1900 - Το Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη) στην απαρχή του 20ου Αιώνα

«Ανατολική άποψη του DEDEAGATCH. Στο βάθος ο μύλος του ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ.»

Το λυκαυγές του προηγούμενου αιώνα (20ος αι.) βρήκε την Ευρώπη να απολαμβάνει ανέφελη την αισιοδοξία της Belle Époque. H ειρήνη είχε επικρατήσει μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, οι νέες τεχνολογίες βελτίωναν τη ζωή, ενώ το θέατρο ανακάλυψε νέες σύγχρονες μεθόδους, συμπεριλαμβανομένου του εξπρεσιονισμού, και πολλοί συγγραφείς έγραψαν έργα που συγκλόνισαν το σύγχρονο κοινό, είτε με την ειλικρινή απεικόνιση της καθημερινότητας και της σεξουαλικότητας ή με ασυνήθιστα άλλα καλλιτεχνικά στοιχεία. Πίσω όμως από την επίπλαστη αυτή εικόνα κρυβόταν ο μιλιταρισμός και ένας γενικός ανταγωνισμός στους εξοπλισμούς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επιπλέον, αυτή η εποχή ήταν μια από την εποχή της μαζικής υπερπόντιας αποικιοκρατίας, γνωστή ως Νέος Ιμπεριαλισμός, ή Υψηλός Ιμπεριαλισμός. Το πιο διάσημο μέρος αυτής της αυτοκρατορικής επέκτασης ήταν ο αγώνας για τις αποικίες στην Αφρική.

«Καμήλες στο DEDEAGATCH στις αρχές του 20ού αιώνα.»

Ο 20ος αιώνας υπήρξε παιδί των δύο προηγούμενων αιώνων και των αντίπαλων πνευματικών τους κινημάτων: του Διαφωτισμού και του Ρομαντισμού. Το παιδί αυτό αφομοίωσε τις φωτεινές πλευρές των δύο κινημάτων, της μοντερνικότητας και των απελευθερωτικών μορφών της, αφομοίωσε ωστόσο και τις σκοτεινές πλευρές των δύο κινημάτων, συγχωνεύοντάς τες στο εκρηκτικό μίγμα του φασισμού και των ολοκληρωτικών θερμών και ψυχρών πολέμων.

«Η Παραλία στις αρχές του 20ού αιώνα.»

Στα βαλκάνια, την πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, κυριαρχoύσε το Μακεδονικό ζήτημα, ο αγώνας για τον έλεγχο της Μακεδονίας που αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και διεκδικούνταν από τους Έλληνες, του Βούλγαρους και τους Σέρβους.

«Ο μύλος ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ 1905.»

Η Οθωμανική κυβέρνηση βρισκόταν αντιμέτωπη με μεγάλη οικονομική κρίση-έλλειψη ρευστότητας, επενδυτικών κεφαλαίων, και χρόνια ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού-επιδείνωση του δημοσιονομικού ελλείμματος παρά την προηγούμενη προσπάθεια εκσυγχρονισμού και μεταρρυθμίσεων, γνωστή και ως Τανζιμάτ, που είχε ανακοπεί πλέον με την άνοδο στο θρόνο του απολυταρχικού Αμπντούλ Χαμίτ Β’ και το Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο του 1877-1878 που ανέστειλαν τη διαδικασία φιλελευθεροποίησης και οδήγησαν στην επιστροφή του παλιού απολυταρχικού καθεστώτος.

«Κάπου μεταξύ Θεσ/νικης & Δεδέαγατς στην γραμμή της JSC στα τέλη του 19ού αιώνα.»

Δημιούργημα αυτής της εκσυγχρονιστικής περιόδου αποτέλεσε η πολίχνη του Δεδεαγατς (Dedeagatch), ήδη από το 1883 έδρα του ομώνυμου σαντζακίου στολισμένη με ένα λαμπρό Διοικητικό κέντρο, που περιλάμβανε διοικητήριο, ταχυδρομικό και τηλεγραφικό σταθμό, αστυνομία, στρατώνες, φυλακές και δικαστήριο.

Οι εμπορικές προοπτικές που διανοίγονταν λόγω τις σιδηροδρομικής σύνδεσης της πόλης με Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη και του πολλά υποσχόμενου λιμένα της έφεραν όπως ήταν φυσικό πολλούς Έλληνες που ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα αποτελούν τη πλειοψηφία του πληθυσμού της πολίχνης. Για το λόγο αυτό άλλωστε είχε μεταφερθεί εδώ και η έδρα της Μητροπόλεως της Αίνου.

«O Άγιος Νικόλαος 1901.»

Το 1900 μπήκε στο Δεδεαγατς, με την ευημερούσα πλέον Ελληνική κοινότητα να ανεγείρει το μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Νικολάου στο υψηλότερο σημείο της πόλης, αλλά ταυτόχρονα να ατενίζει δυσοίωνα το μέλλον της με την ολοένα αυξανόμενη πίεση των εξαρχικών Βουλγάρων, όπως άλλωστε και σε ολόκληρο το Μακεδονικό και Θρακικό χώρο, που προσπαθούν να αποκτήσουν ερείσματα στη νέα πόλη.

«Κτήρια της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ.»

Στην εφημερίδα ΑΓΩΝ που εκδίδονταν στην Αθήνα κάθε Παρασκευή και ήταν δημοσιογραφικό όργανο Ηπειρωτών και Μακεδόνων, στο φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 1900 βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα περιγραφή για το μικρό πόλισμα του Δεδεαγατς και το Ελληνικό στοιχείο την οποία παραθέτουμε αυτούσια με την γλώσσα και την ορθογραφία του πρωτοτύπου:

«ΘΡΑΚΗ Πώς εχουσι τα καθ ημάς πράγματα έν Θράκη Δεδεαγατς-Ουζούν Κιοπρού-Κεσσάνη-Μαλγαρα. 

"Αρχομαι από του Δεδεαγάτς της πόλεως εκείνης ην κατά τον Ελληνοτουρκικόν πόλεμον εδόξασεν ο ναυμάχος ήρως Σαχτούρης, άγνωστος τότε εις τον Τούρκο διοικητήν, όστις ήτένιζε μετά εμφόβου αγωνίας προς το πέλαγος μη εμφανισθή ο Ελλην Ναύαρχος, έτοιμος ων να καταλάβη την ανοχυρωτον πόλιν. Πρό τριάκοντα και πέντε ετών το Δεδεαγατς ην έρημος ακτή και αγρία, άγνωστος εις την εμπορίαν, προσιτή δε μονον εις τους λαθρεμπόρους. Εκτοτε όμως επετράπη υπό της Τουρκικής κυβερνήσεως ο συνοικισμός του θρακικού τούτου λιμένος και από της κατασκευής ιδία του σιδηροδρόμου εις τας ερήμους όχθας του αφανούς εκείνου όρμου ωραία εφυτρωσεν πολίχνη αριθμούσα νυν περι τους τετρακισχιλίους κατοίκους ων τα 2/3 περίπου Ελληνες, οι δε άλλοι Οθωμανοί και Αρμένιοι. Εις την νεοσχημάτιστο ταύτην αποικίαν πολλαι Ελληνίδες πόλεις εχρησίμευσαν ώς μητροπόλεις, αναφέρω δε ενταύθα τας κυριωτέρας. Τοιαυται υπήρξαν αι θρακικαί πόλεις Μαρώνια, Μάκρη, Αίνος, Άδριανούπολις, αι νήσοι του Αιγαίου και η κατ εξοχήν φιλαπόδημος πατρίς τών Ήπειρωτών».
"Ισως εις τήν ποικιλιαν των Εθνικών τούτων στοιχείων, εξ ών απηρτισθη ή πολις, χρωστεί αυτη την γοργήν πρόοδον και τον ένθουν ζήλον, μεθ' ου προεβη εις τήν σύστασιν των σχολείων της, εις τήν ανέγερσιν προχείρου μεν το κατ αρχάς εκκλησίας, νυν δε μεγαλοπρεπέστατου ναού, όστις οσονούπου αποπερατούται. 'Εν Δεδεαγατς σήμερον λειτουργεί αστική σχολή άρρένων, εν η διδασκουσι δυο διδάσκαλοι και παιδεύονται μαθηταί 90 παρθεναγωγείον εν ω μία διδασκάλισσα διδάσκει 50 μαθητρίας και νηπιαγωγείον εν τω οποιω μία νηπιαγωγός διδάσκει 70 νήπια. Τό Δεδεαγάτς εγένετο ήδη έδρα του Μητροπολίτου Αίνου και έσχε την τύχην να ποιμανθή υπό φιλοτίμων και άξιων της αποστολής των Άρχιερέων. Δυστυχώς η προιούσα ακμή της πολίχνης ανεστάλη απότομος αφ ης εγένετο η γραμμή Φιλιπουπόλεως-Πύργου, διότι έκτοτε το κέντρον της εμπορίας των σιτηρών μετατοπίσθη εις τον λιμένα εκείνον της Ανατολικής "Ρωμυλίας”.

«Η μεγάλη οδός ΧΑΜΗΔΙΕ του ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ.»

Οι Βούλγαροι δεν άφηκαν και ενταύθα άκαταδίωκτον τόν Ελληνισμόν. Καίτοι ουδείς εν τη πόλει υπήρξεν άπ' αρχής Βούλγαρος, εφήρμοσαν και ενταύθα την τέχνην της κατασκευής βουλγαρισμού δια της παντοίας περισυλλογής βουλγαρικών περιτριμμάτων, ου μόνον δε τούτο άλλα και εις μέτρον πολυ παράδοξον και πρωτοφανές προέβησαν το επόμενον:
«Εις πλέον η ωριαίαν απόστασιν έκειτο το βουλγαρόφωνον χωρίον Γενήκιοι («Νεοχώριο») δια του ονόματος αυτού μαρτυρούν, ότι πρόσφατος ύπήρξεν ό συνοικισμός του. Την θέσιν ταύτην του χωρίου οί Βούλγαροι δεν εύρισκον πρόσφορον προς εξυπηρέτησιν του σχεδίου και του μανικού των πόθου, όπως καταβώσιν εις το Αιγαίον, κατώρθωσαν δε να μετατοπίσωσιν το χωρίον και φέρωσιν αυτό εις ημίωρον από του Δεδεαγατς απόστασιν και εις θέσιν ορατήν από της θαλάσσης».
"Οσο γελοιον και να η τό μέτρον τούτο, δεν είναι ολιγότερων σοβαρόν δι' ήμας ώς ενδεικνύον την συστηματικήν και εσκεμμένην ενέργειαν τών Βουλγάρων προσπαθούντων να δημιουργήσωσι βουλγαρισμόν εκ του μη όντος κατ' άντίθεσιν, ήμών, οίτινες εγκατελειπομεν και τον υπάρχοντα ακμαίον Ελληνισμόν απροστάτευτον. Χάριν τούτων τών καταχθονίων σκοπών ιδρυσαν οι Βούλγαροι και εμπορικόν Επιμελητήριον ενταυθα, εις ό άπεστειλαν άνδρα ικανότερον πολλών Ελλήνων Υπουργών και εγκρατή γνώστην της διεξαγομένης πάλης. Ευτυχώς όλα ταύτα εναυάγησαν μέχρι τούδε και ελπίζομεν είς τόν θεόν, ότι μέχρι τέλους θα ναυαγήσωσιν προ του βράχου του εθνικού φανατισμού, μεθ ού αμύνονται υπέρ της φυλής των οι ημέτεροι άδελφικώς συνηνωμένοι μετα τών "Οθωμανών, οίτινες ήρχισαν κατανοούντες ότι Τούρκοι και Έλληνες ένα μόνον και κοινόν έχουσιν εχθρόν τόν απαίσιον σλαυισμόν.-»

Ευτυχώς παρ’ όλες τις προσπάθειες εκβουλγαρισμού και τις δυο βουλγαρικές κατοχές που μεσολάβησαν των ετών 1912-1919 και 1941-1944 η πόλη παρέμεινε Ελληνική.

«Άποψη Συνοικίας Μητροπόλεως 1910.»

Ο 20ος αιώνας, υπήρξε ο πιο φωτεινός, λόγω ηλεκτρισμού και επιστημονικών ανακαλύψεων, και συνάμα ο πιο σκοτεινός, λόγω πολέμου και ποικιλώνυμων φασιστικών εκτροπών. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις, η κβαντομηχανική, και η πρώτη αποκωδικοποίηση του DNA, από τη μια πλευρά, και τα εκατομμύρια θανάτων προερχομένων από ανθρώπινες επιλογές και αποφάσεις, από την άλλη πλευρά χαρακτηρίζουν τον 20ο αιώνα. Δίπλα στα εκατοντάδες εκατομμύρια των ανθρώπινων ζωών, που έσωσαν οι πρόοδοι της ιατρικής, βρίσκονται 10 εκατομμύρια νεκροί του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, 50 εκατομμύρια του Β', 20 εκατομμύρια των πολέμων μετά τον Β' και 15 εκατομμύρια αφανιζόμενα παιδιά ετησίως λόγω πείνας και έλλειψης φαρμάκων.

«Το λιμάνι του DEDEAGATCH και η παραλία 1898.»

Φυσικά οι Δεδεαγατσιανοί όταν έμπαινε ο 20ος αιώνας δεν μπορούσαν να φανταστούν τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζαν τον αιώνα αυτό και τις προκλήσεις του, όμως άντεξαν γιατί είχαν υψηλό εθνικό φρόνημα και μας παρέδωσαν ως παρακαταθήκη την Ελληνικότητα της πόλης μας που διέσωσαν ως κόρη οφθαλμού έναντι όλων των επιβουλών λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Εφημερίδα ΑΓΩΝ φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 1900
2. Μεταξύ Ανατολής & Δύσης - Α.Καραδήμου - Γερολυμπου
3. Iστορία του 20ου Αιώνα Παρνελ-Χρυσός τύπος.-Κώστας Βέργος.
4. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π.Αλεπάκου