τούδε επεβιβάσθη υλικόν πλέον των δεκάκισχιλίων τόννων όπερ θέλει αποσταλή κατά μήκος του Εβρου ποταμού (Μαρίτσας) εις διαφόρους αποθήκας αίτινες αριθμούνται εις επτά μεταξύ Δεδε αγάτς και Αδριανουπόλεως ήτοι Φερρέχ, Τσομλετσή, Σουφλί, Μανέλβα, Διδυμότειχον, Αρναούτ-κιοι και Κουλελί Βουργάς. Περιλαμβάνουσι δε διάστημα 147 χιλιομέτρων. Το εις τα διάφορα ταύτα μέρη αποσταλέν υλικόν είναι μέχρι τούδε πλέον των πεντάκισχιλίων τόννων. Εν Δεδέ-αγάτς αι εργασίαι της καταθέσεως των σιδηρών ελασμάτων βαίνουσι μετά σπουδής ήδη δε συνεπληρώθησαν πλέον των 12 χιλιομέτρων εκ του μέρους του Φερρέ υπάρχει ισάριθμος συμπλήρωσις, ώστε εντός ολίγου θέλει γίνει η ένωσις, αυτών. Το από Δεδέ-αγάτς μέχρι Φερρέχ, ήτοι του πρώτου σταθμού, διάστημα θα διέρχηται τις εντός μιάς ώρας. Η ατμάμαξα οδηγουμένη παρα του μηχανικού Ρωμάνο κάμνει καθ εκάστην πολλά ταξείδια σύρουσα άπαν το υλικόν ως και άμμον και λίθους. Η εταιρεία η αναλαβούσα την οικοδομήν αποθήκης των αμαξών και ετέρας των εμπορευμάτων έθετο τους θεμελίους λίθους, μέρος δε της αναγκαιούσης δι’αυτάς ξυλικής μετεκομίσθη κατ’αυτάς. Οι εργολάβοι μέλλουσι ν’αρχίσωσι αμέσως την ανοικοδόμησιν του σταθμού. Προ δέκα περίπου ημερών αγγλικόν ατμόπλοιον απεβίβασεν εις Δεδέ-αγάτς πέντε ατμαμάξας μετά των επακολούθων αυτών.Εικάζεται εκ πολλών τεκμηρίων ότι η από Δεδέ-αγάτς εις Αδριανούπολιν γραμμή θέλλει ανοιχθή εις το δημόσιον κατά τας αρχάς του προσεχούς έτους» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 9-11-1871)
«Δρεζινα με εργάτες.»
Ήταν πραγματικά τεχνικό θαύμα η κατασκευή του δικτύου που προξενούσε το ενδιαφέρον ανταποκριτών εφημερίδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να το επισκεφθούν, όπως του Νεολόγου, οι οποίοι όμως επηρεάζονταν, όπως φαίνεται, αρνητικά ως προς το Δεδεαγατς από τους Αινίτες:
«Πρό τεσσάρων ημερών επισκεφθείς το δεύτερον τας εργασίας των ρουμελικών σιδηροδρόμων είδον αυτάς προχωρούσας. Ασμένως δε έμαθον παρα ειδημόνων φίλων μου ότι περι τας αρχάς ή περι τα τέλη το πολύ του ελευσομένου Απριλίου και ο μεταξύ Αδριανουπόλεως και Φιλιππουπόλεως σιδηρόδρομος έσεται εις την διάθεσιν του δημοσίου καθά δε προϋπολογιζουσι τινες, την από της παραλίας του Δεδέ Αγατς μέχρι Φιλιππουπόλεως σιδηροδρομικήν ταύτην γραμμήν θέλει διατρέχει η ατμάμαξα εντός 6 το πολύ ωρών. Εκτός των μικρών αυτής διαλειμμάτων, των ορισθησομένων ακολούθως και αναλόγως των παρουσιασθησομένων αναγκών της σιδηροδρομικής υπηρεσίας. Επληροφορήθην δε σήμερον μετά τινος θετικότητος ότι ένεκα των απαντωμένων προσκομμάτων και της προϋπολογιζομένης μεγάλης δαπάνης δια την κατασκευήν λιμένος εν Δεδέ αγάτς, απεφασίσθη ίνα επί του παρόντος καθιερωθή ως τοιούτος ο λιμήν της Αίνου, αν και αυτός ολίγην προς τα εκεί προσορμιζόμενα πλοία εν καιρώ μάλιστα χειμώνος παρέχει ασφάλειαν.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 16-11-1871)
«Κατασκευή γέφυρας.»
«ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ.- Τα ύδατα των παρά την πόλιν ημών ρεόντων τριών ποταμών από της παρελθούσης εβδομάδος ήυξαντο βαθμηδόν να ελαττώνται και ήδη ευρίσκονται εις το εν καιρώ χειμώνος σύνηθες ύψος των. Μετά λύπης πληροφορούμεθα ότι η τελευταία πλημμύρα, ήτις, ως προαναφέρομεν, παρέσυρε την υπό της εταιρίας του σιδηροδρόμου ανεγερθείσαν προσωρινήν ξύλινην γέφυραν και έβλαψε μέρη τίνα της κατασκευαζομένης κυρίας γεφύρας, προυξένησεν ούκ ολίγας ζημίας και εις πλείστας άλλας ισοπεδωθείσας θέσεις της μεταξύ Δεδέαγατζη και Αδριανουπόλεως γραμμής.»
και σε άλλο σημείο:
«Καταστροφή γέφυρας από πλημμύρα.»
-Γράφουσιν εξ’ Αίνου, υπό ημερομηνίαν 5 Δεκεμβρίου. Αι υπό της πλημμύρας προξενηθείσαι ζημίαι επί της γραμμής του σιδηροδρόμου είναι σημαντικαί. Εις διάστημα μιας και ημισείας περίπου ώρας, από Πασσαλή μέχρι του χωριού Ουρουμτζήκ, η γραμμή είναι ολοσχερώς υπό το ύδωρ, είς δε το Τσεμλεκτσή, έτι χειρότερα. Η γέφυρα του Ποταμού υπέφερεν επίσης πολύ. Από της χθές δε ήρξαντο αι εργασίαι της επισκευής. Η πλημμύρα επροξένησεν επίσης πολλάς ζημίας, καθ’ όλην την πεδιάδα του Έβρου. Το ύδωρ παρέσυρε μεγάλην ποσότητα δένδρων, ως και πλείστας σχεδίας, φέρουσας γεννήματα, άπερ έμμελον να φέρωσιν εις την πόλιν ημών.» (Α.ΑΣΤΗΡ 8-12-1871)
Το 1872 μπήκε με τις εργασίες να εντείνονται παρά την κακοκαιρία που εξακολουθούσε να δημιουργεί προσκόμματα. Μεταξύ Δεδεαγατς και Αδριανουπόλεως κατασκευάζονταν οι γέφυρες, που καταστράφηκαν όμως το Φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς από τις πλημμύρες:
«Ενταύθα αι εργασίαι ήρξαντο αμφοτέρωθεν, προς ανατολάς, ήτοι προς το μέρος ημών, το έργο βαίνει μετά πλείστης δραστηριότητος εκτεινόμενον προς την Φιλιππούπολιν δια των άνω πεδιάδων του ποταμού Έβρου. Αι δε σιδηραί τροχιαί κομίζονται δια του ποταμού Έβρου, καθότι ο Έβρος είναι πλευστός εις σχεδίας. Προς δυσμάς δε, το έργον προχωρεί προ το Δεδέ-Αγάτς. Εν τούτω τω τμήματι, το πλείστον μέρος των εργασιών ετελέσθη ήδη, μόνον δε αι γεφυρώσεις των ποταμών ευρίσκονται εν ενεργεία. Άπασαι δε αι γέφυραι είσιν εκ ξύλου εκτός μιάς, σιδηράς κατασκευαζομένης εν Βελγίω. Κατά ταύτην όμως την ώρα του ενιαυτού πολλάκις ένεκα των υετών και των πλημμυρών αι τακτικαί εργασίαι διακόπτονται.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 15-01-1872)
«Ατμομηχανή ανατολικών σιδηροδρόμων.»
«Εκ της εις μέρη τίνα του νομού ημών καταπεσούσης ραγδαίας βροχής, διαρκεσάσης επί 12 κατά συνέχειαν ωρας, ο ποταμός Εβρος και οι χείμαρροι Σειμενλύ, Φερρών, Ίλιτζα και Ποταμός, πλημυρήσαντες, επήνεγκον διαφόρους βλάβας επι του σιδηροδρόμου Δεδέ-Αγατζή. Αι πλείσται των γεφυρών αυτού κατέπεσον ή εβλάβησαν, πολλαχού το υπό τα διάξυλα ανώτερον στρώμα της άμμου παρεσύρθη υπό των υδάτων, τα δε σιδηρά ελάσματα παρέξέκλιναν της γραμμής. Προς επισκευήν των βλαβέντων τούτων μερών απαιτείται είς μην. Ο υπηρέτης σχεδίας τίνος εκ των χρησιμευσασών δια την από της μιάς εις την ετέραν όχθην του Έβρου διάβασιν, πεζών εις τον ποταμόν, επνίγη.» (ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ 28-02-1872)
Δεν ήταν όμως μόνο οι πλημμύρες αλλά και οι νοτιάδες που εμπόδιζαν την προσέγγιση των πλοίων στο Δεδεαγατς, που ήδη τον Φεβρουάριο του 1872 είχε την πρώτη του αποβάθρα:
«Καθά γράφουσιν εξ’ Αδριανουπόλεως, υπό ημερ. 19 Φεβρουαρίου. Η μεταξύ Δεδέαγατς και Διδυμοτείχου σιδηροδρομική γραμμή πρόκειται να εγκαινιασθή, εκτός απροσδοκήτων προσκομμάτων, τη 15 προσεχούς Μαΐου, η δε εξακολούθησις της γραμμής μέχρις Αδριανουπόλεως ελπίζεται να εγκαινιασθή κατά την 1 προσεχούς Ιουλίου ώστε η εξαποστολή των μαλλίων, κουκουλίων και άλλων εμπορευμάτων της προσεχούς συγκομιδής θα δύναται να ενεργηθή δια του σιδηροδρόμου εν εύθεν εις την αποβάθραν του Δεδέαγατς. Αλλα καθ’ όσον αφορά την εις πλοία φόρτωσιν αυτών, αυτή θα δύναται να ενεργήται μόνον, όταν επιτρέπωσι τούτο οι νότιοι άνεμοι.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 14-02-1872)
Οι εργασίες για τη γραμμή μεταξύ Δεδεαγατς και Αδριανούπολης έβαιναν προς ολοκλήρωση νωρίτερα από την κύρια γραμμή που κατασκευαζόταν μεταξύ Αδριανούπολης και Κωνσταντινούπολης, ιδίως δε η γραμμή μετά τις Φέρες είχε φτάσει μέχρι και το Διδυμότειχο, όπως διαβάζουμε σε άλλη μια ανταπόκριση:
«-Περί των εν Δεδέαγατς γινομένων εργασιών του εις Αδριανούπολιν σιδηροδρόμου επιστέλλουσιν εις τον «Ανατολικόν Ταχυδρόμον» τας εξής πληροφορίας : «Εν τη τελευταία μου επιστολή έγραφον υμίν ότι το μεταξύ Δεδέαγατς και Διδυμοτείχου τμήμα του σιδηροδρόμου θέλει ανοιχθή εις κυκλοφορίαν τη 31 προσεχούς Μαΐου. Αλλ’η προθεσμία αυτή ευρέθη λίαν μεμακρυσμένη υπό του διευθυντού όστις ώρισε την 15 Απριλίου ως αμετάκλητον προθεσμίαν της αποπερατώσεως των εργασιών. Φαίνεται όμως δύσκολον ότι τα πάντα θα ώσιν έτοιμα είς τόσον ολίγην προθεσμίαν. Εν τούτοις λαμβάνονται παντοία προς τούτο μέτρα και υπάρχει απόφασις ίνα καταβληθή πάσα θυσία προς επιτυχίαν του αποτελέσματος τούτου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 4-3-1872)
«Ατμομηχανή στις ράγες.»
«Επληροφορήθην ότι προ δύο περίπου μηνών εστάλησαν εκ μέρους του τόπου προς την αυτοκρατορικήν κυβέρνησιν αναφοραί περί του λιμένος Αίνου, συγκριτικώς με τον εις Δεντεαγατζ μελετώμενον ινα κατασκευασθή. Εις τας προαποσταλείσας αναφοράς εκτίθενται κατά πλάτος οι λόγοι της κακώς γενομένης προτιμήσεως του Δεντεαγατζ ως λιμένος και αποδείκνυται δι ακαταμαχήτων επιχειρημάτων το αδύνατον της κατασκευής λιμένος εις Δεντεαγατζ ένεκεν αυτής της φύσεως του μέρους, όντος εκτεθειμένου εις πάντα άνεμον και δια τας υπερόγκους δαπάνας αστινας απαιτείται να καταβάλωσιν εις εκείνο το μέρος.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 8-3-1872)
Παρα όμως τις αντιδράσεις, τον Απρίλιο του 1872 ξεκίνησε η κατασκευή του πρώτου λιμανιού υπό την διεύθυνση του μηχανικού της εταιρίας κ. Ταφελ:
«Εν Δεδέ αγάτς, όθεν άρχεται η εις Αδριανούπολιν λήγουσα σιδηροδρομική γραμμή, ορύσσεται λιμενίσκος εις ον η εταιρεία θέλει δαπανήσει 200.000 φράγκων. Η κατασκευή του λιμένος τούτου γίνεται υπο την διεύθυνσιν του μηχανικού της εταιρείας κ. Ταφελ, θέλει δε χρησιμεύει αντί του της Αίνου νοσηρού αποβαίνοντος εν ώρα θέρους» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 19-4-1872)
Τον Μάιο του 1872 οι εργασίες ολοκληρώνονταν και στο τμήμα από Αδριανούπολη μέχρι Διδυμότειχο:
«Καθά γράφουσιν εξ Αδριανουπόλεως, η μεταξύ της πόλεως ταύτης και του Δεδέαγατς κατασκευαζομένη σιδηροδρομική γραμμή προέβη από του Δεδέαγατς μέχρι του Φερή, επι δε του τμήματος τούτου εργάζεται ατμάμαξα μεταφέρουσα υλικόν. Τα ελάσματα ετέθησαν από Αδριανουπόλεως μέχρι Διδυμότειχου και ελπίζεται ότι το τμήμα τούτο αποστάσεως εξ ωρών θα ανοιχθή λίαν προσεχώς εις την κυκλοφορίαν. Ο γενικός διοικητής εποιήσατο εσχάτως εκδρομήν μέχρι του χωρίου Μαράς όπως ιδή τας γινομένας σιδηροδρομικάς εργασίας» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 8-5-1872)
«Δοκιμαστική τροχιοδρόμηση.»
«Ο ανταποκριτής εκφράζει την ευχήν ίνα η επελθούσα ατμοσφαιρική μεταβολή καταπαύση και τους εν Δεδεαγατς επικρατούντας ολεθρίους διαλείποντες πυρετούς, αναγγέλει δε ότι νέα τις επιδημία ως είδος ερεσίπελας ενέσκηψεν από τινος εν τω χωρίω Δερβέντ του διαμερίσματος Φερών. Το νόσημα τούτο προσβάλλον κατά πρώτον εις την κεφαλήν εντός τριών ή τεσσάρων ημερών θανατόνει τον πάσχοντα. Το πράγμα ανηγέλθη εις τον γενικόν Διοικητήν όπως φροντίση ούτος περι της αποστολής ιατρού και της λήψεως υγειονομικών μέτρων προς εξαλειψιν της μάστιγος ταύτης. Απο της χθές ήρθη η κάθαρσις εις ήν υπεβάλλοντο τα εκ των ρωσσικών λιμένων προερχόμενα πλοία.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 2-11-1872)
To Δεκέμβριο του 1872 είχε πλέον ολοκληρωθεί η γραμμή Αδριανούπολης-Δεδεαγατς ενώ σημειώθηκε και ο πρώτος εκτροχιασμός:
«Εξ’ Αδριανουπόλεως γράφουσιν ότι σιδηροδρομική αμαξοστοιχία εκ 50 αμαξών μεταβαίνουσα εις Δεδεαγάτς προς παραλαβήν υλικού εξετροχιάσθη παρά τον σταθμόν Βεδεγλή επί της μικρας γέφυρας, και εξ μεν άμαξαι συνετρίβησαν, άλλαι δ’ εβλάβησαν. Ευτυχώς ουδείς άνθρωπος έπαθεν.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 12-12-1872)
«Εκτροχιασμός δίπλα στο ποτάμι.»
«O διευθυντής της γενικής επιχειρήσεως των σιδηροδρόμων κ. Κοτάρ αγγέλλεται ότι εξετέλεσε προ δύο εβδομάδων περιοδείαν επί των σιδηροδρόμων από Δεδέαγατς εις Αδριανούπολιν και μέχρι της πρωτευούσης. Αι εργασίαι επί της τελευταίας γραμμής προχωρούσι διηνεκώς και φρονείται ότι κατά Μάρτιον η ατμάμαξα θα δύναται να μεταβαίνη μέχρι του Έβρου.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 08-01-1873)
Με την ολοκλήρωση των εργασιών προγραμματίστηκαν και τα εγκαίνια αρχικά για τις 15 Μαΐου 1873 όπως διαβάζουμε στο ΝΕΟΛΟΓΟ, σχεδιαζόταν μάλιστα και η έλευση του ιδίου του Σουλτάνου:
«Η υπηρεσία της μεταξύ της πρωτευούσης και Αδριανουπόλεως σιδηροδρομικής γραμμής, καθά πληροφορούμεθα, θέλει αρχίσει δια το δημόσιον οριστικώς εις τας 15 Μαΐου. Ήδη γίνονται μόνον ταξείδια δοκιμής και συμπληρωματικαί τίνες εργασίαι. Προς τούτοις, καθά μανθάνομεν, η εταιρία επρομηθεύθη ιδιαιτέραν αμαξοστοιχίαν πολυτελώς ευπρεπισμένην και μετά πλουσίων σκευών όπως χρησιμεύση δια την Α. Α. Μ. τον Σουλτάνον κατά την ημέραν των εγκαινίων.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 17-04-1873)
Τα εγκαίνια όμως μετατέθηκαν για αργότερα λόγω απρόοπτων που συνέβησαν και καταγράφηκαν στο τύπο της εποχής:
«Καθά γράφουσιν εξ’Αδριανουπόλεως υπό ημερομηνίαν 21 Μαΐου, η έναρξις του σιδηροδρόμου μεταξύ της πρωτευούσης και της πόλεως ταύτης επεβραδύνθη ένεκα των ζημίων ας επήνεγκον επ΄ αυτού εργάται Κιρκάσιοι κατά το μέρος της Τσόρλους όπως εκδικηθώσιν άλλους εργάτας καθ’ ών εμνησικάκουν. Οι ένοχοι συλληφθέντες μετηνέχθησαν εις Αδριανούπολιν όπως δικασθώσιν. Η επιδιόρθωσις της μεταξύ Αδριανουπόλεως και του σιδηροδρομικού σταθμού αμαξιτού επερατώθη, ήδη δε’ ενεργείται και η κατασκευή νέας αμαξιτού δι ‘ ής η προτέρα θέλει συνδεθή μετά της αμαξιτού της πόλεως, διερχομένης τας δύο γεφύρας.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 15-05-1873)
«Δολιοφθορά τρένου από Κιρκάσιους!.»
«Κατά την εις Αδριανούπολιν μετάβασιν της Α.Υ. του μεγάλου Βεζίρου επί τοις οριστικοίς εγκαινίοις του σιδηροδρόμου, την διεξαγωγήν των υποθέσεων του κράτους θέλουσιν εποπτεύει, κατά την «Τουρκίαν», αι Α. Α. Ε. Ε. οι υπουργοί των στρατιωτικών, των ναυτικών και των εξωτερικών». (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 05-06-1873)
Τις επόμενες ημέρες στο ΝΕΟΛΟΓΟ δημοσιεύτηκαν λεπτομέρειες της τελετής των εγκαινίων υπό τον τίτλο:
«Εγκαίνια της γραμμής.»
«ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ»
«Ο «Ανατολικός Χρόνος» δημοσιεύει τα επόμενα τηλεγραφήματα του επί της αμαξοστοιχίας των εγκαινίων αναχωρήσαντος εις Αδριανούπολιν μετά της άλλης συνοδείας ειδικού αυτού ανταποκριτού. Το πρώτον τηλεγράφημα εκ Δεμιρτασίου, υπο ημερομηνίαν της προχθές, 6 ωρ. 45 λ. της εσπέρας λέγει:«Πάντες οι κάτοικοι Αδριανουπόλεως συνέρρευσαν εις τον σταθμόν. Αι αρχαί πάσαι, πολιτικαί και στρατιωτικαί, η φρουρά μετά μουσικής. Ο ενθουσιασμός είναι μέγας. Ο καιρός ευμετάβολος.» Άλλο τηλεγράφημα εξ Αδριανουπόλεως της αυτής ημερομηνίας, εσπέρας:«Το μέγα του σταθμού αναπαυτήριον μετεσχηματίσθη εις πολυτελή αίθουσαν, λαμπρώς φωταγωγημένην και φιλοκαλώς κεκοσμημένην. Μετά το δείπνον, ανεγνώσθη τουρκιστί λόγος του βαρώνος Χιρς υπό του Μαχμούτ βέη, μέλους του συμβουλίου του κράτους, υπέρ του Σουλτάνου και ακολούθως άλλος υπέρ του μεγάλου βεζίρου. Η Α.Υ. απάντησε δι’ωραιοτάτου λόγου. Είτα δε επεδωκεν εις πάντας τους μηχανικούς των εταιριών της κατασκευής και της διευθύνσεως του σιδηροδρόμου παράσημα. Η Αδριανούπολις είναι λαμπρώς φωταγωγημένη άπασα, ανατινάσσονται δε πυροτεχνήματα. Τρίτον τηλεγράφημα της χθες, 8 ωρας της πρωίας αναγγέλει τάδε: Την πρωίαν ταύτην αι ΑΑ.ΥΥ. ο μέγας βεζίρης και ο Μιδχατ πασσάς μετά των άλλων υπουργών και ανωτέρων υπαλλήλων επεσκέφθησαν τα τεμένη του Σουλτάν Σελήμ και Σουλτάν Μουράτ, το αρχαίον ανάκτορον των Σουλτάνων, την στρατιωτικήν σχολήν και τον αποτεφρωθέντα, ότε κατέλυον εν αυτώ γαλλικά στρατεύματα στρατώνα. Μετά την εκτέλεσιν γυμνασίων τινών υπο των εφέδρων και στρατιωτικήν επιθεώρησιν, εγένετο υποδοχή του προξενικού σώματος και των θρησκευτικών αρχηγών. Είτα παρετέθη πρόγευμα εν τω διοικητηρίω. Ο ενθουσιασμός του λαού είναι εις το έπακρον. Άπασα η πόλις πανηγυρίζει. Η αμαξοστοιχία των εγκαινίων αναχωρεί περί την 1 ώραν μ.μ. εις Φιλιππούπολιν.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 7-6-1873)
«Καθά τηλεγραφικώς αναγγέλεται, εις τον βαρώνα Χιρς επεδόθη υπό της Α. Υ. του μεγάλου βεζίρου εν Αδριανουπόλει, επί τη ευκαιρία των εγκαινίων του σιδηροδρόμου, το παράσημον Οσμανιέ γ’ τάξεως.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 08-06-1873)
Όταν οι τελετές τελείωσαν και ο σιδηρόδρομος αποδόθηκε στο κοινό, ο Μεγάλος Βεζίρης και η κουστωδία του επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη και ενημέρωσαν τον ίδιο το Σουλτάνο, όπως διαβάζουμε σχετικά:
«Την Παρασκευήν περί την δύσιν του ηλίου επανήλθεν εις τον σταθμόν του Σιρκετζή-Ισκελεσή, η αμαξοστοιχία των εγκαινίων της σιδηροδρομικής γραμμής Αδριανουπόλεως φέρουσα την Α. Υ. τον μέγαν βεζίρην μετά της λοιπής αυτού ακολουθίας. Ο υπουργός των εξωτερικών Ρασίδ πασσάς μετά του συμβούλου της μεγάλης βεζιρείας Χουρσίτ πασσά και άλλων ανωτέρων υπαλλήλων προϋπήντησαν την Α.Υ. τον μέγαν βεζίρην και τους μετ’ αυτού υπουργούς. Η Α.Υ ο μέγας βεζίρης ανευπαύθη και τίνα λεπτά μετά της συνοδείας αυτού εν τω σταθμώ και είτα επι του υπουργικού ατμοπλοίου ανεχώρησεν εις το κατά τον Βόσπορον μέγαρον αυτού. Την επιούσαν από πρωΐας ο μέγας βεζίρης μετέβη εις τα ανάκτορα και εξέθηκεν εις την Α.Α.Μ. τον Σουλτάνον τα κατά την επιθεώρησιν της γραμμής Αδριανουπόλεως ως και τας πανταχού γενομένας ευχάς και ενθουσιώδεις εκδηλώσεις υπερ της Α.Α.Μ. παραστήσας και τας εκ της περατωθείσης γραμμής προσδοκώμενας εις τον τόπον ωφέλειας. Η Α.Υ. παρέμεινεν ικανήν ώραν εν τοις ανακτόροις και ακολούθως μετέβη εις την Υ.Πύλην. Από πρωΐας ήδη πολλοί των υπουργών και ανωτέρων υπαλλήλων μεταβάντες προς τον μέγαν βεζίρην συνεχάρησαν τη Α.Υ. επί τη αισία διεκπεραιώσει της εκδρομής αυτού.» (ΝΕΟΛΟΓΟΣ 11-06-1873).
Μπορεί στο Δεδεαγατς να μην έγιναν εγκαίνια, ούτε να μετέβησαν επίσημοι, όπως στην Αδριανούπολη ή την Φιλιππούπολη, είναι γεγονός όμως αδιαμφισβήτητο ότι ο μικρός οικισμός του άρχισε να θεμελιώνεται το 1871 μαζί με τις σιδηροτροχιές και τις πρώτες ατμομηχανές που ξεφορτώθηκαν για την κατασκευή και λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμμής που θα έφτανε μέχρι την Αδριανούπολη. Τα πρώτα οικήματα ήταν των εργατών, των μηχανικών και των σιδηροδρομικών, μαζί με την πρώτη προβλήτα, τις αποθήκες των υλικών και των μηχανών. Ακολούθησε ο σταθμός και τα απαραίτητα κτίσματα για τις ανάγκες του σιδηροδρόμου καθώς και τα πρώτα εμπορικά καταστήματα. Η πόλη μας είχε «φυτρώσει» για τα καλά στα θρακικά παράλια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. La question des chemins de fer de la Turquie d'Europe devant l'opinion publique, 1875
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. La question des chemins de fer de la Turquie d'Europe devant l'opinion publique, 1875
2. Εφημερίδες ΝΕΟΛΟΓΟΣ - ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ - ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ και ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ της Κωνσταντινούπολης
3. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου
3. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου