Ο Ηλίας Οικονομόπουλος στο δίτομο έργο του «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΡΑΦΕΙΣΑ ΕΠΙ ΤΗ ΒΑΣΕΙ μόνον των επισήμων Ανακοινωθέντων των Στρατιωτικών και διοικητικών Αρχών, συμπληρωθείσα δε δια της περιγραφής των καταλειφθησών χωρών, των αμεροληπτοτέρων κρίσεων του Ευρωπαικού τύπου, των γνωστών επισήμων εγγράφων και των ειδικών εκθέσεων ή ανακοινώσεων των κατά τόπους Στρατιωτικών και Ναυτικών αρχών», που εξέδωσε το 1929 γράφει για την επιχείρηση την οποίαν ακολούθησε ο φωτογράφος Αλέκος Γαζιαδης, φωτογραφίες του οποίου αναδημοσιεύουμε από το ΕΛ.Ι.Α. και το ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ: «Επι τη αιτήσει της Βουλγαρικής Κυβερνήσεως ζητησάσης την συνδρομήν του Ελληνικού ναυτικού προς μεταφοράν ολοκλήρου της εν Θεσσαλονίκη 7ης Μεραρχίας του Βουλγαρικού στρατού….προτιμηθείσης δ’ όμως κατόπιν υπό των Βουλγαρικών στρατιωτικών αρχών της δια ξηράς μεταφοράς μέρους της βουλγαρικής 7ης Μεραρχίας, εξετελέσθησαν συγχρόνως δια του ελληνικού εμπορικού στόλου η εκ Θεσσαλονίκης μεταφορά μιας ελληνικής Μεραρχίας και η εκ Θεσσαλονίκης εις Δεδεαγάτς μεταφορά μιας βουλγαρικής ταξιαρχίας… Η μεταφορά της ταξιαρχίας ταύτης, δυνάμεως 13.000 ανδρών και 3000 κτηνών υπό τον συνταγματάρχην Μιτώφ, εγένετο δια των ατμοπλοίων «Σπέτσαι», «Ιγγλέση», «Μαρκέτη», «Κύθηρα», «Σοφία», «Θράκη», «Αγία Πελαγία», «Κύπρος», «Ερμούπολις», «Μαργαρίτα». «Βαρβάρα», «Ελπίς», «Αθήναι», «Άσσος», «Πηνειός», «Άγιος Γεώργιος» και «Στενήμαχος», ήτοι εν συνόλω 17. Η κίνησις αύτη εγένετο υπό την προστασίαν του Ελληνικού στόλου, φρουρούντος την είσοδον των Δαρδανελλίων δια της μοίρας των αντιτορπιλλικών, ενώ συγχρόνως έπλεε προς Δεδεαγατς η θωρηκτή μοίρα μετά των ανιχνευτικών.
«Τα μεταγωγικά πλοία που μετέφεραν την βουλγαρική ταξιαρχία»
Η παραπομπή αύτη απέπλευσεν εκ του λιμένος Θεσσαλονίκης επι μιας γραμμής την 9.20 π.μ. της 14ης Νοεμβρίου υπό την οδηγίαν του ευδρόμου «Μυκάλη», ούτινος επέβαινεν ο αρχηγός του Γεν. Επιτελείου του Ναυτικού αντιπλοίαρχος Μ. Ματθαιόπουλος, ηγούμενος του πλού.
Άμα τη παραλλάξει του ακρωτηρίου «Μεγάλον Έμβολον» (Καρά Μπουρνού), η παραπομπή ετάχθη, κατόπιν σήματος της «Μυκάλης», εις 3 φάλαγγας, της αριστεράς ης ηγείτο η «Μυκάλη» της μεσαίας ηγούντο αι «Σπέτσαι», ων επέβαινεν ο συνταγματάρχης κ. Μιτώφ και της δεξιάς ης ηγείτο η «Αγία Πελαγία». Ο χειρισμός ούτος εγένετο μετά δεξιότητος επιμαρτυρούσης την παγκοσμίως παραδεδεγμένην ικανότητα του ημετέρου εμπορικού ναυτικού. Το θέαμα ήτο όντως μεγαλοπρεπές. Αι τρεις φάλαγγες εν τάξει διέσχισαν τα ύδατα του Θερμαϊκού. Αι αποστάσεις μεταξύ των πλοίων ήσαν 400 μέτρα, μεταξύ δε των φαλαγγών 800 μέτρα.
«Η παραπομπή πλέοντας προς Δεδεαγατς»
Την 6.20΄ η παραπομπή παρήλλαξε την Κασσάνδραν, της οποίας ο φάρος ανήφθη δια πρώτην φοράν από της κηρύξεως του Ιταλοτουρκικού πολέμου και απεδόθη εις την διεθνή ναυτιλίαν. Η παραπομπή την νύκτα έπλεε κατάφωτος λόγω απολύτου κυριαρχίας του Ελληνικού στόλου εν τω Αιγαίω η έκτασις δ’αυτής εξικνείτο εις μήκος τριών και ημίσεως χιλιομέτρων και πλάτος δυο χιλιομέτρων. Την 1.30΄ της πρωίας της 15ης Νοεμβρίου παρηλλάχθη ο Άθως εν πλήρει σεληνόφωτι.
Οι Βούλγαροι ενθουσιαζόμενοι εκ του ωραίου θεάματος- Η ανατολή του ηλίου εχρύσιζε τας κορυφάς της Λήμνου, της πρώτης απλευθερωθείσης Ελληνικής νήσου του Αιγαίου. Εν πλήρει τάξει έπλευσεν η παραπομπή προς το Δεδεαγατς, ένθα αφίκετο περί την 1ην ώραν μ.μ. της 15 Νοεμβρίου. Προ του Δεδεαγατς ώρμει από πρωίας μοίρα του στόλου του Αιγαίου, αποτελουμένη εκ των τεσσάρων θωρηκτών «Γ. Αβέρωφ», «Ύδρας», «Ψαρών» και «Σπετσών», εν γραμμή μετώπου, των ανιχνευτών «Λέοντος» και «Πάνθηρος», των τορπιλοβόλων 11 και 14 και του τορπιλλοφόρου «Κανάρη», έτι δε μετά ρυμουλκών φορτηγίδων και πάντων των χρειωδών δια την απόβασιν.
«Νηοπομπή του ελληνικού στόλου, στο λιμάνι»
Πάντα είχον προβλεφθή και υδροφόρον έτι πλοίον ώρμει αυτόσε δια την ύδρευσιν εν ανάγκη των πλοίων της παραπομπής. Ο Ελληνικός στόλος έφερε τας σημαίας μεσιστίους ένεκα του εθνικού πένθους επι τω θανάτω του Πατριάρχου. Ομοίως υπέστειλαν τας σημαίας τα πλοία της παραπομπής. Κατά τον είσπλουν της παραπομπής ο Βουλγαρικός στρατός ήτο παρατεταγμένος επι του καταστρώματος και μόλις αντίκρυσε την ναυτικήν παράταξιν, η οποία εδείκνυε την ναυτικήν ισχύν της συμμάχου χώρας, εξερράγη εις ζητωκραυγάς υπέρ της Ελλάδος. Εις τας ζητωκραυγάς ταύτας μετά ίσου ενθουσιασμού ανταπεκρίνοντο οι ημέτεροι ναύται από των καταστρωμάτων των οικείων πλοίων.
«Εκφόρτωση πλοίου σε φορτηγίδες»
Άμα τω κατάπλω της παραπομπής, φορτηγίδες και ιστιοφόρα εγχώρια πλοία ρυμουλκούμενα υπό των ρυμουλκών και τορπιλλοβόλων παρέλαβον τα πλοία και ήρξατο αμέσως η αποβίβασις, εκτελουμένη μετά ταχύτητος και τάξεως χάρις εις τα ληφθέντα εκ των προτέρων κατάλληλα μέτρα και την επικρατήσασαν την πρώτην ημέραν γαλήνην, ήτις όλως εξαιρετικώς διέκοψε την εν των Αιγαίω από τεσσαρακονθημέρου διαρκούσαν κακοκαιρίαν.
«Το πετρελαιοφόρο "Κούτσης"»
Η απόβασις διεκόπη την νύκτα κατ’αίτησιν του Βουλγάρου ταξιάρχου και επανελήφθη την πρωίαν, εξηκολούθησε δε μετά της αυτής τάξεως παρα την επικρατούσαν την εσπέραν θαλασσοταραχήν και επερατώθη το εσπέρας.
Ήτοι υπό περιστάσεις ουχί πάντοτε ευνοικάς επετεύχθη η αποβίβασις 13.000 ανδρών και 3000 ίππων μετά του υλικού των κλπ. εν διαστήματι 18 ωρών κατά συντεταγμένας μονάδας εις απόστασιν 260 μιλίων από του κυριωτέρου Ελληνικού λιμένος του Πειραιώς, του μόνου διαθέτοντος τοσαύτα μέσα αποβιβάσεως.
«Το ατμόπλοιο "Αγία Σοφία" στο λιμάνι του Δεδεαγατς»
Μετά την απόβασιν ο στόλος απέπλευσεν εκ Δεδεαγατς.
Ο Βούλγαρος ταξίαρχος επεσκέφθη τον υποναύαρχον αρχηγόν, κατά δε την αποβίβασιν αυτού απενεμήθησαν αι κεκανονισμέναι δια κανονιοβολισμών τιμαί. Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί επεσκέφθησαν τον «Αβέρωφ» και εξέφραζον τας ευχαριστίας των δια τας περιποιήσεις ως έτυχον και την χαράν αυτών δια την υπεροχήν του Ελληνικού Ναυτικού….
«Τα μεταγωγικά πλοία»
Επί της σημασίας των κατά θάλασσαν τούτων επιχειρήσεων μας και ιδίως της μεταφοράς των Βουλγάρων από Θεσσαλονίκης εις Δεδεαγατς, ιδού οποίας εξέφερε κρίσεις –θαυμασμού σχεδόν – η Παρισινή έκδοσις του «Κήρυκος της Νέας Υόρκης»:
Ο ανταποκριτής ετηλεγράφει από το Δεδεαγατς ότι «αι στρατιωτικαί και ναυτικαί επιχειρήσεις ήρχισαν αυτόθι εν συνδυασμώ. Ο Βουλγαρικός στρατός μετά του ιππικού, βοών και μεγάλης προμηθείας υλικού εκστρατείας, μεταφερθείς εκ Θεσσαλονίκης δια Ελληνικών πλοίων, απεβιβάσθη κροτούντων των τηλεβόλων του Ελληνικού στόλου προς χαιρετισμόν της Βουλγαρικής σημαίας.
Ο Ελληνικός στόλος συνώδευε την μεταφοράν μέχρι του λιμένος του Δεδεαγατς. Η θάλασσα ήτο γαληνιαία.
«το Γαλλικόν καταδρομικόν «Ζουριέν δε λα Γκραβιέρ» (JURIEN DE LA GRAVIERE)»
Η μοίρα έφθασε προ του Δεδεαγατς περί την 5ην πρωινήν ώραν της Τετάρτης. Εις τον λιμένα ήτο ηγκυροβολημένον το Γαλλικόν καταδρομικόν «Ζουριέν δε λα Γκραβιέρ» (JURIEN DE LA GRAVIERE), το οποίον μόλις εισήλθεν η μοίρα του Ελληνικού στόλου παρατεταγμένη κατά μέτωπον εχαιρέτισε δια κανονιοβολισμών την σημαίαν της ναυαρχίδος και μετ’ολίγον ανεχώρησε.
«Φορτηγίδες προσεγγίζουν μεταγωγικό πλοίο προς εκφόρτωση ανδρών»
Ο Ελληνικός στόλος ηγκυροβόλησεν εις απόστασιν περίπου 15000 γιαρδών. Ο στόλος των τορπιλλικών και των αντιτορπιλλικών έφθασε περί την μεσημβρίαν εις τρεις φάλαγγας. Η δεξιά και αριστερά φάλαγξ είχεν επι κεφαλής τα εύδρομα «Σφακτηρία» και «Μυκάλη», η δε κεντρική φάλαγξ το εμπορικόν πλοίον «Σπέτσαι», επι του οποίου επέβαινεν ο συνταγματάρχης Μιτώφ, αρχηγός του μεταφερόμενου Βουλγαρικού στρατού. Η παραπομπή ετήρει τας αποστάσεις της παρατάξεως με αξιοθαύμαστον κανονικότητα, ηγκυροβόλησε δε εις τα εκ των προτέρων ορισθέντα σημεία με ακρίβεια ωρολογίου.
«Το θωρηκτό "Ψαρά", λήψη από το "Μυκάλη"»
Τα πληρώματα του «Αβέρωφ» ήρχισαν την αποβίβασιν του στρατού από των πλοίων χωρίς να χάσουν καιρόν. Η αποβίβασις διεξήχθη μετά θαυμαστής τάξεως, άνευ εμποδίων, με κανονικότητα μοναδικήν και ταχύτητα εκπληκτικήν, βοηθήσαντος και του καιρού μεγάλως.
«Το τορπιλλοβόλο πλοίο "15"»
Η τελειότης της οργανώσεως της δυσκολωτάτης ταύτης ναυτικής επιχειρήσεως είνε εύγλωττος απόδειξις της μεγάλης και αδιαφιλονεικήτου επαρκείας και δεξιότητος του Ελληνικού στόλου και του επιτελείου των αξιωματικών.
Λίαν αξιοθαύμαστος υπήρξεν η ταχύτης, με την οποίαν συνηθροίστη εν Θεσσαλονίκη τεραστία δύναμις Ελληνικού εμπορικού ναυτικού, ουδενος αναγκαίου μέτρου παραλειφθέντος και προβλεφθεισών απασών των λεπτομερειών.
«Φορτηγίδες προσεγγίζουν μεταγωγικό πλοίο προς εκφόρτωση ανδρών»
Ο εμπορικός ούτος στόλος, εφ’ου επέβαινον οι Βούλγαροι στρατιώται, καταδεικνύει την μεγάλην επάρκειαν της Ελληνικής ναυτιλίας. Πλοίον ειδικώς κατασκευασθέν προς τούτο ηκολούθει τον εμπορικόν στόλον, φέρον ύδωρ, ίππους και κτήνη.
Ο μεταφερθείς στρατός απετελείτο από την 1ην ταξιαρχίαν της 7ης μεραρχίας του Βουλγαρικού στρατού. Εις το Δεδεαγατς ευρίσκοντο ήδη 25 χιλ. Βούλγαροι υπο την αρχηγίαν του στρατηγού Γκινέφ.
Πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί επεσκέφθησαν τον «Αβέρωφ» διαρκούσης της ημέρας. Εγκαρδιώταται σχέσεις ανεπτύχθησαν μεταξύ των αντιπροσώπων των κατά ξηράν και θάλασσαν δυνάμεων.
Η συνδεδυασμένη αύτη επιχείρησις του Ελληνικού ναυτικού μετά του Βουλγαρικού στρατού υπήρξε το θαύμα Ελληνικής ναυτικής οργανώσεως, υπήρξεν επιχείρησις τιμώσα μεγάλως το Ελληνικόν ναυτικόν, επιχείρησις πλέον ή στρατιωτική, επιχείρησις της οποίας τα πολιτικά αποτελέσματα διαφαίνονται υψίστης σημασίας…»
Αλλά και ολόκληρος ο Αγγλικός τύπος ανωμολόγει πάλιν εξ αφορμής της μεταφοράς του βουλγαρικού στρατού εκ Θεσσαλονίκης εις Δεδεαγατς, την σπουδαιοτάτην κατά τον πόλεμον δράσιν του Ελληνικού Στόλου.
Αι εφημερίδες «Σφαίρα», «Πελ-Μελ», «Ημερήσια Νέα» και το εβδομαδιαίον «Έθνος» ετόνιζον ότι και αι Ελληνικόν Βουλγαρικαί επιτυχίαι εις τα πεδία της Θράκης ωφείλοντο και αύται εις τον στόλον, όστις απέκλεισεν όλας τας εξ Ασίας Τουρκικάς επικουρίας και προεκάλεσε παρα τω εχθρώ την σύγχισιν, την παραλυσίαν και την αδράνειαν.»
ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
Βιβλιογραφία:
1. Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, DAKIN DOUGLAS, έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ).
2. Φωτοαρχείο Γεωργίου Π. Αλεπακου - ΕΛΙΑ & Nαυτικού Μουσείου Ελλάδος.-
3. Ηλ. Οικονομόπουλος: Ιστορία του Βαλκανοτουρκικού Πολέμου Έκδοση Αναγνωστοπουλου & Πετράκου εκδ.1929.