Δευτέρα 8 Ιουλίου 2019

H Αλεξανδρούπολη στα πρώτα βήματα του ελεύθερου βίου της μέσα από δημοσιεύματα του τύπου της εποχής

(Φύλλο 16430 Μάιος 2019 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)
Η 14η Μαΐου 1920 είναι ημερομηνία ορόσημο στην ιστορία της πόλης μας, καθόσον τότε συνέδεσε την τύχη της με την τύχη της μητέρας Ελλάδας και από κεντρικός κόμβος συγκοινωνίας όλης της Θράκης (Ανατολικής και Δυτικής) που ήταν στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας έγινε πλέον μια ακριτική πόλη που αναζητά το τραίνο της ανάπτυξης. Εκείνη την εποχή τίποτε δεν θυμίζει το ένδοξο παρελθόν της ύστερα από τα πέτρινα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής (1912-1918), παρά μόνο τα ερειπωμένα μέγαρα που ξαναβρίσκουν ζωή και η ονομασία Δεδεαγατς που εξακολουθεί παρά την μετονομασία της σε Αλεξανδρούπολη να χρησιμοποιείται (και για πολλά χρόνια ακόμα).
Το 1921 κυκλοφόρησε ένας οδηγός για ολη την Ελλάδα με την υπογραφή του Γ.Ν. Μιχαήλ και τίτλο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ 1920. Εκδόθηκε από την διαφημιστική εταιρία GEO των Κυριέρη-Γιαννόπουλου και ΣΙΑ που είχε έδρα στο Σύνταγμα. Από τον οδηγό αυτό επιλέξαμε να παραθέσουμε τις πολιτικές αρχές και τις εθνικές κοινότητες της πόλης στα πρώτα της βήματα:
Δημογεροντία: Πρόεδρος Επίσκοπος Αργυρουπόλεως Γερμανός, Μέλη: Ζαφειριαδης Αγγ., Κοίδης Δ., Κορδέλλης Κ., Παπασταυρου Νικ.-
Δημοτικαί: Δήμαρχος Εμμανουήλ Αλτιναλμάζης, πρόεδρος Δημ. Συμβουλίου Ν. Παπασταύρου, Σύμβουλοι: Χατζή Σαφετ βέης, Κ. Ιωάννου, Μ. Κανετσος, Κ. Ασταρτζιαν, Ν. Ταπάκωφ, Φ. Λεονταρίδης Σ. Συμπάρης, Θ. Παυλίδης, Δημ. Ιατρός, Α. Γιώτας.
Αρμενική Κοινότης: Πρόεδρος κοινότητος Αγκοπ Ασταρτζιαν, αντιπρόεδρος Γκαρ Ναζαριάν.-
Ισραηλιτική κοινότης: Πρόεδρος κοινότητος Γιακό Μπαζούλ, αντιπρόεδρος Γιονταφ Ματαζόν, Ταμίας Ιακωβ Μαγκρισιο, Γραμματεύς Μωις Χατεμ, Σύμβουλοι Ραφαελ Λεβι και Μιχαελ Ρειτάν. Αναπληρωματικός σύμβουλος Ηλίας Καρασσο.-
Μουσουλμανική Κοινότης: Πρόεδρος κοινότητος Χατζη Σαφετ Ζαδε Σαιτ., Μουφτής Χαφουλ Ισμαηλ, Ιμάμης Χατζη Χαλιλ.-
Ας δούμε λοιπόν τα πρώτα βήματα του ελεύθερου βίου της όπως καταγράφηκαν στον τύπο της εποχής, με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού:
Η άρτι ελευθερωθείσα πόλη μας εξακολουθεί να εορτάζει ποικιλοτρόπως. Με αφορμή τις σχολικές γιορτές διασκεδάζει ολόκληρη η πόλη. Οι γιορτές αυτές καταγράφονται στον τύπο της εποχής που δεν χάνει ευκαιρία να δημοσιεύει ό,τι συμβαίνει στις νέες χώρες:
«ΩΡΑΙΑΙ ΕΟΡΤΑΙ ΕΝ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ» 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 7 Ιουνίου (Καθυστερήσασα ανταπόκρισις).- Χθες διεξήχθη ενταύθα μια θαυμασία και αλησμόνητος σχολική εορτή, αποδείξασα οπόσον πολύτιμον δώρον είνε η ελευθερία και ο πολιτισμός. Η εορτή διεξήχθη εις το πάρκον του στρατ.νοσοκομείου, ένθα προσήλθον όλοι οι επίσημοι και ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλεως μας. Ο αντιστράτηγος κ. Ζυμπρακάκης μετά του Επιτελάρχου κ.Χ…, το επιτελείον και όλοι οι εκτός υπηρεσίας αξιωματικοί. Επίσης παρέστησαν άπασαι αι πολιτικαί αρχαί προεξάρχοντος του υποδιοικητού κ. Σνώκ, ο Σεβ. Μητροπολίτης Αίνου-Δεδέαγατς, ο δήμαρχος κ. Εμμ. Αλτιναλμάζης μετά του Δημοτικού συμβουλίου, οι Σοφολ.Μουφτής και Ραββίνος, ο προϊστάμενος της αρμένικης Κοινότητος Ντερτέρ, πλείσται των ομογενών οικογενειών, μεταξύ των οποίων διεκρίνοντο αι των κ.κ. Πολυμένους, Νταλαβέρα, Σαρίδου κλπ. κλπ.
Το πρόγραμμα της εορτής πλουσιώτατον, ποικιλλόμενον από τα παιανίσματα της Μουσικής της Στρατιάς. Την 6ην και ημισείαν ακριβώς μ.μ. ήνοιξε την εορτήν ο διευθυντής Χρ/κης Αδερφότητος των Νέων κ. Γκράμπερυ δι΄ωραίας αγορεύσεως ανέπτυξε την ευεργετικότητα της δράσεως της χριστιανικής Αδερφότητος και τον προορισμόν του «Σπιτιού του Στρατιώτου» εκδηλώσας τα διαπνέοντα αυτόν φιλελληνικά αισθήματα και ζωηρώς καταχειροκροτηθείς. 
Και ήρχισαν αι ασκήσεις Σουηδικής γυμναστικής πρώτον των μαθητών Γυμνασίου είτα δε των μαθητών της Δημοτικής σχολής, εκτελεσθείσαι με πολλήν επιτυχίαν. Αι μαθήτριαι του παρθεναγωγείου έψαλαν διάφορα ωραία άσματα, μεθ΄ο εξετελέσθησαν αθλητικά αγωνίσματα, άλμα, δρόμος, ποδόσφαιρα, υπό τας επευφημίας και τα χειροκροτήματα των θεατών. 
Εις τους νικητάς απενεμήθησαν, εκτός των συγχαρητηρίων, και αναμνηστικά δώρα υπό του κ. Αντιστρατήγου.Επηκολούθησε παρέλασις δύο ομάδων προσκόπων και η εορτή έληξε δι΄εθνικού χορού υπό των μαθητριών του Παρθεναγωγείου, καθ΄ον διεκρίθησαν δεχθείσαι ιδιαίτερα συγχαρητήρια αι δεσποινίδες Ιφιγένεια Στρογγύλη, Ελενίτσα Κατσούλη, Πηνελόπη Μολά, Σμαρώ Λεονταρίδου και πολλαί άλλαι, ων μας διαφεύγουν τα ονόματα. 
Μετά τον χορόν και την απονομήν των βραβείων άπαν εκείνο το πλήθος μετέβη εις την παραλίαν, όπου ετελέσθησαν κολυμβητικοί αγώνες και περί ώραν 8ην μ.μ. έληξεν η ωραία αύτη εορτή, η οποία θα μείνη αλησμόνητος εις το κοινόν του Δεδέαγατς και εις όσους κατ ευτυχή σύμπτωσιν παρευρέθησαν.Δ.Κς» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 14-6-1920).
-επίσης
«ΜΙΑ ΩΡΑΙΑ ΕΟΡΤΗ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ» ... 
Από νωρίς πλήθος κόσμου, όλη σχεδόν η πόλις του Δεδεαγάτς, έσπευσε να καταλάβη θέσεις εις την πλατείαν όπου θα ετελούντο οι σχολικοί αγώνες. Με ωραίο παράστημα, βαδίζοντα κατά φάλαγγα έφθασαν εγκαίρως τα σχολεία και παρετάχθησαν εις τας θέσεις των υπό την ανωτέραν διεύθυνσιν του Γυμνασιάρχου κ. Ζουμπανάκη. Έλαβαν μέρος το Γυμνάσιον αρρένων και θηλέων καθώς και αι αστικαί σχολαί. Την εορτή ετίμησαν ο ένδοξος Στρατηγός μας κ. Εμμ. Ζυμβρακάκης ο διακεκριμένος επιτελάρχης μας κ ... και πλείστοι ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί. Επίσης παρέστησαν και αι πολιτικαί και Εκκλησιαστικαί αρχαί της πόλεως μας. Ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, ο υποδιοικητής κ. Σνωκ, ο σεβ. Μητροπολίτης κ. Γερμανός, ο ελλ. Μουφτής, ο Αρμένιος Αρχιμανδρίτης, ο Λιμενάρχης κ. Κουρμπέλης, ο Ειρηνοδίκης, ο Ταμίας μετά της κυρίας του, ο Διευθυντής της Εθν.Τραπέζης κ. Κανέτσος κλπ. Μεταξύ του πολλού και εκλεκτού κόσμου ο οποίος συνέρρευσεν εις την εορτήν διεκρίναμεν εις τας πρώτας σειράς την κ. Καλογερά μετά της δ/δος αδελφής της, την οικογένειαν Φημερέλη, την οικογένειαν Πολυμένους και άλλας πολλάς των οποίων μας διαφεύγουν δυστυχώς τα ονόματα.Πριν αρχίσουν αι μαθητικαί ασκήσεις μας περίμενε μια ωραία έκπληξις. Ο διακεκριμένος υποδιευθυντής της Χριστιανικής Αδελφότητας των Νέων εις την Ελλάδα κ. Γκράμπερυ, παρεπιδήμων εις την πόλιν μας για να οργανώση και εδώ ένα από τα «Σπήτια του Στρατιώτου» που τόσον ωφέλιμα αποδείχθησαν για τα παιδιά της πατρίδος, είχε την θαυμασία έμπνευσι, να εκφωνήση ωραιότατο λόγο ελληνιστί ... Μετά τον λόγον του κ. Γκράμπερυ, ήρχισεν η γυμναστική επίδειξις των Σχολείων. Εξετέλεσαν ρυθμικώτατα διαφόρους Σουηδικάς ασκήσεις πρώτον τά σχολεία αρρένων και έπειτα το Παρθεναγωγείον.
Ήρθε κατόπιν η σειρά να επιδείξουν την αλκήν των οι νέοι και την επίδοσιν των εις τα διάφορα αθλητικά αγωνίσματα και επηκολούθησαν: δρόμος 100 μέτρων άλμα άνευ φοράς και άλμα μετά φοράς, εις τα οποία ήλθε πρώτος ο νέος Σαϊβαλής και δεύτερος ο Μιχάλογλου. 
Έπειτα έπαιξαν μια παρτίδα Φουτ-Μπωλ και επηκολούθησε κολύμβημα 100 μέτρων, εις το οποίον τα παιδιά του Δεδέαγατς σαν αληθινά δελφίνια έσχιζαν την ελαφρώς ταραγμένη θάλασσα. Πρώτος ήρθε ο Π. Μαστράφης. 
Την διεύθυνσιν των αγώνων είχεν ο εφ. Υπολοχαγός και καθηγητής του Γυμνασίου κ. Λιονουδάκης, του οποίου είνε γνωσταί αι υπηρεσίαι προς την Πατρίδα εν Θράκη. 
Τα κορίτσια δεν έμειναν πίσω από τους νέους, αλλά με χάρι πολύ και σεμνότητα εχόρευσαν διαφόρους Ελληνικούς χορούς. Τον Καλαματιανό και τον Κρητικό έσυραν με ζηλευτή κορμοστασιά, που μας κατεγοήτευσαν όλους αι δίδες Ελένη Κατσούλη και Ιφ. Στρογγύλη. Τους χορούς εδίδαξε και διηύθυνε την εκτέλεσιν ο αρχηγός των προσκόπων Δεδέαγατς κ. Γ.Φίτσιος. 
Εξαφνα ακούσθηκε ο εθνικός μας ύμνος. Τον τραγουδούσαν τα Ελληνόπουλα του Δεδέαγατς. Μονομιάς εις όλα τα παιδιά μετεδόθη ακράτητος ο ενθουσιασμός. Αλλά και τα πρόσωπα των μεγάλων έλεγαν πολύ περισσότερα απ΄ότι το στόμα των μικρών. Πολλοί εδάκρυζαν χωρίς να το θέλουν.» (ΦΩΣ 18-6-1920)
 Ή ακόμα
«ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ» ΜΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΟΡΤΗ 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 21.- Μετά οκταετή δουλείαν και εκπατρισμόν ηυτύχησε το Δεδέαγατς ν΄ακούση τα παιδιά του ψάλλοντα μελωδικότατα πατριωτικά άσματα κατά την σχολικήν εορτήν ήτις διεξήχθη σήμερον εις τας ευρυχώρους αιθούσας του Νηπιαγωγείου κειμένου είς τον περίβολον του Αγίου Νικολάου. 
Ο διδάσκαλος της Μουσικής κ. Σφίσιας εις ολίγους μήνας κατώρθωσε να εξασκήση τελείως τους μαθητάς της μικτής δημοτικής σχολής. Παρευρέθησαν ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, ο υποδιοικητής κ. Σνωκ, ο Θεοφιλέαστος Άγιος Αργυρουπόλεως Γερμανός, πλήθος γονέων και παρεπιδημούντων ξένων και πολλοί αξιωματικοί εν οις οι λοχαγοί κ. Ζαχαριάδης, Παπαηλίου, Τζενάκης, ο Μοίραρχος κ. Γαβριηλάκης, ο κ. Θεοφανόπουλος, ο κ. Χρηστιάκης ανώτερος υπάλληλος του υπουργείου των Εξωτερικών και ο κ. Κασιγόνης δημοσιογράφος. 
Τον πανηγυρικόν της ημέρας έπλεξεν ο Διευθυντής της σχολής κ. Σπανός εκθέσας τα της γενομένης εργασίας προς διοργάνωσιν της σχολής.Εις την εορτήν προσήλθε και ο Διευθυντής της εθνικής Τράπεζας κ. Καννέτσος μετά του προσωπικού, ο Λιμενάρχης κ. Κούμπελης ο τελώνης κ. Δενδρινός, ο Οικονομ. Έφορος κ. Βυζάντιος.Κατά την εορτήν απηγγέλθησαν ποιήματα και πατριωτικοί διάλογοι υπό μαθητών και μαθητριών. 
Κατά την εορτήν επίσης προσήλθον αι οικογένειαι Καννέτσου, Ματσίδη, Άσ…ιν (δυσανάγνωστο) και Λεφάκη.» (ΦΩΣ 22-6-1920)
Ύπατος Αρμοστής της ελεύθερης Θράκης ορίστηκε ο διπλωμάτης Αντώνιος Σαχτούρης, ο οποίος μαζί με πολλούς πολιτικούς υπαλλήλους, έφθασε με πλοίο στην πόλη μας στις 1 Ιουλίου 1920. Διαβάζουμε για την υποδοχή που του επεφύλαξαν οι αρχές και οι κάτοικοι της πόλης μας:
«Η ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ κ.ΣΑΧΤΟΥΡΗ» 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 1 Ιουλίου (τηλ. Του απεσταλμένου συντάκτου μας).- Ο κ. Σαχτούρης μετά συνοδείας υπαλλήλων αφίκετο την 4μμ . Εις την προκυμαίαν υπεδέχθη αυτούς ο κ. Ζυμβρακάκης, ο επιτελάρχης κ. Καλογεράς, ο Διοικητής, ο Δήμαρχος και εν γένει αι αρχαί.Ο κ. Δήμαρχος προσεφώνησεν ευχηθείς το ως ευ παρέστη ... ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ, 2-7-1920)
Καθώς ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει ακόμα για την Ελλάδα η Χριστιανική Αδελφότητα των Νέων ιδρύει στην πόλη μας το «Σπίτι του Στρατιώτη» παρουσία μάλιστα εκπροσώπων της Αμερικανικής Αδελφότητας. Είναι η δεύτερη φορά μέσα σε 2 χρόνια που αμερικανική φιλανθρωπική οργάνωση έρχεται στην πόλη μας. Είχε προηγηθεί ο Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός:
«ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝ. ΑΔΕΡΦΟΤΗΤΟΣ» ΣΕΜΝΗ ΤΕΛΕΤΗ ΕΝ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 
ΔΕΔΕ-ΑΓΑΤΣ 3 (ταχυδρομικώς). Η Χριστιανική Αδελφότης των Νέων, συνεχίζουσα τάς προσπαθείας της υπέρ του στρατεύματος, ίδρυσε και ενταύθα «Σπίτι του Στρατιώτου», ούτινος τα εγκαίνια ετελέσθησαν την 6ην απογευματινήν της χθες. Εις την σεμνήν τελετήν παρέστησαν ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης, ο διοικητής της Στρατιάς Θράκης, Στρατηγός κ. Ζυμπρακάκης, ο Στρατηγός κ. Μαζαράκης, ο Γενικός Γραμματεύς της Υπάτης Αρμοστείας κ. Καραθεοδωρής, ο Επιτελάρχης της Στρατιάς Θράκης, συνταγματάρχης κ. Καλογεράς, οι Νομάρχαι Σαράντα Εκκλησιών και Ραιδεστού κ.κ. Νικολόπουλος και Παπαδάτος, ο Διοικητής Δεδέ-Αγατς κ. Σνωκ, ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, ο συνταγματάρχης κ. Ροδόπουλος, ο υπασπιστής του Διοικητού της Στρατιάς κ. Αθ.Στράγγας, ο ιδιαίτερος γραμματεύς του κ. Σαχτούρη κ. Κωνσταντόπουλος, ο υπασπιστής του στρατηγού Μαζαράκη κ. Ν. Μοσχονάς, ο κ. Σωτηρακόπουλος, ο αστυνομικός διευθυντής κ. Γαβριλάκης, ο επιτελης λοχαγός κ. Αδριανόπουλος, ο γυμνασιάρχης κ. Ζουμπουνάκης, οι ιατροί κ.κ. Βαλασίδης και Μπαλιάς, ο κ. Κουκουσέλης και πλείστοι αξιωματικοί. 
Μετά τον αγιασμόν τελεσθέντα υπό του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Αργυρουπόλεως κ. Γερμανού ο αντιπρόσωπος της Χριστιανικής Αδερφότητος των Νέων κ. Ουϊλιαμς ανέπτυξε το φιλάνθρωπον και χριστιανικόν έργον της αδερφότητος και τον σκοπόν του «Σπιτιού του Στρατιώτου». ... 
Ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης, απαντών, εξέφρασε την ευγνωμοσύνην του ελληνικού στρατού και λαού προς την Χριστιανικήν Αδελφότητα, διά τας προσπαθείας της υπέρ του στρατεύματος. ... 
Ζητωκραυγαί υπέρ της Αμερικής και της Ελλάδος εκάλυψαν τους λόγους του κ.Αρμοστού, η μουσική της Στρατιάς επαιάνισε τους Εθνικούς ύμνους Αμερικής και Ελλάδος, μεθ΄ο είπεν ολίγα τινά ο τετιμημένος διοικητής της Στρατιάς Θράκης. ... (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 5-7-1920)
Η Ελλάδα αμέσως μετά την ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης προσπαθεί να δείξει ένα φιλικό πρόσωπο απέναντι στη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης. Έτσι και στην πόλη μας το κράτος ανεγείρει ένα από τα δυο τζαμιά που κατέστρεψαν οι Βούλγαροι στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο. Η είδηση προβάλλεται με πηχυαίους τίτλους φυσικά από το αθηναϊκό τύπο της εποχής:
«Η ΕΛΛΑΣ ΑΝΑΓΕΙΡΟΥΣΑ ΤΑ ΤΖΑΜΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΕΣΤΡΕΨΑΝ ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ» 
Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΤΕΛΕΤΗ ΕΙΣ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ (ΤΗΛ/ΦΗΜΑ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΟΥ ΜΑΣ) 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 9 Ιουλίου.- Εξαιρετικώς ιδιάζουσαν σημασίαν έλαβε σήμερον την 6ην μ.μ. η τελετή των εγκαινίων της ανοικοδομήσεως ενός των ενταύθα κατερειπωθέντων υπό των Βουλγάρων τζαμίων, υπό το οποίον το 1912 εύρον τον θάνατον 200 γυναικόπαιδα Τούρκων φεύγοντα την σφαγήν υπό εισβαλόντων απογόνων του Κρούμου. 
Κατόπιν προσκλήσεως της Μουσουλμανικής κοινότητος επί τόπου προσήλθον ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης, ο στρατηγός κ Ζυμβρακάκης, ο επιτελάρχης, ο Δήμαρχος Δεδεαγατς, ο Γεν.γραμματεύς της αρμοστείας κ. Καραθεοδωρής, ο κ. Νικόπουλος των Πατριαρχείων και ο κ. Παπαδάτος, εξ ων ο πρώτος διηρμήνευσε τους εκφωνηθέντας λόγους. Επίσης προσήλθον οι αρχηγοί των εν τη Δυτ. Θράκη ετεροφύλων θρησκευμάτων, ηγουμένου του επισκόπου Αργυρουπόλεως κ. Γερμανού, όλων των υπαλλήλων της Αρμοστείας και των άλλων άρχων και των Αρμενίων αντιπροσώπων, καθώς και πλήθους κόσμου. Κατά εκατοντάδας προσήλθον οι Μουσουλμάνοι του Δεδεαγατς και των περιχώρων. Ανταποκριταί εφημερίδων εν οις και Άγγλος του «Εωθινού Ταχυδρόμου» κ. Χέριμαν.Ο αντιπρόεδρος της Μουσουλμανικής Κοινότητος Χαλίλ βέης λαμβάνει πρώτος τον λόγον και απευθυνόμενος προς τους παρισταμένους εξέφρασε την ευγνωμοσύνην της Μουσουλμανικής κοινότητος του Δεδεαγατς ... 
Η ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΤΟΥ Κ.ΣΑΧΤΟΥΡΗ 
Ο Ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης απαντών είς τους προσφωνήσαντας ηυχαρίστησεν αυτούς εξ ονόματος της Ελληνικής Κυβερνήσεως δι΄όσα είπεν ο Μουφτής υπέρ της Ελληνικής διοικήσεως και εδήλωσεν ότι τηρούσα αύτη τας υποσχέσεις τας οποίας έδωσεν, θα προσπαθήση να θεραπεύση πάσαν ανάγκην της τουρκικής κοινότητος. ... 
Ακολούθως ο Μουφτής πρό των ερειπίων του Τζαμίου ανέπεμψεν δέησιν υπέρ του κ.Βενιζέλου και του Στρατού, και του Ελληνικού κράτους, ανακροούσης της στρατιωτικής μουσικής διάφορα εμβατήρια. Προσεφέρθησαν αναψυκτικά, και οι επίσημοι συνοδευόμενοι υπό του προεδρείου της Μουσουλμανικής Κοινότητος μέχρι της πλατείας της ελευθερίας, απήλθον με τας αρίστας εντυπώσεις περί της εν των μέλλοντι συμβιώσεως των διαφόρων εν Θράκη στοιχείων. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ 10-7-1920)
Ενόψει των επιχειρήσεων της κατάληψης της Ανατολικής Θράκης από τον Ελληνικό στρατό ο τότε Βασιλιάς Αλέξανδρος επισκέπτεται στις 9 Ιουλίου του 1920 την πόλη μας, για να λάβει μέρος στις επιχειρήσεις αυτές.
Για την υποδοχή που του επεφύλαξαν οι αρχές και οι κάτοικοι της πόλης γράφτηκαν πολλές λεπτομέρειες στο τύπο της εποχής. Διαβάζουμε σχετικά:
«ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗΝ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΕΙΣ ΤΟ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ» 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 9 (του ανταποκριτού μας).- Ο θρυλλικός «Aβέρωφ» ήταν σκιά υποστάσεως ακόμη, όταν η κωδονοκρουσία, ήρχισε, αι θυρίδες των καταστημάτων εκλείοντο, αι θύραι των οικιών ηνοίγοντο και οι δρόμοι επλημμύριζαν από πυκνήν συρροήν κόσμου πολυποικίλου και περιέργου. « Ο Βασιληάς έρχεται». Και όλοι βαδίζουν προς την θάλασσαν προς την αποβάθραν. Οι δρόμοι οι ευρείς και ωραίοι είνε καταστόλιστοι από αψίδες και σημαίας. Έμπροσθεν της αποβάθρας μεγάλη θριαμβευτική αψίς δεικνύει ωραίαν και θελκτικήν εμφάνισιν. Και η προ της αποβάθρας πλατεία πληρούται εντός ολίγου από άνδρας και γυναίκας με εστραμμένην την προσοχήν των εις το πέλαγος όπου εις μεγάλην απόστασιν εις απόστασιν τριών μιλίων αγκυροβολεί ο «Αβέρωφ». 
Μετ΄ολίγον ατμάκατος εκπορεύεται εκ του σκάφους και έρχεται εις την αποβάθραν. Επιβαίνουν διαγγελείς φέροντες την είδησιν ότι ο Βασιλεύς θα εξέλθη την 4ην ώραν. Βασιλεύει η απαγοήτευσις και ο κόσμος κυματοειδώς επανέρχεται, επιστρέφει εις τα ίδια, ίσα μετά τέσσαρας ώρας επανέλθη και επανακτήση τας θέσεις του διά το θέαμα.
Την 4ην ώραν ακριβώς η ατμάκατος με το Βασιλικόν έμβλημα σχίζει τα κύματα. Ο κόσμος συνωθείται περί την εξέδραν. Έρχονται οι επίσημοι. Ο ύπατος Αρμοστής κ. Σαχτούρης μετά του προσωπικού του, ο Αντιστράτηγος κ. Ζυμβρακάκης μετά του επιτελείου του, ο Πολιτικός Διοικητής κ. Σνωκ μετά του προσωπικού της Διοικήσεως, ο Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης, αντιπρόσωποι όλων των Κοινοτήτων και αντιπρόσωποι του εμπορικού κόσμου και των Συντεχνιών. Κατά την προσέγγισιν της ατμακάτου ο κ. Σαχτούρης, ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Σνωκ και ο Δήμαρχος αποχωρίζονται των λοιπών και μεταβαίνουσιν εις τον άκρον του προβλήτος όπως δώσουν τον πρώτον χαιρετισμόν. Ο κ. Αρμοστής συνιστά τους πολιτικούς υπαλλήλους και κατόπιν εις την βάσιν του προβλήτος ο Δήμαρχος προσφωνεί την Α.Μεγαλειότητα. ... 
«Τα αυτοκίνητα βαδίζουσιν ηρέμα προς τον σκοπόν του να παρακολουθούνται υπό του πλήθους το οποίον ζητωκραυγάζει. Έμπροσθεν της Μητροπόλεως αναμένει ο επίσκοπος ενδεδυμένος την μεγάλην στολήν μετά του κλήρου και υποδέχεται τον βασιλέα, οδηγών Αυτόν μέχρι του μητροπολιτικού θρόνου. Αι αρχαί λαμβάνουν τας θέσεις των και άρχεται η δοξολογία.
Έξωθεν της Μητροπόλεως είνε συγκεντρωμένη όλη η πόλις. Εις την έξοδον του Βασιλέως και υπό τους ήχους της μουσικής παιανιζούσης τον εθνικόν ύμνον, το πλήθος εκσπά εις φρενητιώδεις ζητωκραυγάς, συνωθείται, πιέζεται, ίνα ιδή εκ του πλησίον τον νεαρόν βλαστόν τον φέροντα το όνομα του Μεγάλου Στρατηλάτου. Η δεξίωσις γίνεται εις το Μητροπολιτικόν μέγαρον. Συνιστώσται εις την Α.Μεγαλειότητα οι αντιπρόσωποι των Κοινοτήτων, οι επιφανείς και οι πρόκριτοι και όλος ο υπαλληλικός κόσμος. Εκ στόματος όλων ο Βασιλεύς ακούει ευχαριστήσεις διά την Διοίκησιν διά τον στρατόν, διά την αμερόληπτον και δικαίαν στάσιν των αρχών. Αι ξέναι Κοινότητες προεξαρχούσης της Μουσουλμανικής, υπερθεματίζουσιν εις επαίνους και εγκώμια διά την επικρατούσαν θαυμασίαν διοίκησιν, την ασφάλειαν και την τάξιν. Ο ύπατος αρμοστής κ.Σαχτούρης διαβιβάζει τας απαντήσεις του Βασιλέως, τας ενθαρρυντικάς διά το μέλλον, οπότε εν καταστάσει ηρεμωτέρα και τακτικωτέρα η Κυβέρνησις θα επιληφθή ζωτικώτερον του συστήματος της Διοικήσεως και θέλει επεκτείνη την μέριμνά της επί ζητημάτων σοβαρωτάτων και εξυπηρετικών όλων των αναγκών του τόπου. 
Μετά την δεξίωσιν η Α.Μ. μετέβη δι΄αυτοκινήτου μέχρι Μάκρης προς επισκόπησιν της ερειπωμένης κωμοπόλεως, της οποίας αι κρημνισμέναι οικίαι χρησιμεύουν ως διαλαληταί της διελθούσης βαρβαρικής λαίλαπος.
Την επομένην ο Βασιλεύς δι΄εκτάκτου αμαξοστοιχίας, μετέβη εις Γκιουμουλτζίναν, επέστρεψε δε το εσπέρας δι΄αυτοκινήτου και παρέστη εις γεύμα δοθέν προς τιμήν Αυτού υπό του υπάτου Αρμοστού κ. Σαχτούρη εις ο παρεκάθησαν άπασαι αι Στρατιωτικαί και Πολιτικαί Αρχαί. Η Α.Μ. προτίθεται να παρακολούθηση τας επιχειρήσεις της Ανατ. Θράκης, επιθυμών, ίνα δια της παρουσίας του αυξάνη την δύναμιν και το μένος του Στρατού Του.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 12-7-1920)
«Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ Δ.ΘΡΑΚΗΝ» (ΤΗΛ/ΜΑ ΤΟΥ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥ ΜΑΣ) 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 10 Ιουλίου.- Ο Βασιλεύς επανήλθε την εσπέραν εκ Γκιουμουλτζίνης, όπου έτυχεν ενθουσιώδους υποδοχής και παρεκάθησεν εις γεύμα μετά του κ.Ζυμβρακάκη. ... 
Εις το Δεδεαγάτς ετίμησε το δείπνον το εσπέρας το παρατεθέν υπό του κ. Σαχτούρη και του κ.Ζυμβρακάκη εν τω κήπω του «Πανελληνίου» σημαιοστολίστου και απλέτως φωτιζομένου υπό του ηλεκτρικού. Παρεκάθησαν εις το γεύμα ο κ. Ζυμβρακάκης, ο κ. Κόρακας, οι υπασπισταί του Βασιλέως, οι κυβερνήται του «Αβέρωφ» και του «Πάνθηρος», ο επιτελάρχης κ. Καλογεράς, ο Σ. Επίσκοπος, το ανώτερον προσωπικόν της Αρμοστείας και αι Αρχαί της πόλεως. Πλήθος λαού εις την πλατείαν παρηκολούθησε το γεύμα ενθουσιώδες. Ο κ. Σαχτούρης προέπιεν εις υγείαν του Βασιλέως. 
Το γεύμα παρετάθη μέχρι της ενδεκάτης. Μεθ΄ό ο Βασιλεύς επανήλθεν επί του «Αβέρωφ». Αύριον αναχωρεί εις το μέτωπον. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ» (ΕΜΠΡΟΣ 11-7-1920)
Πράγματι την επομένη ο Αλέξανδρος ξεκίνησε σιδηροδρομικώς για την Αδριανούπολη, η οποία εκείνη την ημέρα κατελήφθη άνευ αντιστάσεως από τον Ελληνικό στρατό.
Στην πόλη μας μετά το εορταστικό κλίμα των πρώτων μηνών διαφαίνονται και τα πρώτα μαύρα σύννεφα. Συγκεκριμένα οι ναυτικοί της πόλης διαμαρτύρονται για τη συμπεριφορά του τότε Λιμενάρχη:
«ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΕΔΕ-ΑΓΑΤΣ»ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΟΥΝ ΤΟΝ ΛΙΜΕΝΑΡΧΗΝ 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 29 (ιδ.τηλ.αρ.530).- Ο ενταύθα νομάρχης (σ.σ.Λιμενάρχης) Κουρεμπέλης, συλλαβών χθες δύο μέλη του ναυτικού Σωματείου μας, επιφορτισθέντα υπό της ολομελείας τα της εισπράξεως των εκφορτωτικών και της επιβλέψεως της κινήσεως των ιστιοφόρων, έρριψεν αυτά εντός του υπογείου του λιμεναρχείου επί τω λόγω ότι τα νεοεκλεγέντα πρόσωπα δεν ήσαν της αρεσκειάς του. Διαμαρτυρόμενοι εντόνως διά την πρωτάκουστον στάσιν του εν λόγω λιμενάρχου Κουρεμπέλη, του οποίου η διαγωγή από της αφίξεως του εν τη ελευθέρα Θράκη έδωκε λαβήν ατυχώς εις πλείστας όσας παρεξηγήσεις, παρακαλούμεν εν ονόματι των καταπιεζομένων ελευθεριών μας, όπως υψώσητε φωνήν διαμαρτυρίας. 
Άπαντες οι ναυτικοί του λιμένος Δεδεαγάτς: Ανδρέας Αντωνίου, Ιάκωβος Αυγερινός, Στέφανος Πεταλίτσας, Ιωάννης Δαλαβέρας, Η. Τσάκωνας, Αθανάσιος Ζαρκάδης, Αλ. Κιορτίλου, Α. Ιωάννου, Π. Μακρής, Ν. Μανασίδης, Ι. Κουργούκης, Δ. Ιωάννου, Μ. Κατσολής, Μ. Παλαιολόγου, Α. Ρήγας, Ν. Σουλανάκης, Γ. Φουκαράς, Σ. Διαμαντής, Μ. Κουτσοπίνης, Κ. Καραμάρης, Α. Κουνύπης, Π. Μακαρατζής, Β. Κωνσταντινου, Α. Τζοναβάρης, Γ. Κοκάρης, Ευαγγ. Τσάης, Δ. Κωσίχης, Σ. Μπαλούκας, Ι. Καραμαίος, Χρ. Βαγιαντάρη, Α. Ποδάρης και όλη η Συντεχνία.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 30-7-1920)
Το λιμάνι ευνοεί το εμπόριο που αρχίζει σιγά σιγά να αναπτύσσεται και έμποροι από πολλά μέρη της Ελλάδος ιδρύουν υποκαταστήματα στην πόλη μας ενώ αποφασίζεται και η ίδρυση Εμπορικού Συλλόγου:
«ΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ ΜΑΣ ΕΙΣ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ» Η ΙΔΡΥΣΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ 
ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 9 (ιδ.τηλ.) Επί τη αφίξει των αντιπροσώπων του Εμπορικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης εγένετο συγκέντρωσις των εμπόρων εις την αίθουσαν του ξενοδοχείου «Αμερικής». 
Ο κ. Σνώκ υποδιοικητής εισηγούμενος τον σκοπόν της συνελεύσεως ετόνισεν ότι αι αρχαί είνε πρόθυμοι να παράσχουν πάσαν ευκολίαν προς αποκατάστασιν της προτέρας οικονομικής ευεξίας πόλεως. Ο κ. Δήμαρχος κ. Αλτιναλμάζης λαβόν τον λόγον ηυχαρίστησε δι΄ολίγων τους εμπόρους θεσ/νίκης τους αποστείλαντας επιτροπήν προς σύσφιγξιν των παλαιών οικονομικών σχέσεων μεταξύ Θράκης και Θεσ/νικης. Επίσης ωμίλησαν και άλλοι πολλοί. Κατά την συνεδρίασιν ετονίσθη η ανάγκη της αμέσου και πλήρους τελωνειακής αφομοιώσεως, κατασκευής λιμενικών έργων και τελωνειακών αποθηκών. Επίσης να γίνουν ενέργειαι διά την υποβίβασιν των μεταφορικών των σιδηροδρόμων και την παροχήν τραπεζικών ευκολιών. Απεφασίσθη δε η ίδρυσις εμπορικού συλλόγου. Η επιτροπή ανεχώρησε χθές δια την Αδριανούπολιν.» (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 10-9-1920)
Κάπως έτσι λοιπόν κύλησαν οι πρώτοι μήνες μετά την 14η Μαΐου 1920. Το πρώτο κεφάλαιο της νεώτερης ιστορίας της πόλης μας είχε γραφτεί. Όμως η ιστορία συνεχίζεται και ακολουθούν πολλά ακόμα κεφάλαια.

Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Αρχείο εφημερίδων «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», «ΕΜΠΡΟΣ» , «ΦΩΣ» και «ΣΚΡΙΠ».
2. 
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΚΥΡΙΕΡΗ-ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ & ΣΙΑ (έκδοση 1921-Αθήναι)
Φωτοαρχείο : Γεωργίου Π. Αλεπάκου