Η δημιουργία Οθωμανικού διοικητικού κέντρου στο Δεδέαγατς της μεγάλης ακμής (1882-1912)

«Πανόραμα της συνοικίας του Διοικητηρίου στο Δεδέαγατς.»

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1870 το Δεδεαγατς (Dedeagatch) δεν υπήρχε ούτε σαν ονομασία. Ο πρώτος οικισμός δημιουργήθηκε από την εταιρία του Βαρόνου Χίρς (Maurice de Hirsch) κατά την διάρκεια κατασκευής του σιδηροδρομικού δικτύου που θα ένωνε την πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους με την Βιέννη. Στα πλαίσια της συμφωνίας, η κατασκευαστική εταιρία («COMPAGNIE GENERALE POUR L’EXPLOITATION DES CHEMINS DE FER DE TURQUIE D’EUROPE») ανέλαβε την υποχρέωση κατασκευής εμπορικού λιμανιού στο οποίο θα έφτανε μια διακλάδωση της γραμμής. Τα αρχικά σχέδια περιλάμβαναν τη Ρεδαιστό, όμως λόγω ρωσικών παρεμβάσεων αποφασίστηκε η διακλάδωση να φτάνει απέναντι από την Αίνο που αποτελούσε επίνειο της Αδριανούπολης και επικοινωνούσε μέσω του ποταμού Έβρου. Επειδή διαπιστώθηκε ότι οι προσχώσεις του ποταμού μεγάλωναν υπέρμετρα την δαπάνη των λιμενικών έργων στην Αίνο, αποφασίστηκε η απόληξη της γραμμής και το λιμανάκι να κατασκευασθεί στην θέση όπου βρίσκεται σήμερα (βλ. δημοσιευμένο άρθρο σε alepakos.gr): Η πόλη των σιδηροδρόμων στον «ιερό» τόπο του Δεδεαγατς (Dedeagatch).-

Στο άρθρο της Φυσικής Γεωγραφίας της Θράκης του Κ. Μητσόπουλου αναφέρεται: 

«Δυτικώτερον του κόλπου τούτου κείται ο της Αίνου, εις ον εκβάλλει ο Έβρος (Μαρίτσα), εις εκ των μεγάλων ποταμών, όστις ηδυνήθη να προσχώση μέγα μέρος του κόλπου. Επειδή δε εν εκ των στομίων του ποταμού τούτου μετακινηθέν κατά τους νεωτέρους χρόνους προσήγγισε την Αίνον και επλήρωσεν άμμου το λιμένα αυτής, ανέπτυξε δε και μιάσματα πυρετών, εξέλεξαν το Δεδέαγατς, όπερ κείται εκεί όπου άρχεται η παραλία να καθίσταται κρημνώδης, ως πέρας του σιδηροδρόμου του άγοντος από του Αιγαίου εις Αδριανούπολιν και Φιλιππούπολιν».

Είναι γνωστή η διαμάχη των κατοίκων της Αίνου που πολέμησαν την ίδρυση του Δεδεαγατς. Στις 29 Μαΐου 1872 ο εκπαιδευτικός από την Αίνο Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος γράφει, κατ' εντολήν και εν ονόματι της Κοινότητας Αίνου, επιστολή στην εφημερίδα Νεολόγος της Κων/πολης, υπερασπιζόμενος με σθένος την ιδιαίτερη πατρίδα του, η οποία με τα δύο λιμάνια της, Δρακοντίνα και Ποντισμένη, μπορεί να χρησιμεύσει ως αποθήκη όλης της ΝΔ Θράκης και ν' αποτελέσει σταθμό του σιδηροδρόμου στη Μεσόγειο. Περιγράφοντας το Δεδέαγατς το χαρακτηρίζει τόπο έρημο, ακατοίκητο, ελώδη, πλήρη ιλύος, αλίμενο, «γιαμπάν γερί» (άγριο μέρος), εκτεθειμένο σε κάθε είδους άνεμο. Τα εκτεταμένα έλη είχαν αρνητικές επιδράσεις στο κλίμα. Γύρω από την Αίνο και το Δεδέαγατς η ελονοσία είναι διαδεδομένη.- Το χειμώνα είναι απροσπέλαστο στους ναυτιλλόμενους και το καλοκαίρι με ελάχιστη κακοκαιρία τα προσορμιζόμενα πλοία διατρέχουν έσχατο κίνδυνο. Εξάλλου τονίζει ότι δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι στο «ελωδέστατον και τελματώδες» Δεδέαγατς, εκτός αν θεωρήσουμε τέτοιους τους προσωρινώς εργαζόμενους εκεί χειρώνακτες και αχθοφόρους που μεταβαίνουν για αλιεία σε διάφορες εποχές. Κατά τη χειμερινή περίοδο, το 50% των εργαζομένων πάσχει από ενδημικές ασθένειες. Δεν υπάρχει πόσιμο νερό, ενώ το μέρος μπορεί να θεωρηθεί πηγή παντός είδους πυρετού και ασθένειας...

«Φωτογραφία  απο το Φάρο που δείχνει άποψη του διοικητικού κέντρου και την οικία Κριτή (Ρωσικό προξενείο) να κατασκευάζεται..»

Επιπλέον στο Νεολόγο της 10ης Δεκεμβρίου 1875 δημοσιεύτηκε άλλο ένα άρθρο με τίτλο «Αίνος και Δεδέαγατς» από το οποίο προκύπτει ότι από τότε που τέθηκε το ζήτημα κατασκευής του λιμανιού στο Δεδέαγατς ως συνέπεια της ανάπτυξης των σιδηροδρόμων, οι Αινίτες με πολλές αναφορές τους στην οθωμανική κυβέρνηση προσπάθησαν να αποδείξουν ότι η εκλογή του Δεδέαγατς λιμάνι με την ένδειξη «Port de καiks» είναι λανθασμένη επιλογή.-

«Η κάτοψη του Διοικητικού Κέντρου με το πάρκο Δικαιοσύνης.»

H ονομασία του Δεδεαγατς (Dedeagac ή Dedeaghadje ή Dedeagh ή Dédéagatch), μάλλον πρέπει να είναι σύγχρονη της δημιουργίας του πρώτου οικισμού και του μικρού λιμανιού (αυλιζόμενου λιμένος, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Μελίρρυτου εκείνης της εποχής «ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΥΠ’ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΝ ΈΠΟΨΙΝ ΤΗΣ ΘΕΟΣΩΣΤΟΥ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ»), λόγω των γηραιών δρυών που υπήρχαν στην περιοχή. Dedeagac στα τουρκικά σημαίνει κατά ακριβολογία «παπόδεντρο», όρο που χρησιμοποίησε και ο Ίων Δραγούμης αρκετά χρόνια μετά. Η ονομασία αυτή δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε αν προϋπήρχε αφού στην περιοχή αυτή δεν υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα. Ασχέτως του γεγονότος ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρξαν κατά το παρελθόν τεκέδες δερβίσηδων και όλη η περιοχή ήταν ιερή και η γη ανήκε σε βακούφι, δεν αποδεικνύεται ιστορικά η σύνδεση της ονομασίας με κάποιο Δερβίση παρά μόνο στη σφαίρα του θρύλου. (βλ. δημοσιευμένο άρθρο σε alepakos.gr: Ο Nefes Dede Sultan και το Dedeagatch). Η οδική αρτηρία που ένωνε την Θεσσαλονίκη με την Κωνσταντινούπολη περνούσε από τα στενά του Άβαντα και κατέληγε στις Φέρες, όπως φαίνεται στο Γαλλικό γεωγραφικό οδηγό «Em. Isambert, Itinéraire descriptif, historique et archéologique de l’Orient. I. Grèce et Turquie d’Europe, 16ο, Παρίσι (Guides Joanne)», που εκδόθηκε το 1861. Δεν πολυχρησιμοποιούνταν μάλιστα για τον κίνδυνο των ληστών, έτσι η συγκοινωνία μεταξύ των δυο πόλεων ήταν κατά βάση θαλάσσια. Πιθανόν να διαχείμαζαν βλάχοι και σαρακατσάνοι με τα κοπάδια τους στους γύρω λόφους αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο εάν γινόταν μεταφορά εμπορευμάτων από την παραλία του Δεδέαγατς στην ενδοχώρα, λόγω του δυσπρόσιτου των ακτών και του δυνατού αέρα που κυριαρχεί στην περιοχή και είναι απαγορευτικός στο να προσεγγίζουν τα πλοία χωρίς την προφύλαξη από κάποιο λιμάνι. Ούτε πρέπει να άπλωναν τα δίχτυα τους εδώ ψαράδες από τη Μάκρη ή την Αίνο γιατί, όπως ορθά επεσήμανε ο Άγγελος Ποιμενίδης για την παραλία της πόλης μας:

«Η θάλασσα της αλίμανη και κυματόδαρτη. Ρηχά τα παράλια για προσέγγιση και αγκυροβόλημα καικιών».

Το κρημνώδες των ακτών μάλιστα απαίτησε εργασίες εξομάλυνσης του εδάφους για την κατασκευή των πρώτων εγκαταστάσεων όπως μπορεί να δει κανείς σε μια από τις παλαιότερες φωτογραφίες της πόλης μας που δείχνει το μικρό λιμανάκι και διακρίνονται οι χωματουργικές εργασίες.

«Το Δεδέαγατς στο τέλος του 19ου αιώνα, όπου διακρίνονται χωματουργικές εργασίες για την εξομάλυνση του χώρου των εγκαταστάσεων του σταθμού και του λιμανιού.»

Ταυτόχρονα με την κατασκευή του σταθμού και των πρώτων βοηθητικών κτιρίων έγιναν τα πρώτα σχέδια για το λιμάνι και τις αποθήκες του από τον Α. Guerard και τον L. Dussaud της εταιρίας Dussaud Brothers που κατασκεύασε και τις αποβάθρες της Σμύρνης (Smyrne) κα. Μεταγενέστερα σχέδια έγιναν από τον Aslan το 1890 και τέλος από τον Conrand Schokke το 1910.

«Άποψη του πάρκου της Δικαιοσύνης.»

Όμως η κατασκευή ενός ολοκληρωμένου λιμανιού έμεινε μάλλον στα χαρτιά. Σαράντα χρόνια μετά την κατασκευή του πρώτου λιμενίσκου έγραφε για το Δεδεαγατς σε έκθεση του ο Έλληνας Πρόξενος στην Αδριανούπολη Κ. Δημαράς, «Έκθεσις περί εμπορίας, γεωργίας και βιομηχανίας εν τω νομώ Αδριανουπόλεως κατά το έτος 1911, Εν Αθήναις, 1912»:

«το δε μέλλον αυτού προμηνύεται πολλώ σπουδαιότερον όταν κατασκευασθή ο από πολλών ετών μελετώμενος λιμήν αυτού, εν ω σήμερον στερούμενον τοιούτου και φυσικών όρμων, αναπεπταμένον δε παντί ανέμω καθίσταται απροσπέλαστον εις τα πλοία όταν πνέωσι σφοδροί εκ του Νότου άνεμοι, ευνόητον δ’ως εκ τούτου δια το Δεδεαγάτς ζήτημα ατυχώς δεν έτυχεν εισέτι της ποθητής λύσεως καίτοι διαρκώς και πολλάκις η Κυβέρνησις υπεσχέθη την εκτέλεσιν του λιμένος...»

«Το οθωμανικο δικαστηριο.»

Η μεγάλη ανάπτυξη του Δεδεαγατς ως συγκοινωνιακού κόμβου μεταξύ ανατολής και Δύσης και επίνειου της Αδριανούπολης οδήγησε στην απόφαση τo 1883 η έδρα του σαντζακίου να μεταφερθεί από το Διδυμότειχο στη νέα πόλη, η οποία πλέον άρχισε να αναπτύσσεται γοργά. Ακολούθησε και η έδρα της Μητροπόλεως της Αίνου. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα διέθετε 1.500 σπίτια, εκκλησίες, σχολεία, καταστήματα, καθώς και οκτώ προξενεία, δείγματα της οικονομικής ευμάρειας και της συντονισμένης δραστηριότητας ποικίλων παραγόντων. Τα κύρια προϊόντα της περιοχής ήταν σιτάρι, κριθάρι, σουσάμι, βίκος, σίκαλη, κέγχρος, άνηθος, φακές και διάφορα άλλα δημητριακά. Άλλα προϊόντα ήταν ο καπνός, το βαμβάκι, το λινάρι, τα σταφύλια, οι ελιές και άλλα φρούτα και λαχανικά. Η ετήσια σοδειά σιτηρών έφτανε τα 500.000 κιλά. Επίσης υπήρχαν σε αφθονία τα βελανίδια. Τα σταφύλια, ο καπνός και το μετάξι παράγονταν κυρίως στον καζά του Σουφλίου. Επίσης υπήρχε πληθώρα αιγοπροβάτων, βουβαλιών και χοίρων. Σε μερικά χωριά ύφαιναν ανθεκτικά και καλής ποιότητας κιλίμια και χαλιά. Τα δάση στην περιοχή κάλυπταν έκταση 40.000 στρεμμάτων (donum) με πεύκα, βελανιδιές, οξιές, σφενδάμους και αξιοποιούνταν για την παραγωγή ξυλείας (για κατασκευές και επιπλοποιία), κάρβουνου και καυσόξυλων.

Η μεταφορά της έδρας του Σαντζακιου στην πόλη του Δεδεαγατς και οι πολλά υποσχόμενες προοπτικές στην ανάπτυξη της πόλης έκανε την Οθωμανική Διοίκηση να πειστεί ότι πρέπει να κατασκευαστεί στον παραλιακό δρόμο της πόλης ένα συγκρότημα διοικητικών κτηρίων στα οποία περιλαμβάνονταν διοικητήριο, ταχυδρομικός και τηλεγραφικός σταθμός, αστυνομία, στρατώνες, φυλακές και δικαστήριο. Επίσης διαμορφώθηκε ένας καταπληκτικός σε ομορφιά κήπος. Στο ίδιο χώρο κτίστηκε και μεγαλοπρεπές Τζαμί στην θέση του σημερινού Α παιδικού σταθμού. Η Τεμιρτσίδη Μαρία ανακάλυψε στο πρωθυπουργικό αρχείο Κωνσταντινούπολης έγγραφα του 1883 στα οποία αναφέρονται τα έξοδα για την ανέγερση Διοικητηρίου για τους δημόσιους υπαλλήλους που θα μεταφέρονταν από το Διδυμότειχο στο Δεδέαγατς λόγω σπουδαιότητας του τελευταίου. Επίσης σε έγγραφο του 1887 αναφέρεται ότι εγκρίθηκε η τοποθέτηση επιπλέον υπαλλήλων του τηλεγραφείου λόγω της σπουδαιότητας του Δεδέαγατς από εμπορικής και στρατιωτικής πλευράς. Η δημιουργία μάλιστα αυτού του διοικητικού κέντρου είχε σαν αποτέλεσμα να ονομαστεί μια συνοικία της πόλης ως συνοικία του Διοικητηρίου.

«Το κεντρικό Τζαμί στη θέση του α΄παιδικού σταθμού και στην μέση του κήπου η ωραία κρήνη.»

Πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το διοικητικό αυτό κέντρο του Δεδεαγατς με την πολύ ωραία κρήνη στη μέση του μας δίνει και το οθωμανικό Λεξικό της Ιστορίας και της Γεωγραφίας του Ali Cevad, που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1895 «Memalik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafya Lügatı»:

«Νεοσύστατη πόλη στα νότια της επαρχίας της Αδριανουπόλεως, στην ακτή του Αιγαίου πελάγους μεταξύ Αίνου και Μάκρης. Η πόλη αυτή πριν από 25 χρόνια ήταν μια κενή θέση μέχρι που οι σιδηρόδρομοι της Ρούμελης αποφάσισαν να ιδρύσουν εδώ ένα σταθμό για το Κουλελη-Μπουργκας και από τότε άρχισε η ανάπτυξη με αποτέλεσμα να βλέπει κανείς σήμερα 1.500 σπίτια και μαγαζιά. Σε περίπτωση που γίνει ο σχεδιαζόμενος λιμένας, είναι προφανές ότι θα αποκτήσει πολύ περισσότερη σημασία. Υπάρχουν δυο τζαμιά στην πόλη, δυο χαμάμ, μία αρκετά όμορφη κρήνη, ένα διοικητήριο, στρατώνες και κτίριο της χωροφυλακής, Γεωργική Τράπεζα, μια μεγάλη αποθήκη με αλάτι, ένα μικρό λιμάνι με ένα μηχανισμό που κινείται με πετρέλαιο (Φάρος), ιεροδιδασκαλείο και διάφορα σχολεία. Υπάρχουν ναυτικά πρακτορεία της Mahsousse, της Fraissinet, Ελληνικά και της Joly, Victoria και Γερμανικών εταιριών.»

«Ο κήπος και στο βάθος το διοικητήριο με την είσοδο του από το πάρκο.»

Σύμφωνα με τις πολύ όμορφες φωτογραφίες που ανέσυρε πρόσφατα στην επιφάνεια ο Ηλίας Τζιώρας διαπιστώνουμε ότι το Διοικητήριο, που ήταν ή έδρα του μουτεσαρίφη, ήταν το ισόγειο του σημερινού πρωτοδικείου με κύρια είσοδο από την πίσω του πλευρά, ένδειξη ότι οι Οθωμανοί όχι μόνο δεν είχαν καλή σχέση με τη θάλασσα αλλά ούτε και με την θέα σε αυτή. Δίπλα στο Διοικητήριο στη γωνία του σημερινού πάρκου απέναντι από την Τράπεζα της Ελλάδος ήταν η Χωροφυλακή. Απέναντι περίπου από την Ζαρίφειο Ακαδημία, εκεί που σήμερα είναι το Ειρηνοδικείο της πόλης βρισκόταν το Οθωμανικό Δικαστήριο και δίπλα στην πάνω γωνία του σημερινού πάρκου οι φυλακές, ώστε να οδηγούνται απευθείας οι καταδικασθέντες σε φυλάκιση εκεί. 

«Οι φυλακές.»

Στην άλλη γωνία εκεί που σήμερα είναι ο Α παιδικός σταθμός βρισκόταν μεγαλοπρεπές διώροφο Τζαμί, το οποίο κάηκε από τους Βουλγάρους κατά την είσοδο τους στην πόλη, στη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων. Και στη μέση του Διοικητικού Κέντρου υπήρχε ένας όμορφος κήπος με μια ωραία κρήνη, οποίος είχε το όνομα ως ο κήπος ή η πλατεία της Δικαιοσύνης. Στην πλατεία αυτή είχαν την είσοδο τους το Διοικητήριο, όπως είπαμε παραπάνω, αλλά και το Δικαστικό Μέγαρο. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στην ομορφιά του κήπου αυτού σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε σε Ελληνική εφημερίδα της εποχής επ ευκαιρία της επίσκεψης μαθητών της Αδριανούπολης στο Δεδεαγατς το 1905:

«Η πομπή των μαθητών συνοδευομένων υπό του λαού καί των προκρίτων έσπευσε κατ’ ευθείαν προς το Διοικητήριον, oπου εις τον ανθηρόν μέγαν περίβολον, άνεμενεν ό Μουτεσαρίφης Αλή-Νουσρετ πασσάς.» (Εφημερίδα: ΣΚΡΙΠ 16-5-1905). (βλ. δημοσιευμένο άρθρο σε alepakos.gr): Μία σχολική εκδρομή στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ στις αρχές του 20ου αιώνα.-

«Η οθωμανική χωροφυλακή.»

Από τα ως άνω κτίρια διατηρούνται το ταχυδρομείο καθώς και το διοικητήριο, στο οποίο από την απελευθέρωση της Θράκης (1920) μέχρι σήμερα στεγάζεται το Πρωτοδικείο της πόλης. Απλά στο αρχικό ισόγειο κτίριο του διοικητηρίου προστέθηκε τη δεκαετία του 1960 ένας ακόμη όροφος με το ίδιο περίγραμμα όμως του κτηρίου. 

«Η κεντρική είσοδος του κήπου με φόντο το Δικαστήριο, τις φυλακές και στο βάθος το κτίριο της χωροφυλακής.

Η Οθωμανική Διοίκηση έδωσε μεγάλη βαρύτητα στη ανάπτυξη της πόλης και τη στόλισε με ένα λαμπρό Διοικητικό κέντρο. 100 χρόνια μετά η Ελληνική Πολιτεία δεν αντιμετώπισε με αντίστοιχη σοβαρότητα το θέμα της κατασκευής ενός Διοικητηρίου, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα τα Οθωμανικά κτίρια για τις ανάγκες του ταχυδρομείου και του Δικαστικού Μεγάρου της πόλης μας.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Τα Οθωμανικά Διοικητήρια στον Ελλαδικό χώρο-1850-1912 –Πάνου Τσολάκη.

2. Μεταξύ Ανατολής & Δύσης - Α.Καραδήμου - Γερολυμπου

3. Μεταπτυχιακή διατριβή ΜΑΡΙΑΣ ΤΕΜΙΡΤΣΙΔΗ 2009

4. Ιστορήματα και σκέψεις γύρω από την Αλεξ/πολη, Αγγ. Ποιμενίδη, ανάτυπο από τον 5ο τόμο των Θρακικών

5. RALF ROTH AND MARIE-NOELLE POLINO: THE CITY AND THE RAILWAY IN EUROPE, HISTORICAL URBAN STUDIES

6. Φωτοαρχείο : Γεωργίου Αλεπάκου

7. Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης (που αλλάζει..) Η.Τζιώρα

Η αυτοδιοίκηση Ε.Α.Μ. ΈΒΡΟΥ στην Αλεξανδρούπολη (Σεπτέμβρης 1944 - Μάρτης 1945)

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 16019 Σεπτέμβριος 2017 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)

Το καλοκαίρι του 1944 η Αλεξανδρούπολη βίωνε την πιο βαριά βουλγαρική κατοχή, αλλά η ελπίδα για την απελευθέρωση έκανε ακόμη πιο ζεστό το καλοκαίρι εκείνο. Το ανατολικό μέτωπο κατέρρεε και οι χιτλερικές στρατιές υποχωρούσαν παντού. Ο ρώσος στρατάρχης Τολμπούχιν (Fjodor Iwanowitsch Tolbuchin) κατακλύζει με τις σοβιετικές στρατιές τα Βαλκάνια και με ραγδαία και ακάθεκτη προέλαση φθάνει στα βόρεια σύνορα της Ελλάδος με την Βουλγαρία. Αλλά εκεί σταματάει. Δεν περνάει τα σύνορα, ενώ ταυτόχρονα η αντιστασιακή δράση στον Έβρο έχει ενταθεί. Οι Βούλγαροι στην πόλη μας είχαν χάσει το ηθικό τους αλλά αυτό έκαμε πιο σκληρή την κατοχή και τα μέτρα εναντίον των ελλήνων κατοίκων που δεν είχαν ξεσπιτωθεί με την είσοδο των κατακτητών, ήταν σκληρά και δυσβάστακτα.-

 

«Εικόνα 1: Το λιμανάκι με φορτηγίδες στην κατοχή.»

«Εικόνα 2: Βούλγαρος στρατιώτης στο πάρκο δίπλα στην βελανιδιά του Δραγούμη.»

Στον αγώνα της καθολικής Εθνικής Αντίστασης με τις ποικιλώνυμες Αντιστασιακές οργανώσεις, ασφαλώς υπήρξαν και αρνητικά στοιχεία, τόσο σε πανελλήνια, όσο και σε τοπική κλίμακα. Η αδιαφορία μιας μερίδας της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας, η ξενοκρατική επέμβαση, oι ιδεολογικές διαφορές και κομματικές πολιτικές επιδιώξεις των διαφόρων Αντιστασιακών οργανώσεων, οι προσωπικές φιλοδοξίες και η απειρία ορισμένων ηγετικών στελεχών δεν επέτρεψαν το υπέροχο αυτό πατριωτικό κίνημα του λαού μας ν' αντιμετωπίσει τα ιστορικά γεγονότα της Κατοχής μ' εθνική ενότητα και δημοκρατική διαδικασία. Δεν έλειψαν οι υπερβάσεις και οι ακρότητες. Για τα διαπραχθέντα μεγάλα σφάλματα και τις αδικαιολόγητες εκτελέσεις, κανένας υπεύθυνος δεν μπορεί ν' αποσείσει τις ευθύνες του ή ν' αποφύγει την κρίση της Ιστορίας. Τα φαινόμενα αυτά, όπως μας διδάσκει η Ιστορία, δυστυχώς, είναι αναπόφευκτα σε παρόμοιες καταστάσεις. Σε τοπική κλίμακα τα αρνητικά αυτά στοιχεία δεν μπορούν ν' αμαυρώσουν το μεγάλο θετικό έργο, τη μεγάλη εθνική προσφορά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου. Η συμμετοχή του λαού στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης δεν είχε εκφράσει μόνο το φιλελεύθερο πνεύμα του, τα αντιφασιστικά και αντιδικτατορικά αισθήματά του, αλλά και τον πόθο του για δημοκρατικές κατακτήσεις. Η συμμετοχή του στον Αντιστασιακό αγώνα και στις τελικές μάχες της απελευθέρωσης του νομού θα μείνουν ανεξάλειπτες στη μνήμη του λαού μας. Για να επιτευχθεί το τεράστιο έργο της Εθνικής Αντίστασης στο νομό μας, χρειάστηκε να καταβάλουν βαρύ τίμημα σε αίμα και θυσίες οι αντιστασιακές οργανώσεις και ο λαός του Έβρου και να ληφθεί υπ΄ όψιν ότι όλοι οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, αξιωματικοί, καπετάνιοι, και αντάρτες, ήταν εθελοντικά στρατευμένοι και κανένας δεν πήρε την παραμικρή ηθική ή υλική αμοιβή. Αντιθέτως στην μεταπελευθερωτική περίοδο, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας και την εγκατάσταση των επίσημων Κυβερνητικών Αρχών, εκατοντάδες αγωνιστές της Αντίστασης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου υπέστησαν ομαδικά, ποικίλες διώξεις: απολύσεις από δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς, φυλακίσεις αδικαιολόγητες, δικαστικές διώξεις και εκτελέσεις, εκβιασμούς, βασανιστήρια, ανηλεείς ξυλοδαρμούς, εξορίες και εκπατρισμούς. Και δεν διώχτηκαν μόνο οι αγωνιστές, αλλά και πολλά μέλη των οικογενειών τους.

Οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση του Ν. Έβρου από τις ανταρτικές ομάδες του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ και του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κράτησαν μια εβδομάδα από τις 28-Αυγούστου 1944 έως τις 3 Σεπτεμβρίου 1944 και ο Ν. Έβρου ήταν ο πρώτος Νομός της Ελλάδος που απελευθερωνόταν από τους φασίστες κατακτητές.-

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 τα ΙΙ/81 & ΙΙΙ/81 τάγματα του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό την διοίκηση του Αθηνόδωρου, εξοπλισμένα με γερμανικά λάφυρα και με ηθικό νικητή, κινήθηκαν από το Σουφλί προς την βουλγαροκρατούμενη ακόμη Αλεξ/πολη από την οποία ήδη στις 3 του Σεπτέμβρη είχαν αποχωρήσει οι Γερμανοί.

«Εικόνα 3: Είσοδος του Ε.Λ.Α.Σ στην πόλη, τον Σεπτέμβριο του 1944.»

Η υποδοχή που επιφύλαξε στις αντάρτικες μονάδες ο εξαθλιωμένος ελληνικός λαός της κατεστραμμένης πόλης, ήταν αρχικά συγκρατημένη λόγω της προηγηθείσης σκλαβιάς και των μαχών που μαίνονταν στην πόλη μεταξύ των βούλγαρων στρατιωτών. Στις 5 Σεπτέμβρη 1944 οι φιλοσυμμαχικοί Βούλγαροι στρατιώτες ύψωσαν στον ιστό του λιμεναρχείου την κόκκινη σημαία της εξέγερσης. Τότε υπήρξε αντίδραση και ξέσπασε ένοπλη σύρραξη μεταξύ βουλγάρων ναυτών και φιλοφασιστικών μονάδων με οδομαχίες γύρω από σπίτια και σταθμούς διοίκησης βουλγάρων πιστών στην φιλοναζιστική κυβέρνηση της Σόφιας, οι οποίες συνεχίστηκαν μέχρι τις 10 Σεπτέμβρη 1944, οπότε και το 81ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ μπήκε αμαχητι στην Αλεξ/πολη.

 

«Εικόνα 4: O φάρος με φυλάκιο Βουλγάρων ναυτών.»

«Εικόνα 5: Βούλγαροι ναύτες στην παραλία μπροστά από το Λιμεναρχείο.»

Την ημέρα εκείνη στην πόλη μας συναντήθηκαν αξιωματικοί και οπλίτες του σοβιετικού Κόκκινου Στρατού της στρατιάς του Τολμπουχιν που όπως προαναφέραμε είχαν φθάσει στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, με αξιωματικούς του Βρετανικού στρατού. Σε ανάμνηση του γεγονότος οι σύμμαχοι και μετέπειτα αντίπαλοι έβγαλαν αναμνηστική φωτογραφία στην οποία εμφανίζονται ο δάσκαλος Απόστολος Ευφραιμίδης, ο δάσκαλος από το Σουφλί Χρήστος Χρηστούδης, ο ιατρός Ιωάννης Χρυσαφη Μαδεμτζόγλου και ο εαμίτης Δήμαρχος Χρήστος Κωνσταντινίδης. Με αφορμή μάλιστα το γεγονός αυτό και προς τιμή της συνάντησης των δύο συμμάχων τότε στρατιωτικών εκπροσώπων έγινε γλέντι στο κέντρο της πόλης στο κτίριο της πρώην κτηματικής Τράπεζας των αδελφών Σπαθόπουλοι.

«Εικόνα 6: Αναμνηστική Φωτογραφία με Ρώσους & Βρετανούς αξιωματικους. Από αριστερα ο Απόστολος Ευφραιμιδης ο Δάσκαλος Χρήστος Χριστιδης ,ο γιατρός Ι.Μαδεμζογλου και ο Δήμαρχος Κωνσταντινιδης.»

Μετά την απελευθέρωση του νομού, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου εγκατέστησε Λαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση (βλ. άρθρο Η δίκη των ηγετών του Ε.Α.Μ. Έβρου το Δεκέμβριο του 1945 στην Αλεξανδρούπολη στο alepakos.gr)

Kαθήκοντα δημάρχου ανέλαβε το στέλεχος του ΕΑΜ Χρήστος Κωνσταντινιδης, αρτοποιός, ο οποίος είναι και ο πρώτος Δήμαρχος της απελευθερωμένης Αλεξ/πολης και ο οποίος εφάρμοσε την τοπική αυτοδιοίκηση στην πράξη. Διόρισε τοπικές επιτροπές για συσσίτια, εφοδιασμό με βασικά τρόφιμα, ζάχαρη, αλάτι, σαπούνι, ξυλεία για την επιδιόρθωση των κατεστραμμένων από τους βούλγαρους, σπιτιών, οργάνωσε Δημοτικό ιατρείο με τους εαμίτες ιατρούς Γιώργο Σκαύδη και Ιωάννη Μαδεμτζόγλου κ.α. Μέχρι το 1944, ο ιατρός Ιωάννης Χρυσάφη Μαδεμτζόγλου -ο οποίος γεννήθηκε στο Ακαλάν και σπούδασε δάσκαλος στην Αδριανούπολη, από όπου εξεδιώχθη από τους Τούρκους- ήταν καταδικασμένος στον δι΄αγχόνης θάνατο από τους "φασίστες" Βουλγάρους, και ήταν τότε κρατούμενος στο Κίρτζαλι. Το 1924 αποφοίτησε με άριστα από την Ιατρική του Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Εικόνα 7: Πτυχίο του γιατρού ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΑΦΗ ΜΑΔΕΜΤΖΟΓΛΟΥ.»

Όμως η "μαρτυρική του ζωή" συνεχίσθηκε μετά την Κατοχή, με φυλακές, ξυλοδαρμούς, εξορίες για πολλά χρόνια από τους "Ελληνες" αυτή την φορά, λόγω πολιτικών πεποιθήσεων... και κατά κάποιον τρόπο η ζωή του ήταν παράλληλη με την ιστορία της πατρίδας μας.

Παρά την έλλειψη νομίσματος, αποθεμάτων τροφίμων, μονίμων δημοσίων υπαλλήλων και αστυνομικών η Τοπική Αυτοδιοίκηση κατόρθωσε με τοπικά στελέχη και μέσα ν' αντιμετωπίσει μ' επιτυχία τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της επτάμηνης - Σεπτέμβρης 1944 - Μάρτης 1945 - διοίκησής της, ως την ημέρα της εγκατάστασης των επίσημων Κυβερνητικών Αρχών.

Όργανα της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ήταν η Νομαρχιακή Επιτροπή (15 μελής) Πρωτεύουσα του νομού έγινε πάλι η Αλεξανδρούπολη, όπου εγκαταστάθηκαν οι νομαρχιακές Υπηρεσίες. Ο Δ/ντής της Νομαρχίας, Γεωρ. Τζαβιδόπουλος, και οι άλλοι υπάλληλοι παρέμειναν στις θέσεις τους σε όλη την περίοδο της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Υπεύθυνος λογιστικού ήταν ο Δημήτρης Μπρίκας, έμπορος από το Σουφλί. Τοπικές αρχές της αυτοδιοίκησης Αλεξανδρούπολης ορίστηκαν :1.Κωνσταντινίδης Χρήστος, Δήμαρχος (αρτοποιός) 2.Λογοθέτης Δήμος, Δ/ντής Δήμου 3.Αρβανιτίδης Κώστας (αρτοποιός) 4.Βολονάσης Χαρίλαος (δάσκαλος) 5.Λεριός Αντώνης (ναυτικός) 6.Μαρτίνης Δημήτριος (κτηματίας) 7.Εφραιμιδης Απόστολος, Αντιδήμαρχος (δάσκαλος) 8.Παγιώτας Κώστας (οικοδόμος) και 9.Πιτσιλαδής Παναγιώτης (λιμενεργάτης).

Προβλήματα Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης, Δικαιοσύνης, Εκπαίδευσης, Υγείας, Επισιτισμού, Οικονομίας, Συγκοινωνίας, Γεωργίας κλπ. αντιμετωπίστηκαν μ' εκπληκτική δραστηριότητα και συγκινητική λαϊκή ομοψυχία και αλληλεγγύη, που χάρισε επτάμηνη δημιουργική εργασία και ομαλή διαβίωση.

Το έργο που επιτέλεσαν οι τοπικές Αρχές της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης στην Ανατ. Μακεδονία και Θράκη το αναγνώρισε η Αντιπροσωπεία της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γεωρ. Παπανδρέου που είχε επισκεφθεί την περιοχή και είχε εκφράσει με το παρακάτω έγγραφο την ευαρέσκειά της:

«Ολόκληρη η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία εκφράζει την εκτίμησή της στα όργανα της Αυτοδιοίκησης για το έργο που έκαναν σ' όλο αυτό το μικρό χρονικό διάστημα. Παράλαβαν ερείπια και κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την τροφοδοσία του λαού. Διαφύλαξαν την εθνική περιουσία και πήραν στοιχειώδη μέτρα περίθαλψης μέσα σε χιλιάδες δυσκολίες και εμπόδια και έλυσαν προβλήματα που μονάχα η ικανότητα των λαϊκών οργάνων και η προσήλωση στο λαϊκό συμφέρον τους έδωσε τη δυνατότητα να τα λύσουν. Η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία εκφράζει την ευαρέσκειά της για το έργο τους αυτό και τους παρακαλεί να τη διαβιβάσουν στα κατώτερα όργανα της Αυτοδιοίκησης». Δράμα 27-10-1944

Οι Υπουργοί                                                   ο Γεν. Γραμματέας

Λ. Λαμπριανίδης / Μ. Πορφυρογένης         Α. Κωστόπουλος»

Τα πατριωτικά τραγούδια και η θριαμβευτική παρέλαση των τμημάτων με την συμμετοχή βουλγάρων παρτιζάνων που κατέβηκαν με ξεδιπλωμένες τις σημαίες και την γαλανόλευκη την ημέρα της απελευθέρωσης, διέλυσαν κάθε δυσπιστία και ξέσπασε αυθόρμητη και ασυγκράτητη χαρά, η οποία όμως δεν κράτησε πολύ καθόσον σε λίγους μήνες άρχιζε μια από τις μελανότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της χώρας μας που είναι η περίοδος του εμφυλίου πολέμου 1946-1949, τότε που η χώρα βγαίνοντας από μια τριπλή κατοχή και χωρίς να έχει επουλώσει τις πληγές, μπήκε στη δίνη μιας εμφύλιας σύρραξης που άφησε αθεράπευτες πληγές και για την οποία έχουν ευθύνη όλες οι πλευρές.

«Εικόνα 8: Παρέλαση του Ε.Λ.Α.Σ στην πόλη στις 10 Σεπτεμβρίου 1944.»

Η πόλη μας ύστερα από μια σκληρή τριετή βουλγαρική κατοχή, τη δεύτερη μέσα στα τελευταία 30 χρόνια, ενεπλάκη στη δίνη του εμφυλίου πολέμου και μάλιστα πολλές φορές δέχτηκε την επίθεση ανταρτικών ενόπλων ομάδων, αφού στο Νομό Έβρου υπήρχε ο στρατός της Γκύμπραινας, από την ομώνυμη ονομασία μιας κορυφής στη Δαδιά, όπου κρύβονταν οι αντάρτες. (βλ. άρθρο Η Αλεξανδρούπολη στα μαύρα χρόνια του εμφυλίου, στο alepakos.gr)

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος –ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Στον κόρφο της Γκυμπρενας- Β.Κασάπης (Κρίτων)

2. Από την κατοχή στην αντίσταση 1941-44 Κ.Ψυλλίδη

3. Η Εθνική αντίσταση στον Εβρο-Λ.Τερζουδη-Φ.Βλάχου.-

4. Φωτογραφίες και πληροφορίες από το αρχείο κ.Ειρήνης Γεωργιλά-Μαδεμτζόγλου.

5. Φωτοαρχείο : Γεωργίου Π. Αλεπάκου

Η απόβαση του Βρετανικού στρατού στο ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ τον Οκτώβριο του 1918 μέσα από το φακό ενός Βρετανού αξιωματικού

Γράψαμε σε προηγούμενο μας άρθρο «Οι δυνάμεις της «Entente Cordiale» στο Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη) και η συνδρομή του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού.» για την αποβίβαση μιας Βρετανικής μεραρχίας στο βουλγαροκρατούμενο ακόμα Δεδεαγατς τον Οκτώβριο του 1918 ύστερα από τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας.
Η μεραρχία αυτή υπαγόταν σε μια εκστρατευτική δύναμη υπό τον Άγγλο στρατηγό Milne, που επίσημα ονομάστηκε ως «Ανατολικό Τμήμα των Συμμαχικών Δυνάμεων» και αντικειμενικό σκοπό είχε την επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης. Η μεραρχία αυτή λοιπόν διετάχθη να μετακινηθεί από την περιοχή της λίμνης Δοϊράνης, όπου είχε διεξάγει σκληρές μάχες, προς το Σταυρό της Χαλκιδικής.
Πράγματι η μονάδα επιβιβάστηκε στις 25 Οκτωβρίου σε 17 αντιτορπιλικά για να μεταφερθεί στο Dedeagatch, αλλά λόγω του κακού καιρού δεν μπόρεσαν να πλησιάσουν στην πόλη μας και έτσι επέστρεψαν στον Σταυρό Χαλκιδικής.

«Εικόνα 1: Η αρμάδα που μετέφερε τη βρετανική μεραρχία κατά την αναχώρηση από το Σταυρό Χαλκιδικής.»

Στις 27 Οκτωβρίου επιβιβάστηκαν ξανά και τελικά αποβιβάστηκαν με επιτυχία στις 28/10/1918 στο Dedeagatch. Η Βρετανική μεραρχία αμέσως άρχισε να κινείται προς τον ποταμό Έβρο με σκοπό τη δημιουργία προγεφυρώματος στα Ύψαλα, το οποίο και εγκατέστησε ενώ ετοιμαζόταν να διασχίσει τον ποταμό και σε άλλα σημεία. Την όλη αυτή επιχείρηση παρακολούθησε με το φωτογραφικό του φακό ο Sir Thomas Harley, που υπηρετούσε ως ταγματάρχης στο 9 τάγμα του Βασιλικού συντάγματος του Λανκαστερ (King’s Own Royal Lancaster Regiment).
Το τάγμα του Sir Thomas έφτασε στην πόλη μας με το αντιτορπιλικό του Βασιλικού Ναυτικού HMS SHARK.

«Εικόνα 2: Το αντιτορπιλικό hms shark που μετέφερε τη μονάδα του Sir Thomas Harley στο Δεδέαγατς.»

Η μονάδα αυτή είχε βοηθητικό ρόλο γι’ αυτό έμεινε γύρω από την πόλη μας και δεν προωθήθηκε στον Έβρο ποταμό και έτσι είχε την ευκαιρία ο Sir Thomas να τραβήξει μερικές ωραίες φωτογραφίες. Βέβαια η μονάδα του δεν έμεινε μέσα στην έρημη πόλη του Δεδεαγατς αλλά στα περίχωρα του Δεδεαγατς, γι’αυτό δεν υπάρχουν φωτογραφίες μέσα από την πόλη. Πιθανόν εγκαταστάθηκαν στα περίχωρα για να αποτρέψουν ενδεχόμενες επιθέσεις από βούλγαρους κομιτατζήδες αλλά και επειδή μέσα στην πόλη παρέμεναν εγκατεστημένες βουλγαρικές στρατιωτικές μονάδες και προς αποφυγή προστριβών με τους πρώην εχθρούς από τους οποίους γνώρισαν μεγάλες απώλειες στη μάχη της Δοϊράνης.

«Εικόνα 3: Στρατιώτες του 9ου τάγματος του βασιλικού συντάγματος του Λάνκαστερ σε παράταξη.»

Το σημείο στο οποίο έγινε η αποβίβαση ήταν στην παραλία μπροστά περίπου από τη σημερινή Νομαρχία μέχρι τις αποθήκες της ΚΥΔΕΠ, όπου τότε βρισκόταν ο ατμόμυλος του Πρωτόπαππα.

«Εικόνα 4: Η παραλία όπου έγινε η αποβίβαση των Βρετανών με φόντο το Δεδέαγατς. Διακρίνονται οχυρωματικά έργα που έκαναν οι Βούλγαροι διπλά στη θάλασσα.»

Εκεί υπήρχαν αρκετές εξέδρες που εισχωρούσαν μέσα στη θάλασσα και είχαν κατασκευαστεί πολλά χρόνια πριν για τη εκφόρτωση εμπορευμάτων που έρχονταν με το τραίνο στις φορτηγίδες που διέθετε το λιμάνι της πόλης μας που με τη σειρά τους τα μετέφεραν στα πλοία που στάθμευαν έξω από το λιμάνι ή και το αντίστροφο. Σημειωτέον ότι η γραμμή περνούσε μπροστά από την παραλία και κατέληγε στις 9 αποθήκες που βέβαια δεν υπήρχαν τότε (1918) γιατί είχαν καταστραφεί από το βομβαρδισμό του 1915. Οι εξέδρες λοιπόν αυτές βοήθησαν στην αποβίβαση του βρετανικού στρατού το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1918.
Οι αποθήκες δεν υπήρχαν πια και τα ερείπια είχαν καθαριστεί. Χάσκει μόνο μια από τις σιδερογέφυρες που συνέδεαν τις αποθήκες με το λιμάνι μετέωρη να θυμίζει ότι κάποτε από εδώ περνούσε όλο σχεδόν το εμπόριο της Αδριανούπολης.

«Εικόνα 5: Ο χώρος που βρίσκονταν οι 9 αποθήκες. τα μπάζα έχουν μαζευτεί. Χάσκει μετέωρη μια από τις σιδερογέφυρες που συνέδεαν τις αποθήκες με το λιμάνι.»

Η παραλία ήταν γεμάτη χαρακώματα και αμπρί. Οι Βρετανοί αμέσως έσπευσαν να θέσουν υπό τον έλεγχο τους το σιδηρόδρομο και έτσι βρέθηκαν στο σιδηροδρομικό σταθμό των ανατολικών σιδηροδρόμων το λεγόμενο Γαλλικό, που έδειχνε έρημος και εγκαταλειμμένος γιατί μετακινήσεις επιβατών δεν γίνονταν πλέον αφού η πόλη μας είχε αδειάσει από τους κατοίκους της και μόνο στρατιώτες Βούλγαροι κατοικούσαν σε αυτή.

«Εικόνα 6: Ο γαλλικός σιδηροδρομικός σταθμός. Μπροστά διακρίνονται οχυρωματικά έργα που έκαναν οι Βούλγαροι.»

Οι μόνες λοιπόν μετακινήσεις ήταν στρατιωτικές. Ο δεύτερος σταθμός της ενωτική γραμμής ήταν φυσικά κατεστραμμένος από το βομβαρδισμό του 1915. Μπροστά από το σταθμό διακρίνονται χαρακώματα που είχαν κατασκευάσει οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής.
Δίπλα στο σταθμό βρισκόταν το ερειπωμένο κουφάρι του ατμόμυλου Πρωτόπαππα, το οποίο θύμισε στον Sir Thomas εργοστάσιο καπνού. Μπροστά εγκαταλειμμένα βαγόνια σε τίποτα δεν θυμίζουν τις μεγάλες δόξες του παρελθόντος, άλλο ένα θύμα του πολέμου και ειδικότερα εκείνου του τρομερού βομβαρδισμού του 1915.

«Εικόνα 7: Ο μύλος του Πρωτόπαππα ερειπωμένος. Μπροστά του εγκαταλελειμμένα βαγόνια.»

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η Βουλγαρία μέχρι τη Συνθήκη του Νεϊγύ (Treaty of Neuilly-sur-Seine) που υπογράφηκε την 27η Νοεμβρίου 1919 και με την οποία παραιτήθηκε υπέρ των "Προεχουσών Δυνάμεων" όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης, διατήρησε στην πόλη μας στρατιωτικές και διοικητικές αρχές, όπως και μία δύναμη ακτοφυλακής, οι οποίες συνεργάστηκαν με τις βρετανικές δυνάμεις.

«Εικόνα 8: Βουλγαρική ακτοφυλακή του Δεδέαγατς.»

Το τάγμα του Sir Thomas εγκαταστάθηκε στα περίχωρα της πόλης μας, πιθανόν στη περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα στρατόπεδα.

«Εικόνα 9: Στρατοπέδευση των Βρετανών στα περίχωρα του Δεδέαγατς.»

Τοποθετήθηκαν εκεί προφανώς για να προστατέψουν το Δεδέαγατς από ενδεχόμενες επιθέσεις βουλγάρων κομιτατζήδων και πιθανόν εκεί που εγκαταστάθηκαν οι Βρετανοί και έφτιαξαν τις πρώτες στρατιωτικές εγκαταστάσεις εκεί έγιναν μετέπειτα τα στρατόπεδα που ακόμα και σήμερα σφικτά εναγκαλιάζουν την πόλη μας.

«Εικόνα 10: Βρετανοί αξιωματικοί φωτογραφίζονται στα περίχωρα του Δεδέαγατς.»

Η μονάδα του Sir Thomas έθεσε υπό τον έλεγχο της και τον Πόταμο που ήταν μεγάλο βουλγαρικό κεφαλοχώρι και είχε ως συγκοινωνιακός κόμβος μεγάλη στρατιωτική σημασία.

«Εικόνα 11: Βούλγαροι αγωγιάτες με καμήλες στον ποταμό.»

Στον Πόταμο υπήρχαν αρκετοί Βούλγαροι αγωγιάτες με καμήλες ή γαιδάρους.

«Εικόνα 12: Βούλγαροι αγωγιάτες στα περίχωρα του Δεδέαγατς.»

Εντύπωση προκαλούν οι πολλές καμήλες στην περιοχή κατάλοιπο της Οθωμανικής κυριαρχίας με τις οποίες διεξαγόταν οι μετακινήσεις εμπορευμάτων κλπ.

«Εικόνα 13: Βούλγαροι με καμήλες και υποζύγια στον ποταμό.»

Όμως μάλλον ο Sir Thomas δεν πρέπει να έμεινε και πολύ στην πόλη μας, καθώς οι εξελίξεις έτρεχαν πιο γρήγορα. Οι Τούρκοι από το φόβο της επικείμενης επιθέσεως και με το στρατό τους αιχμαλωτισμένο και υποχωρούντα στην Βόρεια Παλαιστίνη και στη Συρία από τις δυνάμεις του στρατηγού Allenby, στις 30 Οκτωβρίου 1918 υπέγραψαν και αυτοί ανακωχή στο Μούδρο της Λήμνου με τον Άγγλο ναύαρχο Κάλθορπ (Calthorpe) ο οποίος ενήργησε εν ονόματι των συμμάχων. Η ανακωχή ανακοινώθηκε στο στράτευμα στις 31 Οκτωβρίου 1918. Η διαταγή για τις επιχειρήσεις από τον ποταμό Έβρο ανεστάλη και η 22η μεραρχία, παρέμεινε περίπου δυο βδομάδες στα τουρκικά σύνορα, αλλά τελικά διατάχθηκε στις 12 Νοεμβρίου να επιβιβαστεί και αυτή για να επιστρέψει στη Δράμα.
Ήδη από τις 10 Νοεμβρίου είχε αποβιβαστεί στο Dedeagatch ένα άλλο βρετανικό τάγμα (6th Garrison Battalion), με Διοικητή τον ταγματάρχη Charles de Robeck και ανέλαβε αμέσως τη φύλαξη της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης – Θεσσαλονίκης.
Το πρώτο βήμα για την ένωση με τη μητέρα πατρίδα έγινε. Σε λιγότερο από δύο χρόνια μία άλλη αποβίβαση στο ίδιο σημείο ελληνικών αυτή την φορά στρατιωτικών δυνάμεων θα έκανε το όνειρο πραγματικότητα.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος –ιστορικός ερευνητής

ΠΗΓΗ

Collection of Sir Thomas Harley, King’s Own Royal Lancaster Regiment Museum.