Ας δούμε λοιπόν ποια ήταν τα σημαντικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην πόλη μας τη δεκαετία 1925-1935, όπως καταγράφηκαν στον έντυπο τύπο της εποχής και αντανακλούσαν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση που επικρατούσε στην χώρα την περίοδο αυτή, διατηρώντας την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού:
Μια άμεση συνέπεια της Μικρασιατικής καταστροφής ήταν η συμφωνία ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας που επικυρώθηκε με τη Συνθήκης της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου του 1923 με αποτέλεσμα η πόλη μας να δεχτεί πολλούς πρόσφυγες. Οι τουρκικές αρχές θεώρησαν μάλιστα και τον τότε Πατριάρχη Κωνσταντίνο Στ΄ «ανταλλάξιμο» και στις 30 Ιανουαρίου 1925 τον απέλασαν από την Πόλη σιδηροδρομικώς. Τελικός σταθμός η Αλεξανδρούπολη, απ’όπου συνέχισε για την Θεσσαλονίκη. Στο φύλλο του «Ελεύθερου Βήματος» της 1-2-1925 διαβάζουμε:
«Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ
«Εικόνα 2: Υποδοχή του Πατριάρχη Κωνσταντίνου Στ στο Γαλλικό Σταθμό το πρωί της 31-1-1925.»ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ, 31 'Ιανουαρίου. [Τηλεγράφημα]. - Χθές την 9 π. μ. ανεχώρησεν έκ Κουλελι - Μπουργκάς σιδηροδρομικώς ή Α. Θ. Π. ό πατριάρχης Κωνσταντίνος συνοδευόμενος υπό τού νομάρχου Έβρου. Εις τον σταθμόν του Διδυμοτείχου υπεδέχθησαν τον πατριάρχην oι μητροπολίται, αί στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί, ώς και η μουσουλμανική και αρμενική κοινότης. Ό διοικητής τής προκαλύψεως εχαιρέτισε τον πατριάρχην έν μέσω γενικής συγκινήσεως. Τα πλήθη έσπευδον μετά δακρύων και ησπάζοντο την δεξιάν τού πατριάρχου. Η Α. Θ. Π. ό πατριάρχης έφθασεν είς Αλεξανδρούπολιν τήν πρωΐαν».
Στην κεντρική πολιτική σκηνή έχει κηρυχθεί αβασίλευτη δημοκρατία, όμως πολιτική κρίση έχει ξεσπάσει αφού καμία κυβέρνηση δεν κατορθώνει να παραμείνει στην εξουσία πάνω από μερικούς μήνες. Έτσι στις 25 Ιουνίου 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος πραξικοπηματικά ζητά την παραίτηση της κυβέρνησης και την επομένη αναλαμβάνει ο ίδιος την πρωθυπουργία. Στις 30 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους κατήργησε και την βουλή. Κλίμα τρομοκρατίας επικρατεί σε όλη τη χώρα που γίνεται αισθητό και στην μικρή μας πόλη. Στο «Ελεύθερο Βήμα» της 17-11-1925 δημοσιεύεται η ακόλουθη είδηση:
«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 16 Νοεμβρίου. [του ανταποκριτού μας] - Τηλεγραφείται εξ Αλεξανδρουπόλεως ότι κατά διαταγήν του νομάρχου Έβρου συνταγματάρχου της χωροφυλακής κ. Ζάχου συνελήφθησαν εξ υπάλληλοι παραστάντες κατά την δημοσία γενομένην ομιλίαν του κ. Παπαναστασίου. Διά διαταγής του ιδίου συνελήφθη ο προεδρεύον της δημοκρατικής ενώσεως κ. Κωστής Ορφανός, ο γραμματεύς κ. Χριστίδης και ο κ. Μακρομαρίδης. Ό κ. Νομάρχης διέταξε να περιφέρονται είς την πόλιν ισχυραί περιπολίαι.»
Το Κίνημα του Γεωργίου Κονδύλη στις 22 Αυγούστου 1926 κατόρθωσε να ανατρέψει τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Παρά την πολιτική κρίση ο εσωτερικός τουρισμός αρχίζει δειλά δειλά να αναπτύσσεται και ανταποκριτές εφημερίδων διατρέχουν την ύπαιθρο για να ανακαλύψουν ιδανικούς προορισμούς για τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων και ταυτόχρονα για να αναδείξουν στην κεντρική εξουσία τα προβλήματα κάθε περιοχής. Έτσι η εφημερίδα «Μακεδονία» δημοσιεύει στις 9-10-1926 την ανταπόκριση του απεσταλμένου της Ι. Λιάπη. Ας δούμε ποια προβλήματα αντιμετώπιζε η πόλη μας:
«H πόλις της Αλεξανδρουπόλεως κατά το θέρος συγκεντρώνει πολλούς επισκέπτας, λόγω του θαυμασίου κλίματος άφ' ενός, και των θαυμασίων λουτρών αφ’ ετέρου. Αν όμως ο Δήμος κατώρθωνε να μεταφέρη εις την πόλιν τα θερμά αλατούχα ύδατα των θερμών Φερρών, τότε θα προσέδιδεν αρκετήν κίνησιν και θα μετέτρεπε την πόλιν εις λουτρόπολιν, έξ ης μεγάλας θα προσεπορίζετο ωφελείας. Η ενέργεια αύτη του Δήμου, ή σχετική με την μετατροπήν τής πόλεως είς λουτρόπολιν, δεν πρέπει ποσώς να χαλαρωθή. Τουναντίον μάλιστα δέον όπως ενισχυθή αύτη και τονωθή πρός το πραγματικόν συμφέρον, τόσον του Δήμου, όσον και των πολιτών. Το Κράτος επίσης, θα ηδύνατο και θα έπρεπε να ενισχύση προσπάθειαν, δια της επιτυχίας της οποίας και από εκπολιτιστικής έτι απόψεως θ’ανεδεικνύετο η Ελλάς.
«Εικόνα 3: Άποψη της πόλης απο τη θάλασσα τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση.»Το ΤελωνείονΑν και συνεπληρώθη έτος περίπου, άφ' ότου απετεφρώθη το Τελωνείον Αλεξανδρουπόλεως, δεν κατωρθώθη δυστυχώς εισέτι ή ανέγερσις τούτου, μολονότι από πολλού έχει εγκριθή ή σχετική πίστωσις. Η γραφειοκρατία και εις την περίπτωσιν ταύτην παρουσιάνθη εν πάση τη ειδεχθή της μορφή. Ούτως, ενώ το σχέδιον τελωνειακού κτιρίου έχει σταλή από πολλού προς έγκρισιν εις το Υπουργείον, δεν κατωρθώθη ταύτη προς μεγίστην ζημίαν του εμπορευομένου κόσμου και προς προφανή μείωσιν του Κρατικού γοήτρου.
Αι Γενικαί Αποθήκαι
«Εικόνα 4: Το λιμάνι με τις αποθήκες στα τέλη του Μεσοπολέμου.»Δια να ενισχυθή το διαμετακομιστικόν εμπόριον θα έπρεπε προ παντός να υπάρχη εις την πόλιν μας επαρκής αριθμός αποθηκών, προς εναποθήκευσιν διαφόρων εμπορευμάτων. Δυστυχώς, αν και τοσούτος, από του βομβαρδισμού και της καταστροφής των κατά τον Ευρωπαϊκόν πόλεμον διέρρευσε χρόνος, ουδέν εισέτι επετεύχθη. Η Γαλλική Εταιρεία, ητις είχε την υποχρέωσιν, όπως ανεγείρη, τόσον ταύτας διά τας οποίας έχει αποζημιωθή παρά της Βουλγαρικής Κυβερνήσεως, όσον και τας εννέα αποβάθρας, εκώφευσε παρ’ όλας τας εκ της συμβάσεως απορρεούσας υποχρεώσεις αυτής. Έν τέλει μετά πολλάς παρελκύσεις, εδέχθη, όπως κατασκευάση τρεις μόνον αποβάθρας και δανείση τον Δήμον προς ανέγερσιν αποθηκών, δι’ας η Εταιρεία θα λαμβάνη ωρισμένον ενοίκιον. Το Υπουργείον όμως, εις το οποίον υπεβλήθη η σχετική περί χορηγήσεως δανείου εις τον Δήμον πρότασις, δεν κατώρθωσεν εισέτι να εγκρίνη ή και να απορρίψη ταύτην. Έν τω μεταξύ, αι πετρελαιαποθήκαι ευρίσκονται εντός τής πόλεως, πρός μέγαν τής πόλεως κίνδυνον...
H ανωτέρα μόρφωσις
«Εικόνα 5: Η Ακαδημία καρά γιαπί.»Δύο μεγάλα φωτεινά κέντρα το Διδασκαλείον και τό Γυμνάσιον Αλεξανδρουπόλεως. Αμφότερα εκπληρούν πλήρως τον προορισμόν των. Είς το Διδασκαλείον φοιτούν 200 περίπου μαθηταί. Είνε οι μέλλοντες Διδάσκαλοι. Παρ’ ολην όμως την συστηματικήν του εργασίαν και τό άοκνον των εν αυτώ διδασκόντων, το προσωπικό του δεν είνε πλήρες προς μεγίστην ζημίαν της φοιτώσης νεολαίας.Δέον όπως καταβληθή πάσα προσπάθεια πρός συμπλήρωσιν του πνευματικού τούτου φυτωρίου. Ετέρα επείγουσα ανάγκη είναι ή αποπεράτωσις τού μεγαλοπρεπούς κτιρίου του επί Τουρκίας έτι αρξαμένου Διδασκαλείου, παρόμοιον του οποίου δεν θα υπάρχη έν Έλλάδι, έν τω οποίω θα είναι δυνατόν ανέτως να εγκατασταθούν όχι μόνον οί 200 μαθηταί τού Διδασκαλείου, αλλά καί έν πλήρες Δημοτικόν Σχολείον νά λειτουργήση. Τό Κράτος πρέπει νά χορηγήση τήν απαιτουμένην πρός τούτο πίστωσιν. Το προσωπικόν του Γυμνασίου, του οποίου προΐσταται ο τόσης εκτιμήσεως απολαύον σοφός Γυμνασιάρχης κ. Τέντες είνε πλήρες.»
Η πόλη μας, παρ’όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζε, είχε ωραίο ρυμοτομικό σχέδιο και φαρδείς επίπεδους δρόμους με αποτέλεσμα να είναι ιδανική για τα ποδήλατα τα οποία ήταν της μόδας εκείνη την εποχή, ελλείψει και άλλων μεταφορικών μέσων. Τα ποδήλατα όμως προκαλούσαν και αντιδράσεις όπως άλλωστε και σήμερα. Στην τοπική εφημερίδα «Το Βήμα της Θράκης» στις 28-8-1927 γράφτηκε το εξής άρθρο:
«Τα ποδήλατα εις την πόλιν μας κατήντησαν όχι μόνον ανυπόφορα, αλλά και επικίνδυνα, αντικαταστήσαντα εις τα δυστυχήματα τα αυτοκίνητα των άλλων πόλεων. Νεαροί ποδηλατισταί και νεαραί ποδηλατίστριαι καταργήσασαι την αιδώ και την σεμνότητα, διασχίζουσι τας κεντρικάς οδούς της πόλεως μεθ΄όλης της δυνατής ταχύτητος αδιαφορούντες δια τους διαβάτας επί των οποίων συνηθέστατα επιπίπτουσι. Είναι αδύνατον να περάση ημέρα χωρίς να σημειωθώσι δύο και τρία και τέσσαρα ακόμη τοιαύτα ποδηλατικά δυστυχήματα σοβαρά η μη. Και το περίεργον είναι ότι οι χωροφύλακες ουδένα ποδηλατιστήν ωδήγησαν εις το αυτόφωρον ίσως, διότι οι πλείστοι ποδηλατισταί τυγχάνουσιν ανήλικοι, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα του... Τσακίζειν τον κόσμον ελευθέρως... - Ο Διοικητής της Χωροφυλακής όμως ο κ. Γαβριλάκης έχων αλλοίαν αντίληψιν επί του προκειμένου, ασφαλώς θα εκδώση την δέουσαν αστυνομικήν διάταξιν, η οποία θ μας απαλλάξη εις το μέλλον από έναν κίνδυνον.»
Η εφημερίδα «Μακεδονία» στέλνει και νέο ανταποκριτή στην πόλη μας, τον Χ. Ν. Τσώχο, ο οποίος στις 5-1-1928 δημοσιεύει το άρθρο του με τον τίτλο «Η ΈΡΕΥΝΑ ΜΑΣ ΑΝΑ ΤΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ. ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΘΡΑΚΗΝ. ΟΛΙΓΑΙ ΗΜΕΡΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΝ.» Ας δούμε τι λέει για την πόλη μας:
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ. - Νομάρχην εις την Αλεξανδρούπολιν εύρομεν κατά την περιοδείαν μας τον κ. Μαρινάκην παραιτηθέντα ήδη και αντικατασταθέντα υπό του κ. Τζανέτου... Από δημοτικής απόψεως η Αλεξανδρούπολις δεν είναι δυνατόν να ευρίσκεται εις ακμήν, διότι ο γενικός μαρασμός της πόλεως περισσότερον όλων αντανακλά εις τον Δήμον και τα οικονομικά του. Ο δήμαρχος και το δημοτικόν Συμβούλιον απαρτίζονται από καλά στοιχεία, αλλά δεν γίνονται σπουδαία πράγματα, διότι είναι δυσανάλογα τα έσοδά του προς τας ανάγκας του... Ο ηλεκτροφωτισμός και εις την Αλεξανδρούπολιν ευρίσκεται εις τας χείρας του Δήμου... Την οικονομικήν καχεξίαν του ηλεκτροφωτισμού ακολουθεί και η αταξία εις το ρεύμα και η εξασθένησις του. Ο Δήμος της Αλεξανδρουπόλεως έχει τον ηλεκτροφωτισμόν της πόλεως, αλλ’ είναι αμφίβολον αν εργάζεται εκεί επωφελώς ή περιεπλέχθη ανωφελώς. Δια μερικά άλλα σπουδαιότερα έργα ο Δήμος προσέφυγε εις την μοναδικήν πηγήν των δανείων. Ταύτα είναι το της καταρτίσεως σχεδίου πόλεως, της κατασκευής υπονόμων και της ανεγέρσεως μιας δημοτικής εξαταξίου σχολής. Ως προς την ύδρευσιν απεφασίσθη οριστικώς να υδρευθή η πόλις από την πηγήν Βάδομα... Τώρα η πόλις υδρεύεται από την πηγήν αυτήν αποδίδουσαν 50.000 - 60.000 οκάδες το 24ωρον εις πληθυσμόν 20.000 κατοίκων, όσος είνε ο μόνιμος και κινητός πληθυσμός. Ανορύσσονται ήδη δια γεωτρυπάνων του Εποικισμού δυσαρτεσιανά πλάι στην πηγή εξ ών το έν θα αποδώση περί τας 80.000 οκάδας το 24ωρον, ολιγώτερον το δεύτερον, αλλά και τα δυο μαζί αποδίδουν πολύ περισσότερο, εάν ισχυροποιηθούν τα μηχανήματα των. Υπό τοιαύτας περιστάσεις η ύδρευσις δύναται να εξυπηρετήση την πόλιν και εις τους θερινούς μήνας με οιανδήποτε κανονικήν συρροήν ξένων χάριν των λουτρών.»
Αλλά και ο ανταποκριτής Μιχ. Ροδάς της αθηναϊκής εφημερίδος ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ στις 22-1-1928 σε εκτενές άρθρο του έγραψε για την πόλη μας όπως τη συνάντησε ο ίδιος:
«... Ή Αλεξανδρούπολη στην μορφή των δρόμων της ενθυμίζει την Κόρινθο ή τας Πάτρας και το καλοκαίρι χρησιμεύει ως τόπος διαμονής πολλών οικογενειών του εσωτερικού. Η διαμονή είναι και τον χειμώνα ευχάριστη γιατί σπανιότατα χιονίζει και τα ξενοδοχεία ύπνου και φαγητού είναι αρκετά ευπρόσωπα. Ή Αλεξανδρούπολις θά μπορούσε τα καλοκαίρι νά προσελκύση περισσότερο κόσμο με τα θαυμαστά Ιαματικά λουτρά της, αλλα δυστυχώς είναι εγκαταλελειμμένα, απροστάτευτα και ολόκληρος ή περιφέρεια των προσβάλλεται από ελονοσία… Πρό τού 1922 η πόλις είχε μόλις 5.000 κατοίκους και τώρα υπολογίζονται εις 16.000 με προϋπολογισμό 2 1)2 εκατομμυρίων. Δήμαρχος εξελέγη κατά τας εκλογάς ό κ. Άλτιναλμάζης, γνωστός από την δράσιν του εις την Άδριανούπολιν και αποφασισμένος να δημιουργήση με κάθε θυσία έργα κοινής ωφελείας. Αί ελλείψεις της πόλεως συμπληρούνται διαρκώς και με όλο τον οικονομικό μαρασμό της έχει vα επίδειξη αρκετά έργα πολιτισμού και προόδου.
«Εικόνα 7: Η κεντρική λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου τη δεκαερτία του 1930.»Ό αδύνατος ηλεκτροφωτισμός της πρόκειται να ενισχυθή, ή μελέτη εγένετο και αναμένεται ή έγκρισις του υπουργείου γιά την δαπάνη 1.500.000 δραχμών. Αναμένεται και ό μεγαλοδύναμος θεός γνωρίζει πότε θα δοθή από τον αθηναϊκό υδροκέφαλο. Ή πόλις υδρεύεται ανεπαρκώς από το παλαιό ρωσσικό υδραγωγείο και ιδιαιτέρως οι προσφυγικοί συνοικισμοί εδεινοπάθησαν έπ’ αρκετόν χρόνον. Εγένοντο λίαν επιτυχείς γαιοτρύσεις παρά του θαυμασίου μηχανικού γεωλόγου κ. Γρυπάρη με μηχανήματα του εποικισμού, και ό δήμος, γιά ν' ανακουφίση τούς πρόσφυγας, προσέφερεν έκ τού πενιχρού ταμείου του 250.000 δραχμάς και όλοι νομίζουν ότι είναι δίκαιο να επιστραφούν. Ο κ. Άλτιναλμάζης εργάζεται για την γενικωτέρα ύδρευση της πόλεως, ή μελέτη εγένετο παρά τού υδραυλικού μηχανικού κ. Ν. Μίχα με βάσιν την πηγήν Βάδομα και πρόκειται να συναφθή δάνειον 4.500.000 δραχμών, οπότε ελπίζεται ότι και το ζήτημα αυτό θα λυθή για να εξυπηρετήση άφθονα της ανάγκες τού σημερινού πληθυσμού.«Εικόνα 8: Άποψη του λιμανιού με την ιχθυαγορά στα τέλη της δεκαετίας του 1920.»Εκτός αυτών των έργων ό δήμος κατεσκεύασε έξωθεν της πόλεως σφαγεία με ηλεκτρικήν δαπάνην 250.000 δραχμών, το χυτήριον τού εργοστασίου με 300.000, την ιχθυαγορά άνωθεν της εισόδου τού μικρού λιμένος αντί 60.000 δραχμών και πρόκειται με 400.000 ν’ άνεγερθούν νέαι άποθήκαι πετρελαίου εκτός της πόλεως γιατί ή ύπαρξίς των ανάμεσα εις την καρδιά των κατοίκων είναι πολύ επικίνδυνη. Υπέρ του δημοτικού νοσοκοκείου διετέθησαν 200.000 προς συμπλήρωσιν του χειρουργείου κι’ έτσι οι άρρωστοι δεν μεταφέρονται πλέον εις την Θεσσαλονίκη, είς ενίσχυσιν της εκπαιδεύσεως εδόθησαν 100.000 και πρόκειται να χορηγήση ό δημος άλλες 500.000 πρός ανέγερσιν ενός σχολικού διδακτηρίου. Ακόμη και υπέρ τού ταμείου τού τηλεφώνου έδωσε μέχρι σήμερον 200.000 χωρίς να αποκτήση ούτε ένα τηλέφωνο ! Η γυναικεία δράσις εκδηλούται έντονος και ευεργετική ενταύθα από του 1920 διά τού συνδέσμου κυριών και δεσποινίδων καί τα 200 μέλη του δεν παρέρχεται στιγμή πού να μη προστρέξουν πρός τους δεινοπαθούντας. Διαχειρίζονται κάθε χρόνο 80 - 100.000 δραχμάς προερχομένας έκ τακτικών συνδρομών, δωρεών, εράνων, χοροεσπερίδων και διαφόρων άλλων ψυχαγωγικών μέσων και ό τελευταίος χορός τον όποιον έδωσαν είς την λεσχην τών ελευθεροτεκτονων επιστοποίησε τo ενδιαφέρον ολοκλήρου της κοινωνίας. Διανέμουν τακτικά μηνιαία επιδόματα πρός αναπήρους, γρηές και ασθενικά παιδιά, ενισχύουν το ταμείον τού συσσιτίου των και παρέχουν φορέματα εις τα ορφανά. Κατά την διάρκειαν της καθόδου των πληθυσμών έκ της Ανατολικής Θράκης και Μικράς Ασίας διετήρησαν το ευεργετικό συσσίτιό των επί τετράμηνον, έσωσαν και περιέθαλψαν πολλές οικογένειες, με τούς κόπους και μόχθους των κατώρθωσαν να ιδρύσουν υφαντήριον και να το εγκαταστήσουν είς ιδιόκτητον οίκημα. Διά την ανέγερσιν τού κτιρίου ήλθεν επίκουρος ό εποικισμός και το κράτος και με την λειτουργίαν τού υφαντηρίου ευρίσκουν εργασίαν αρκετές προσφυγικές οικογένειες. Ό σύνδεσμος των κυριών και δεσποινίδων Άλεξανδρουπόλεως με την φιλανθρωπικήν δράσιν του αποτελεί εξαίρεσιν είς όλην την θράκην και το θετικόν έργον του αξίζει τον θαυμασμόν και την ευγνωμοσύνην όλων των ανθρώπων.«Εικόνα 9: Ο Δημοτικός Κήπος με την αναθηματική στήλη προς τους πεσόντες.»Ο περίπατος, κατά μήκος της παραλίας είνε αληθινή απόλαυσις όταν οι νότιοι άνεμοι δεν εξαγριώνουν την θάλασσα. Το δημοτικό πάρκο αποτελεί το στόλισμα της πολιτείας και ανάμεσα του ορθώνεται ή μαρμάρινη αναθηματική στήλη, ύμνος κι' ευγνωμοσύνη των κατοίκων προς τους πεσόντας. Όταν ήτο εδώ νομάρχης ο κ. Μιχ. Καλογερόπουλος με τον εθνικό ενθουσιασμό του εζήτησε την κατασκευήν της αναθηματικής στήλης και χωρίς αργοπορία συνεκεντρώθη από τους κατοίκους το ποσόν των 120.000 δραχμών.Από το πάρκο - περίφημο παραλιακό μπαλκόνι - βλέπω τα καΐκια να πηγαινοέρχωνται και να φέρνουν τούς θησαυρούς των ιχθυοτροφείων... Ή εταιρεία των ανατολικών σιδηροδρόμων δεν αρκείται μόνον εις τας υπερβολικάς αξιώσεις της γραμμής της. Διεκδικεί και την κατοχήν των οικοπέδων ολοκλήρου σχεδόν της Αλεξανδρουπόλεως και κυρίως του παραλιακού τμήματος. Η παλαιά αυστριακή εταιρεία είχε το προνόμιον να καταλαμβάνη οικόπεδα δια τας εγκαταστάσεις της. Και το προνόμιον αυτό διά της τουρκικής μεθόδου επεξετάθη και εκεί όπου δεν εγένοντο εγκαταστάσεις. Επί τη βάσει αυτού του προηγουμένου υπεχρεώθησαν και αι ελληνικαί αρχαί προ ετών και ο εποικισμός να πληρώνουν ενοίκια εις χώρους όπου είχον ανεγερθή δημόσια καταστήματα!! Όπως και αρκετοί εκ των κατοίκων. Αλλά η αξίωσις αύτη ήτο τόσον αδικαιολόγητος και αστήρικτος ώστε από τινος χρόνου έχει χαλαρωθή και αυτό αποτελεί μίαν απόδειξιν ότι η παλαιά εταιρεία ουδέποτε είχε ουσιαστικά και τυπικά δικαιώματα επί των οικοπέδων, εκεί τουλάχιστον, επαναλαμβάνω, όπου δεν εδημιούργησε εγκαταστάσεις συμφώνως προς το αρχικό τοπογραφικόν σχέδιον...»
Ακολουθούν οι εκλογές της 19 Αυγούστου 1928 κατά τις οποίες το κόμμα των Φιλελευθέρων πετυχαίνει σαρωτική νίκη και η κυβέρνηση του Βενιζέλου προσπαθεί να εφαρμόσει πρόγραμμα σταθερότητας για όλη τη χώρα. Όμως η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929 που είχε ως αποκορύφωμα το χρηματιστηριακό κραχ στη Νέα Υόρκη τον Οκτώβριο του ιδίου έτους, ήδη από τις αρχές του έτους είχε χτυπήσει και τη μικρή μας πόλη. Για το λόγο αυτό οι κάτοικοι της πόλης κατεβαίνουν σε συλλαλητήριο:
«ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟΝ
ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΝ ΔΙΑ ΤΟΝ ΕΜΠΟΡΙΚΟΝ ΜΑΡΑΣΜΟΝ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 6 Απριλίου. [Του ανταποκριτού μας]. - Κατά τηλεγράφημα έξ Αλεξανδρουπόλεως κατόπιν τής αυξανούσης οικονομικής καχεξίας και μαρασμού έκ της τελείας εγκαταλείψεως της 'Αλεξανδρουπόλεως εις την τύχην της, σύμπας ό λαός αυτής έκλεισε σήμερον εις ένδειξιν διαμαρτυρίας επί δίωρον τα καταστήματα, συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον την 10ην πρωϊνήν.
Μετά αγορευσιν του δημάρχου κ. Άλτιναλμάζη, βενιζελικού, εγένετο δεκτόν ψήφισμα διά τού όποιου αξιούν από την κυβέρνησιν να δείξη ενδιαφέρον προς την φθίνουσαν Άλεξανδρούπολιν. Πρός άμεσον καταπολέμησιν του μαρασμού και αποτροπήν του κινδύνου της διαρροής τού πληθυσμού αυτής oι κάτοικοι ζητούν την ελάττωσιν των κομίστρων κατά 30ο/ο δι' όλα τα εμπορεύματα της σιδηροδρομικής γραμμής 'Αλεξανδρουπόλεως μέχρι Δράμας.» (Ελεύθερο Βήμα 7-4-1929)
Η ανάπτυξη των αεροπορικών συγκοινωνιών και η τελειοποίηση του αεροπλάνου έχει και παράπλευρες παρενέργειες στη μικρή μας πόλη. Έτσι στις 17-11-1929 διαβάζουμε στο «Ελεύθερο Βήμα»:
«ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΙΣ
ΚΑΙ ΒΛΑΒΗ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΥ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΝ«Εικόνα 10: Ο Φάρος με φόντο αεροπλάνα της εποχής.»Κατά τηλεγράφημα έξ Άλεξανδρουπόλεως προς το υπουργείον Εσωτερικών, χθές την 12ην μεσημβρινήν, λόγω της σφοδράς θυέλλης, γαλλικόν αεροπλάνον προερχόμενον έκ Κωνσταντινουπόλεως ηναγκάσθη να προσγειωθη όλιγον εξωθι της πόλεως. Κατά την προσγείωσιν υπέστη σοβαράς ανεπανορθώτους βλάβας, αι οποίαι καθιστούν αδύνατον την συνέχισιν του εναερίου ταξειδίου. Ό αεροπόρος κ. Βαρβότ, ούδέν έπαθε. Το αεροπλάνον κατηυθύνετο είς Θεσσαλονίκην, οπόθεν θα μετέβαινε είς Αθήνας προς επίδειξιν. Υπό του διοικητού χωροφυλακής ελήφθησαν τα ενδεικνυόμενα μέτρα πρός φρούρησιν του αεροπλάνου, παρεσχέθησαν δέ εις τον αεροπόρον αι δέουσαι ευκολίαι.»
Τον Μάιο του 1930 ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός συνοδευόμενος από τον Χ. Μοργκεντάου ως Πρόεδρο της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων κάνουν περιοδεία στη Βόρεια Ελλάδα και επισκέπτονται την πόλη μας. Έτσι στο «Ε. ΒΗΜΑ» στις 7-5-1930 διαβάζουμε την ανταπόκριση του απεσταλμένου της εφημερίδος MIX. ΡΟΔΑ:
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ, 6 Μαΐου. [Του απεσταλμένου μας]. - 'Ολίγας στιγμάς προ της αναχωρήσεως του κ. Βενιζέλου εις την μονήν Βατοπεδίου, ή Ιερά σύναξις προσέφερεν είς αυτόν είς ανάμνησιν της επισκέψεώς του ξυλόγλυπτον εικόνα θαυμασίας τέχνης. Ανάλογον τοιαύτην προσέφερε και είς τον φιλέλληνα κ. Μοργκεντάου. Το άτμόπλοιον «Κανάρης» αποπλεύσαν έκ του όρμου του Βατοπεδίου, το απόγευμα της Δευτέρας, εντολη του κ. προέδρου, περιέπλευσε τας ακτάς του Αγίου Ορους όπως παρακολούθηση από της γεφύρας το θέαμα των μονών τας οποίας δεν ηδυνήθη να επισκευθή. Την ογδόην πρωϊνήν της σήμερον το ατμόπλοιον κατέπλευσεν είς Αλεξανδρούπολιν. Ολόκληρος ο πληθυσμός ανέμενεν είς την παραλίαν μετά των μαθητών και των μαθητριών. Είς την λεωφόρον Ελευθερίου Βενιζέλου είχον κατασκευασθη μυρτοστόλιστοι αψίδες με επιγραφάς ευγνωμοσύνης προς τον ελευθερωτήν της πόλεως. Αμα τω κατάπλω του ατμοπλοίου ανηλθον αί αρχαί μετά του γενικού διοικητού Θράκης κ. Κακουλίδου και οι πολιτευταί, οίτινες ηυχήθησαν είς τον κ. Βενιζέλον το καλώς ήλθεν είς την Δυτικήν θράκην.
«Εικόνα 11: Το λιμάνι απο το ΦΑΡΟ το 1930.»Την ενάτην πρωϊνήν απεβιβάσθη προ του λιμεναρχείου μέσω γενικού πανζουρλισμου. Έπ' αρκετήν ώραν απεκλείσθη ή διέλευσίς του, μετά κόπου δέ πολλού αί άρχαί κατώρθωσαν να απελευθερώσουν το αυτοκίνητον του κ. πρωθυπουργού το οποίον κατηυθύνθη είς την νομαρχίαν. Ολόκληρος ό πληθυσμός, όστις, ηκολούθησε το αυτοκίνητον συνεκεντρώθη προ της πλατείας της νομαρχίας ζητωκραυγάζων διαρκώς. Μετά ολιγόλεπτον ανάπαυσιν ό κ. Βενιζέλος εξήλθεν είς τον εξώστην της νομαρχίας όπου ό μητροπολίτης κ. Γερβάσιος αφού ηυχήθη υπέρ της υγείας του κ, προέδρου, προσεφώνησε συγκινητικώτατα από μέρους της Εκκλησίας «τον εκλεκτόν του γένους, όστις συνεχίζει τον αγώνα υπέρ του ελληνικού λαού». Τον λόγον του μητροπολίτου διέκοπτε ό λαός επιθυμών το ταχύτερον ν' ακούση τον κ. Βενιζέλον. Μετά το πέρας της προσφωνήσεως του αντιπροσώπου της Εκκλησίας ό κ. Βενιζέλος, καίτοι δέν ήτο αποφασισμένος νά ομιλήση εκτενώς, έν τούτοις μετά την επιμονήν του κόσμου καί τας συγκινητικάς εκδηλώσεις αύτου προέβη είς τας κατωτέρω δηλώσεις:Ο λόγος του Βενιζέλου
«Αγαπητοί φίλοι, με βαθυτάτην συγκίνησιν πατώ διά πρώτην φοράν το έδαφος της Δυτικής Θράκης. Αί περιστάσεις δεν μου επέτρεψαν να πραγματοποιήσω ενωρίτερα τον ζωηρότατον πόθον μου, όπως έλθω και σας χαιρετίσω έκ του πλησίον. Είμαι ευτυχής διότι ή ένθουσιώδης δεξίωσις την οποίαν μου εκάματε αποδεικνύει ότι είς το μέρος τούτο της Ελλάδος αναγνωρίζεται ή δράσις της ύπ’ εμού κυβερνήσεως. - Μάλιστα! Μάλιστα ! (Χειροκροτήματα). Όταν ήλθε ό νομάρχης είς το βαπόρι σήμερον το πρωί με ηρώτησε από που θα βγάλω τον λόγον. Του απήντησα: Μα είναι ανάγκη να βγάλω λόγον;. Έφυγα από τας Αθήνας και την Βουλήν όπου δεν κάμνω τίποτε άλλο παρά να βγάζω πέντε καί δέκα λόγους την ημέραν διά να έλθω να σας επισκεφθώ, καί θέλετε νά βγάλω καί εδω λόγον; Κατ' αρχάς, λοιπόν, εσκεπτόμην νά αποφύγω αυτήν την προσφώνησιν αλλά ενόμισα ότι θά εμένατε απογοητευμένοι διοτι δεν ηκούσατε κανένα λόγον...». -
Την μεσημβρίαν οι κ. κ. Βενιζέλος και Μοργκεντάου και ή κ. Κρώσφηλδ εγευμάτισαν είς την οικίαν του προέδρου του εμπορικού επιμελητηρίου κ. Φεμερέλη, όπου φιλοξενούνται. Το απόγευμα εγένετο σύσκεψις είς την νομαρχίαν υπό την προεδρίαν του κ. Βενιζέλου και Ανωτέρων υπαλλήλων προς επίλυσιν των ζητημάτων των γεωργικών συνεταιρισμών. Μετά την εισήγησιν τού διευθυντού του εποικισμού κ. Δομεστίχου και των άλλων ειδικών υπαλλήλων, απεφασίσθη να χορηγηθούν δέκα βενζινάροτρα. ίνα εντός του έτους εκχερσώσουν αμέσως και καλλιεργηθούν 20.000 στρέμματα εις την περιφέρειαν τού Εβρου. Διά τα ζητήματα της στέγης των προσφύγων ο κ. Βενιζέλος εδήλωσε οτι είνε ανάγκη πλέον νά αρχίσουν νά πληρώνονται τα χρέη παρά των εγκατασταθέντων, για να υποβοηθήσουν τους απομένοντας αστέγους. Μετά το πέρας της συσκέψεως ήρχισε η παρουσίασις των επιτροπών. 'Η Ένωσης των γεωργικών συνεταιρισμών παρεκάλεσε να επισπευσθη ή διανομή των γαιών.
«Εικόνα 12: Παρέλαση στο κεντρικό δρόμο στα χρόνια του Μεσοπολέμου.»Ο κ. Βενιζέλος παρέσχε την πληροφορίαν ότι αποστέλλονται πολυάριθμα συνεργεία ίνα περατώσουν το έργον μέχρι του 1931. Ακολούθως λόγου γενομένου περί των τακτικών ζητημάτων των συνδεδεμένων μετά της συνθήκης της Λωζαννης, είπεν ότι, πρέπει να τηρηθούν αί συνθήκαι. Η επιτροπή των παραμεθορίων εζήτησε την παραμονήν ενός λόχου πλησίον των συνοικισμών προς ασφάλειαν αυτών από τας επιδρομάς των κομιτατζήδων. Κατόπιν παρήλασαν πρό τού κ. προέδρου πλεισται επιτροπαί κοινοτήτων και υπέβαλον υπομνήματα. Χάριν της ταχείας θεραπείας των ζητημάτων απεφασίσθη ο καταρτισμός ειδικού πρωτοκόλλου ώς καί ειδικής υπηρεσίας όπου θα παραπεμφθούν αι υποβληθείσαι αιτήσεις ίνα μελετηθούν καί λυθούν τα εκκρεμή ζητήματα εντός εικοσαημέρου. Το δημοτικόν συμβούλιον εζήτησε την μεταφοραν της γενικής διοικήσεως είς Αλεξανδρούπολην καί ενή περιπτώσει δέν είνε τούτο δυνατόν, την μεταφοραν των δικαστηρίων και ενός συντάγματος στρατού. Ό κ. Βενιζέλος ούδεμίαν απάντησιν εδωκε σχετικώς πρός την γενικήν διοίκησιν. Όσον αφορά τον στρατόν είπεν οτι τούτο είνε ζήτημα αρμοδιότητος των στρατιωτικών μάλλον. Καθ' ά πληροφορούμεθα ή μεταφορά μέρους των δικαστηρίων είνε πιθανή και ιδιαιτέρως του εφετείου, διότι απεδείχθη έκ πείρας ότι oι δικαστικοί αποφεύγουν τήν Κομοτινήν και εκκρεμούν ούτω πλεισται υποθέσεις. Ολόκληρος ό περίβολος της νομαρχίας κατεκλύσθη από κόσμον ζητούντα να υποβάλη αιτήσεις. Αι αιτήσεις παρεπέμφθησαν είς τας αρμοδίας ειδικάς υπηρεσίας όπως εξετασθούν αμέσως. Την 6ην απογευματινήν ό κ. Βενιζέλος μετέβη καί παρηκολούθησε τον ποδοσφαιρικόν αγώνα των ομάδων Αλεξανδρουπόλεως, ακολούθως δέ εξέδραμεν είς τον εξοχικόν προσφυγικόν συνοικισμόν αλιέων Μάκρης όπου εγένετο αποθεωτικώς δεκτός. Την εσπέραν ο δήμαρχος παρέθεσεν επίσημον γευμα, όπου παρεκάθησαν ύπερεκατόν πρόσωπα. Αύριον την 7ην πρωινήν αναχωρεί με έκτακτον τραίνον, θά διέλθη δέ έκ Φερρών, όπου θά σταθμεύση επί ημίωρον καί θά δεχθη επιτροπάς. Ακολούθως θά μεταβή είς Σουφλίον, θά ανέλθη είς την πόλιν και κατόπιν θά κατευθυνθη είς Νέαν Όρεστειάδα, επιστρέφων διά διαδρομής Διδυμοτείχου. Την εσπέραν θά επανέλθη είς Άλεξανδρούπολιν, την δέ πρωΐαν τής Πέμπτης θά κατευθυνθη είς Κομοτινήν, όπου θά επιληφθή αμέσως των κυριωτέρων τοπικών ζητημάτων. »
Αλλά και στη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» της 8-5-1930 δημοσιεύθηκε άρθρο του ανταποκριτή της Αντώνη Θεοδωρίδη που ακολουθούσε την περιοδεία του Βενιζέλου με τον τίτλο «Ο ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΑΠΟΘΕΩΝΕΙ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ. ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡ/ΠΟΛΕΩΣ ΜΕΧΡΙΣ ΟΡΕΣΤΙΑΔΟΣ. ΟΙ ΧΩΡΙΚΟΙ ΤΟΝ ΡΑΙΝΟΥΝ ΠΑΝΤΟΥ ΜΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ. ΥΠΕΡΟΧΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΕΙΣ ΤΟ ΣΟΥΦΛΙΝ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΝ». Ας διαβάσουμε ένα απόσπασμα που αναφέρεται στην πόλη μας:
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ 7. - (του ειδικού απεσταλμένου μας). Η Αλεξανδρούπολις εξηκολούθησε πανηγυρίζουσα και σήμερον. Από βαθυτάτης πρωίας η πλατεία του σιδηροδρομικού σταθμού καταλαμβάνεται υπό πλήθους αναμένοντος να ιδή τον κ. Βενιζέλον. Αφ’ετέρου, την πρωίαν εγένετο παρέλασις των μαθητών όλων των σχολών, συμπεριλαμβανομένων και των ξένων, ήτις διήλθε δια των κεντρικωτέρων οδών, των μαθητών ψαλλόντων τον ύμνον του κ. Βενιζέλου. Την 8ην πρωινήν ο κ. Βενιζέλος επιβιβάζεται ειδικής πολυτελεστάτης αμαξοστοιχίας, αφού εγένετο αντικείμενον θερμοτάτων συγκινητικών εκδηλώσεων του πλήθους.»
«Και επλησιάσαμεν εις την Αλεξανδρούπολιν. Μαυρισμένη ήταν η παραλία από κόσμον. Όλη η Αλεξανδρούπολις ευρίσκεται επί ποδός. Αι καμπάνες ακούονται εως εις τον «Κανάρην» ο οποίος χαιρετά δια συνεχών σφυριγμάτων. Βενζινόπλοια και βάρκες μας πολιορκούν. Καλωσωρίσατε εδώ, καλωσωρίσατε εκεί. - Τι συμβαίνει έξω;
- Πανζουρλισμός. Τα καταστήματα έκλεισαν. Πατείς με πατώσε είναι στην παραλία, εξερχόμεθα πρώτοι και εναποθέτομεν τις βαλίτσες μας εις το πλησιέστερον ξενοδοχείον. Είναι ωραίον, ο,τι βλέπομεν. Μαθηταί και μαθήτριαι, επίσημοι και μη, πλήθος εναγώνιον, έχουν κατακλύσει τον χώρον της αποβάθρας και την πλατείαν και τους δρόμους, δια να ιδούν τον Βενιζέλον. Εις την αποβάθραν βλέπομεν τον Δήμαρχον, τους Μητροπολίτας Αλεξανδρουπόλεως και Διδυμοτείχου, τους προξένους, τους ανωτέρους πολιτικούς, δικαστικούς και στρατιωτικούς. Επι του ατμοπλοίου έχουν ανέλθει ο Γενικός Διοικητής κ. Κακουλίδης και ο Νομάρχης Έβρου. Και την 9ην ώραν εξέρχεται ο Πρωθυπουργός. Το τι εγένετο δεν περιγράφεται. Τα τηλεγραφήματα τα οποία απεστείλαμεν αμυδρώς μόνον εχρωμάτισαν την υποδοχήν. Επρόκειτο περί αποθεώσεως. Θα έλεγε κανείς ότι ο κόσμος αυτός ετρελλάθηκεν, ή ότι ο έλλην Πρωθυπουργός επέστρεψεν από μιαν νίκην μάχης ή από έναν θρίαμβον συνθήκης. Γυναίκες με παιδιά στην αγκαλιά, γέροντες, γρηές, πάσης τάξεως άνθρωποι έτρεχαν πίσω από το αυτοκίνητά μας με αλλαλαγμούς.
- Τον είδες; - Ωχ! Τον είδα! - Αχ! Δεν τον είδα καλά! - Τι κρίμα! Δεν τον είδα!Και ο Ελευθέριος Βενιζέλος επερνούσε γόης, κάτω από τις αψίδες του μεγάλου δρόμου και ανάμεσα εις τον πρωτοφανή αυτόν συναγερμόν των Αλεξανδρουπολιτών...»
«Εικόνα 14: Παραθεριστές στην παραλία της Αλεξανδρούπολης με φόντο το Πασαλίκι ένα καλοκαίρι του Μεσοπολέμου.»
Η όμορφη πόλη μας θέλγει ολοένα και περισσότερο τους δημοσιογράφους της εποχής οι οποίοι με την ευκαιρία της επισκέψεως προκειμένου να καταγράψουν τα προβλήματα της περιοχής μας, επωφελούνται και απολαμβάνουν τη θάλασσα. Έτσι με γλαφυρό ύφος και με τα καλύτερα λόγια παρουσιάζουν την πόλη μας στους αναγνώστες τους. Μια τέτοια ανταπόκριση είναι και του κ. Σκαλτσά που δημοσιεύθηκε στη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» στο φύλλο της 26-6-1931:
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ. Ιούνιος. Ο ξένος πού επισκέπτεται την Αλεξανδρούπολιν μένει εκστατικός μπρος στα τόσα θέλγητρα της. Τί δεν παρουσιάζει η θαυμασία αύτη Θρακική πολίχνη, ή πρωτεύουσα τού Έβρου; Έχει μια ρυμοτομία πού ασφαλώς την ζηλεύουν και αύται αί μεγαλουπόλεις, ένα κλίμα υγιεινό και πάντα δροσερό το καλοκαίρι και ένα σωρό άλλα ωραία πράγματα πού εξασφαλίζουν άνετην και ευχάριστον διαμονήν. Τώρα μάλιστα πού θα μεταφερθούν μέσα στην πόλι καί τα περίφημα ιαματικά νερά των Φερρών, ή Άλεξανδρούπολις θα καταστή μια από τις κυριώτερες και τις πιο ενδιαφέρουσες λουτροπόλεις.
Ό Δήμαρχος της κ. Αλτιναλμαζης, ένας επιστήμων δραστήριος καί ενεργητικός, κατέβαλε πάσαν πρσσπάθειαν καί επέτυχε τέλος να εξασφαλίση είς τον Δήμον το προνόμιον της εκμεταλλεύσεως των ιαματικών υδάτων των Φερρών δια μίαν τεσσαρακονταετία. Ή Κυβέρνησις τον εβοήθησε, ενδιεφέρθη ειλικρινώς και ήδη συνάπτεται δάνειον εκ μέρους του δήμου εκ 12 περίπου εκατομμυρίων δραχμών διά την εκτέλεσιν του όλου έργου σύμφωνα με την μελέτην που εξεπόνισεν ο υδραυλικός κ. Μίχας και ο μηχανικός κ. Νικολόπουλος...
Έπειτα ή Αλεξανδρουπολις έχει άφθονο και καλό νερό, φρεσκότατα και θαυμάσια ψάρια, φρούτα ντόπια πολλά και ωραία, συγκοινωνίας δις και τρις της ημέρας θαλασσίαν και σιδ. συγκοινωνίαν, βενζινόπλοια, αμάξια και αυτοκίνητα για περιπάτους και τέλος μιά δροσιά διαρκή το καλοκαίρι, ένα θαυμάσιο και καλό αεράκι πού σε κάνει να νομίζης ότι η ανοιξις δεν τελειώνει ποτέ εδώ κάτω, όπου ή ζέστη και τα κινικά καύματα είναι άγνωστα... Παραλλήλως ή Λιμενική Επιτροπή με επί κεφαλής τον κ. Φημερελην καταβάλει πάσαν δυνατήν προσπάθειαν δια την συμπλήρωσιν των Λιμενικών έργων. Κυρίως αποβλέπει είς την κατασκευήν ενός εξωτερικού κυματοθραύστου, ό οποίος θα στοιχίση περί τα 40 εκατομμύρια, ποσόν μη διατιθέμενον, όμως λόγω των περιωρισμένων πόρων τού Λιμενικού Ταμείου.
Εν τούτοις ή Λιμενική Επιτροπή θα προβή εις την κατασκευήν του όλου έργου τμηματικώς, ώστε έν τω μεταξύ να προασπίζωνται τά προσεγγίζοντα εις τον λιμένα πλοία εκ του Νοτίου ανέμου ό οποίος προσβάλλει πολύ κατά τους χειμερινούς μήνας τον λιμένα της Αλεξανδρουπόλεως...»
Τα καλύτερα λόγια για την πόλη μας γράφει και Αλ. Στολιγκας που το επόμενο καλοκαίρι ήρθε εδώ και δημοσίευσε στις 29-7-1932 τις εντυπώσεις του στην εφημερίδα «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ»:
«Πρέπει να επισκεφθή κανείς τώρα τo καλοκαίρι την Αλεξανδρούπολι, για να νοιώση, οτι πράγματι είναι ιδεώδης τόπος θερινής διαμονής. Μήπως της λείπει τίποτε; Καμμιά ωμορφιά δεν τής λείπει και καμμιά χάρι. Λες πώς ό θεός της έδωκε όλες τις χάρες, για να γοητεύη και να αιχμαλωτίζη, αλλά και να ανακουφίζη τους κουρασμένους είτε ψυχικώς, είτε διανοητικώς. Η ήρεμη δαντελωτή παραλία της, με το μουσικό μουρμούρισμα των αφρών της σε προκαλεί με την αγνή ωμορφιά της. Η ωραία της πλάζ - την οποίαν σημειωτέον θα εζήλευε και αυτό το Λουτράκι - σε ξεκουράζει, ο δε απέραντος Δημοτικός της κήπος παρά την παραλίαν, με τα φουντωτά δένδρα που είναι είς παράταξιν σκορπίζει ανέκφραστες γοητείες. Ύστερα οι ευρύτατοι δρόμοι με τις θαυμάσιες δενδροστοιχίες, η ρυμοτομία, τα ωραία σπιτάκια, η καθαριότης της πόλεως, όλα αυτά παρέχουν την εικόνα του μοντέρνου παραθεριστικού Κέντρου. Εκείνο όμως το ξεχωριστό, το σπάνιο που έχει η Αλεξανδρούπολι είναι ή ανοιχτή της θάλασσα, με το αναπαυτικό της χρώμα, που γοητεύει κυριολεκτικά τους ανθρώπους, που ζητούν τη γαλήνη. Είναι, με λίγα λόγια, ένα κομμάτι Φρεατίδας, πού τόσο την ύμνησε ο ποιητής Πορφύρας κι ένα ανάγλυφο κομμάτι των Φαληρικών ακτών. Αυτή είναι η Αλεξανδρούπολις, ή καλλίτερα, αν θέλετε η πατρίδα της Κίρκης. Η μια ωμορφότερη από την άλλη.«Εικόνα 16: Η πλάζ με τα λουτρά των γυναικών.»Τώρα, με το κύμα του καύσωνος, η πλαζ παίρνει από το πρωί μιά όψι γιορτάσιμη και χαρούμενη. Παιδιά και κορίτσια, μικροί και μεγάλοι σε πολύ μικρή απόστασι το ένα φύλο από το άλλο παίρνουν το μπάνιο τους κι' ύστερα ξαπλώνονται στην αμμουδιά και κάνουν ηλιοθεραπεία. Παρεξήγησις δεν υπάρχει διότι, όπως αποδεικνύεται από τα πράγματα, δεν υπάρχουν και... πονηρές σκέψεις. Νέοι και νέες σε μικρή απόσταση οι μεν από τους δεν εκθέτουν τα σώματα τους στον ήλιο. Ομάδες, ομάδες παίζουν, γελούν, γυμνάζονται. Η μπάλλα όμως κι’ εδώ κυριαρχεί. Οι εικόνες είναι γραφικότατες. Αληθινή χαρά της αληθινής εξοχής. Όλη η αμμουδιά παίρνει έναν αέρα Παραδείσου. Το ασθενές όμως φύλλον μένει με τις φωνές και τα τραγούδια τη ζωή. Σαν νεράιδες με τα ωραία και χρωματιστά μαγιό τις βλέπει κανείς να βουτούν μέσ' το νερό και ν αναδύονται σαν την αναδυομένη του Χαλεπά. Ένα παράπονο που έχω πρέπει να το διατυπώσω. Πρόκειται περί φωτογραφιών. Ενώ αι λουόμεναι εδέχθησαν ευχαρίστως να ποζάρουν για τη «Μακεδονία» ο φίλτατος Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης κατώρθωσε να... κατάσχη τις πλάκες από τον κ. Παναγιώτου, με σκοπόν να περιφρουρήση την... ηθικήv. 'Ας είναι.Από απόψεως διαμονής και ανέσεως η Αλεξανδρούπολις, ώς παραθεριστικόν κέντρον, είναι ασυναγώνιστος. Και από την πλευρά αυτή, τίποτε δεν της λείπει. Ξενοδοχεία πολλά και εκπληρούντα όλους τους όρους της υγιεινής. Τρία μάλιστα έξ αυτών, τo Παλλάδιον, ή Ακρόπολις και ή Αλεξανδρούπολις είναι πρώτης τάξεως και παρέχουν όλας τας ευκολίας.
Το νερό της Αλεξανδρουπόλεως είναι ελαφρό και υποβοηθεί την πέψιν. Τρόφιμα ευρίσκει κανείς άφθονα και ιδίως ψάρια, σε τιμές χαμηλότερες από τα άλλα κέντρα. Δηλαδή, μία οικογένεια - όπως μου έλεγαν παραθερίζοντες οικογενειάρχαι - ημπορεί να πέραση παραθερίζουσα εδώ ευθηνότερα από οιανδήποτε άλλην πόλιν. Θερινά κέντρα επίσης πολλά και κάθε βράδυ δε κοσμική συγκέντρωσις εις τον Δημοτικόν Κήπον, όπου και δις της εβδομάδος δίδεται χορός και τα ζευγαράκια με κέφι αδιάπτωτο ρίχνονται εις την πίσταν και στροβιλίζονται έως το πρωΐ, μεθ’ό επακολουθεί το μπάνιο και ή γυμναστική.
«Εικόνα 17: Η πλαζ με τα λουτρά αντρών.»Εξαιρετικώς εφέτος ή 'Αλεξανδρούπολις συνεκέντρωσε πολλούς παραθεριστας από τας Αθήνας, την Αίγυπτον και άλλα μέρη. Έτσι σε γενικές γραμμές; κυλά ή ζωή κατά την περίοδον της νωχελείας εις την ωραίαν Αλεξανδρούπολιν ή ακριβέστερον δια να μη παρεξηγηθώμεν από τους καλούς Αλεξανδρουπολίτας, εις τον τόπον, ο οποίος εξέθρεψε την ωραιοτάτην Κίρκην, ήτις με τα θελγητρά της ηχμαλώτισε τον 'Οδυσσέα. Ας είνε έτσι...»
Όμως το νωχελικό κλίμα που επικρατεί στην πόλη μας δεν συνάδει με τον προεκλογικό πυρετό που κορυφώνεται στην πολιτική σκηνή ενόψει των εκλογών που έχουν προκηρυχθεί για τις 26 Σεπτεμβρίου του 1932. Ο αρχηγός του Λαϊκού κόμματος Παναγής Τσαλδάρης επισκέφτηκε την πόλη μας, η οποία όμως δεν τον υποδέχτηκε όπως θα περίμενε ο ίδιος:
«Ο κ. ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΑΣ ΝΑ ΟΜΙΛΗΣΗ ΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΝ ΑΠΕΔΟΚΙΜΑΣΘΗ
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ 26 Ιουλίου. [Του ανταποκριτού μας] - Ό κ. Τσαλδάρης ευθύς ώς έφθασε το τραίνον εις τον σταθμόν, επεχείρησε νά ομιλήση έκ του βαγονίου πρός ευαρίθμους φίλους του συγκεντρωθέντας κατόπιν συνεχών ενεργειών των ενταύθα ατιπροσώπων του. Δεν κατώρθωσε όμως να συνεχίση την ομιλίαν του αποδοκιμασθείς ζωηρώς υπό του συγκεντρωθέντος πλήθους. Ό κ. Τσαλδάρης θορυβηθείς έκ των αποδοκιμασιών εζήτησε νά ομιλήση εις κλειστόν χόρον όπου παρέστησαν ελάχιστοι ακροαταί. ΄Εξωθεν του κέντρου των λαϊκών είχον συγκεντρωθή χιλιάδες φιλελευθέρων απειλούντες να διασπάσουν την ζώνην της χωροφυλακής και να αποδοκιμάσουν τον ρήτορα. Εις όλην την πόλιν συνεκροτήθησαν διαδηλώσεις ζητωκραυγάζουσαι υπέρ του κ. Βενιζέλου. Ή άφιξις του κ. Τσαλδάρη εθεωρήθη ώς πρόκλησις κατά των αισθημάτων του φιλελευθέρου λαού της Αλεξανδρουπόλεως.»
(Ε. ΒΗΜΑ 27-7-1932)
Ακολούθησε η επίσκεψη και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Ας δούμε πως καταγράφηκε στο «Ελεύθερο Βήμα» στις 20-9-1932:
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ, 19 Σεπτεμβρίου. [Του Απεσταλμένου μας] - To Ατμόπλοιον «Αετός» μετά θαυμάσιον πλουν, φέρον τον κ. Βενιζέλον, κατέπλευσεν είς την Αλεξανδρούπολιν την 6ην απογευματινήν. Κατά την προσέγγισιν αυτού ανήχθησαν εις το πέλαγος βενζινόπλοια σημαιοστόλιστα, φέροντα πλήθη ενθουσιώδους κόσμου. Ολόκληρος ή εκτεταμένη προκυμαία της πόλεως είχε πλημμυρίση από κόσμον, αναμένοντα την άφιξιν του κ. Βενιζέλου. Δεν είναι υπερβολή εάν λεχθή ότι ουδείς κάτοικος της πόλεως έμεινεν είς την οικίαν του.
ΕΝΘΟΥΣΙΩΔΕΣΤΑΤΗ ΥΠΟΔΟΧΗ
Η πόλις σημαιοστόλιστός με χαιρετιστηρίους αψίδας και φωτογραφίας τού κ. προέδρου, υπεδέχθη τον κ Βενιζέλον με ενθουσιασμόν αυθόρμητον και όχι απλώς εφάμιλλον του ενθουσιασμού του κρατήσαντος είς παλαιοτέρας υποδοχάς του κ. Βενιζέλου, αλλά και ανώτερον. Ή αποβίβασις του κ. Βενιζέλου είς την αποβάθραν επροκάλεσεν αληθινήν Φρενίτιδα. Ό κ. πρόεδρος μετά κόπου κατώρθωσε να επιβή του αναμένοντος αυτοκινήτου, προκειμένου νά μεταβή είς το εκλογικόν κέντρον, όπως ομιλήση. Κατά την διαδρομήν το αυτοκίνητον του κ. Βενιζέλου, προχωρούν με ελαxίστην ταχύτητα, λόγω του πυκνού πλήθους, ηκολουθείτο υπό χιλιάδων ενθουσιώντος λαού.
Από τού εξώστου του εκλογικού κέντρου των φιλελευθέρων ό κ. Βενιζέλος διακοπτόμενος υπό ζητωκραυγών και επευφημιών του πυκνού πλήθους, κατακλύσαντος την πλατείαν, εξεφώνησε μακρόν πολιτικόν λόγον επί του κυβερνητικού έργου... Μετά τον λόγον του ο κ. Βενιζέλος απεσύρθη εις το εσωτερικόν του κέντρου άπου εδέχθη επιτροπάς. Έν τούτοις ο κόσμος δεν διελύθη αλλά παρέμεινεν είς την πλατείαν ζητωκραυγάζων συνεχώς υπέρ του κ Βενιζέλου. Διά του καταφθάσαντος μετ' ολίγον συρμού αφικνούντο εις την Αλεξανδρούπολη εκατοντάδες αγροτών έκ των πέριξ, οι όποιοι λόγω της καθυστερήσεως δεν επρόφθασαν νά ακούσουν τον κ. Βενιζέλον. Ούτοι συγκεντρωθέντες εις πυκνόν όγκον κάτωθι του εξώστου άρχισαν ζητωκραυγάζοντες υπέρ του κ. προέδρου, όστις ηναγκάσθη ούτω νά εξέλθη και πάλιν είς τον εξώστην και να χαιρετίση τους αγρότας, μεταξύ των οποίων ήσαν όλοι σχεδόν oι πρόεδροι των συνεταιρισμών της περιφερείας.»
Στις εκλογές που ακολουθούν κανένα κόμμα δεν κατορθώνει να αποσπάσει την πλειοψηφία και προκηρύσσονται εκλογές για τις 5 Μαρτίου 1933. Στις εκλογές αυτές ο συνασπισμός του Βενιζέλου αν και συγκεντρώνει σε όλη τη χώρα μεγαλύτερο ποσοστό εκλέγει λιγότερες έδρες από τους αντιπάλους του. Πρωθυπουργός ορκίζεται ο Τσαλδάρης ενώ στις 6 Ιουνίου του ιδίου έτους επιχειρήθηκε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου στη λεωφόρο Κηφισίας. Σε όλη τη χώρα επικρατεί αναταραχή και στην πόλη μας λαμβάνουν χώρα επεισόδια. Διαβάζουμε στα «Αθηναϊκά Νέα» στις 19-8-1933:
«ΑΙ ΣΚΗΝΑΙ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΕΩΣ
ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ
Τηλεγραφούν έξ Αλεξανδρουπόλεως ότι χθές την εσπέραν έλαβε χώραν σοβαρά συμπλοκή μεταξύ αστυνομίας και λιμενεργατών υπό τας ακολούθους συνθήκας: Ενώ οί λιμενεργάται συνεδρίαζον εις το κέντρον των διά την επίλυσιν των ζητημάτων των, εισηλθον αιφνιδίως αστυνομικά όργανα τα όποια προέβησαν εις την σύλληψιν τεσσάρων λιμενεργατών. 0ι εργάται μετέβησαν τότε εν σώματι εις την αστυνομίαν και ηξίωσαν όπως αφεθούν ελεύθεροι oι συλληφθέντες αδίκως συνάδελφοί των. Εις απάντησιν επέλασε κατ' αυτών έφιππος χωροφυλακή ήτις και επυροβόλησε κατά των εργατών χωρίς ευτυχώς να τραυματίση κανένα. Όλοι oι εργάται κατόπιν τούτου διατελούν έν εξεγέρσει. Η γενική συνομοσπονδία εργατών εξέδωκε σήμερον ανακοινωθέν διαμαρτυρίας διά τα έκτροπα, ζητούσα όπως τιμωρηθούν oι υπαίτιοι των σκηνών και επιλυθούν ταχέως τα εκκρεμή λιμενεργατικά ζητήματα.»
Μέσα σ’ αυτό το ρευστό πολιτικό περιβάλλον η πόλη μας για άλλη μια φορά κατεβαίνει σε συλλαλητήριο. Αυτή τη φορά αντιδρά για τη μελετώμενη προαγωγή του υποτελωνείου Πόρτο Λάγο σε τελωνείου.
«ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟΝ
ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΝ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ, 4 Σεπτεμβρίου [Του ανταποκριτού μας], - Σήμερον την πρωΐαν συνεκροτήθη πάνδημον συλλαλητήριον, εις το οποίον έλαβε μέρος ολόκληρος ό λαός της πόλεως και των πέριξ κοινοτήτων διά να διαμαρτυρηθή διά την μελετωμένην προαγωγήν του υποτελωνείου Πόρτο λάγο εις τελωνείον. Κατά την διάρκειαν του συλλαλητηρίου, εις το όποιον συμμετέσχον τα προεδρεία των σωματείων με μαύρες σημαίες, τα καταστήματα έκλεισαν επί δίωρον. Προς τούς συγκεντρωθέντας ωμίλησαν πολλοί ρήτορες καταφερθέντες κατά της κυβερνήσεως, έν τέλει δέ ενεκρίθη ψήφισμα διά του όποιου οι κάτοικοι της Αλεξανδρουπόλεως διαμαρτύρονται εντόνως διά την μελετωμένην προαγωγήν του έν λόγω υποτελωνείου, ή όποια χωρίς να εξυπηρετη τα γενικά συμφέροντα επιβαρύνει μόνον το κράτος και θέλει επιφέρη την τελείαν απονέκρωσιν της φυτοζωούσης ήδη Αλεξανδρουπόλεως και ζητούν παρά της κυβερνήσεως την οριστικήν αναστολήν της προαγωγής του υποτελωνείου Πόρτο λάγο, απειλούντες έν εναντία περιπτώσει να μετοικήσουν έν σώματι έκ της πόλεως.» (ΕΛ. ΒΗΜΑ 5-9-1933)
Και άλλη μια φορά όμως ο λαός της πόλης μας ξεσηκώνεται. Συγκεκριμένα αντιδρά λίγα χρόνια μετά και στην επιχειρούμενη από την Ελληνογαλλική εταιρία των σιδηροδρόμων περίφραξη της προκυμαίας. Στο «Ελεύθερο Βήμα» της 5-2-1935 δημοσιεύθηκε το γεγονός ως εξής:
«Η ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ TΩΝ Σ1ΔΗΡΟΔΡΩMΩΝ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛEΩΣ» ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ
«Εικόνα 18: Άποψη της προκυμαίας με τον εμπορικό σταθμό και την αποθήκη Τερζή της Ελληνογαλλικής εταιρίας.»ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 4 Φεβρουαρίου. [Του ανταποκριτού μας]. - Κατά τηλεγράφημα έξ Αλεξανδρουπόλεως σοβαρά γεγονότα έλαβον χώραν εκεί σήμερον έξ αφορμής του διευθυντού της ελληνογαλλικής εταιρείας σιδηροδρόμων υπό τας ακολούθους συνθήκας: Κατόπιν διαταγής τού διευθυντού της ελληνογαλλικής εταιρείας μετέβησαν σήμερον εργάται και επεχείρησαν να περιφράξουν τον εις την προκυμαίαν της Αλεξανδρουπόλεως εκμεταλλευόμενον υπό της εταιρείας χώρον. Εις τον χώρον αυτόν υπήρχον διάφορα αντικείμενα ανήκοντα είς διαφόρους εμπόρους, ώς και ή πλάστιξ του τελωνείου. Ο λαός τής Αλεξανδρουπόλεως μόλις επληροφορήθη το γεγονός συνεκεντρώθη υπό τας κοδωνοκρουσίας των Εκκλησιών είς την πλατείαν Ελευθερίας όπου, αφού απηλευθέρωσε τον ως άνω χώρον από τα περιφράγματα, κατηυθύνθη εις το ξενοδοχείον «Τουριστ», όπου διαμένει ό φιλελεύθερος γερουσιαστής κ. Μ. Μανωλίδης τον οποίον οι διαδηλωταί ηνάγκασαν να ομιλήση. Ακολούθως το πλήθος αποδοκιμάζον την γαλλοελληνικήν εταιρείαν, κατηυθύνθη πρός την δημαρχίαν, αλλα διελύθη κατόπιν μικροσυμπλοκών μετά τού στρατού και της Αστυνομίας. Εξελέγη Ι6μελής επιτροπή, ή όποια, παρουσιασθείσα είς τον κ. νομάρχην, εζήτησε την κρατικοποίηση τού σιδηροδρομικού δικτύου της Εταιρείας.»
Κάπως έτσι λοιπόν καταγράφηκαν στον έντυπο τύπο της εποχής, τα σημαντικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη μικρή μας πόλη τη δεκαετία 1925-1935. Τα γεγονότα αυτά, μικρά ή μεγάλα, αποτελούν την ιστορία της πόλης μας και των κατοίκων αυτής στα πρώτα βήματα του ελεύθερου βίου της μετά την ενσωμάτωση της στο εθνικό κορμό.
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος-ιστορικός ερευνητής
Πηγές:
1. Εφημερίδες «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ», «ΑΘΗΝΑΙΚΑ ΝΕΑ» και «ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ» (αρχείο Βουλής και Οργανισμού Λαμπράκη)
Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π. Αλεπάκου