Ο σεισμός της 28 Ιανουαρίου (9 Φεβρουαρίου) 1893 στη Σαμοθράκη και το τσουνάμι που έπληξε το Δεδέαγατς.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 208 Μάρτιος 2010 της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’)

Οι δραματικές ειδήσεις που είδαμε και ακούσαμε τις τελευταίες ημέρες στην Ινδονησία και στα νησιά Σαμόα μας υπενθυμίζουν τη σεισμικότητα της περιοχής μας που στο παρελθόν έχει δώσει πολλούς και μεγάλους σεισμούς. Ένας από αυτούς συνέβη στη Σαμοθράκη (Εικόνες 2,3 & 4) τη νύκτα της 28 Ιανουαρίου (9 Φεβρουαρίου) του 1893 και σύμφωνα με το καθηγητή Γεωλογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσαλονίκης Σπύρο Παυλίδη είχε μέγεθος 6,8 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ.
Ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ζήτησε από καθηγητή Χημείας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών Α. Χρηστομάνο να μεταβεί στη Σαμοθράκη για να καταγράψει το σεισμό προσφέροντας στη διάθεση του το θωρηκτό ΨAΡΑ (Εικόνα 1) το οποίο θα μετέφερε επίσης διπυρίτη (παξιμάδια), στρατιωτικές σκηνές και λάδι προς ανακούφιση των πληγέντων. Από το βιβλίο στο οποίο κατέγραψε ο Α. Χρηστομάνος τις εμπειρίες του από το ταξίδι αυτό και δημοσιεύτηκε το 1899 «Η ΝΗΣΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ και Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ (9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ) 1893» πληροφορούμαστε ότι έφθασαν στη χιονισμένη Καμαριώτισσα στις 4/16 Φεβρουαρίου του 1893 όπου συνάντησαν ένα τουρκικό μεταγωγικό ατμόπλοιο στο οποίο επέβαινε νεαρός ανώτερος αξιωματικός και υπασπιστής του Σουλτάνου, εντεταλμένος να διανείμει στους κατοίκους 1000 άρτους, 200 σανίδες 50 οκάδες καρφοβελόνες και 500 οθωμανικές λίρες. Οι τούρκοι μάλιστα ξαφνιάστηκαν μόλις είδαν το ελληνικό θωρηκτό και δεν θέλησαν να διανείμουν τα βοηθήματα που είχαν φέρει ενόσω ήταν το θωρηκτό εκεί. Ύστερα από κάποιες διαπραγματεύσεις με επιτροπή σαμοθρακιτών αποτελούμενη απο τον λιμενάρχη και υγειονόμο που μιλούσε ελληνικά, τους πρωεστώτες Κων/νο Καραπαναγιώτη και Χατζή Ευάγγελο Παπαμιχαήλο, δυο ιερείς, τον Δήμαρχο Νικόλαο Φαρδύ, τον διερμηνέα και εισπράκτορα των φόρων της τουρκικής κυβερνήσεως Ιωάννη Εμ Μπογιατζή και το δάσκαλο Χρήστο Ρηγόπουλο, βγήκε μια λέμβος από το θωρηκτό στη ξηρά όπου οι ναύτες των «Ψαρών» έστησαν μερικές σκηνές και παρέδωσαν στο Δήμαρχο της Σαμοθράκης 100 σκηνές και 277 σάκους με διπυρίτη. Ο Χρηστομάνος παρατήρησε ότι η Καμαριώτισσα αποτελούνταν από 6 φτωχικές πηλόκτιστες καλύβες από τις οποιες οι πέντε, μεταξύ των οποίων του ζευγαρά, Πέτρου Παπανικολάου, του Αθανασίου Παπαβασιλείου, του καφεπώλου Κωστή Αιβαζή, είχαν υποστεί μεγάλες ζημιές. Σύμφωνα με πληροφορίες που συνέλεξε ο Χηστομάνος και παραθέτει στο βιβλίο του ο σεισμός της Σαμοθράκης εγένετο αισθητός στο Δεδεαγατς, όπου κατέρρευσε μανδρότοιχος, στην Αδριανούπολη, όπου κάποιες παλιές οικίες κατέρρευσαν πολλές δε άλλες λιθόκτιστες βλάφθησαν, μεταξύ των οποίων και ο καθολικός ναός του Αγίου Αντωνίου, του οποίου σχίσθηκε ο κυκλικός θόλος του, επίσης τα Δαρδανέλλια, τη Λήμνο, τη Σάμο, όπου ακούονταν «υποχθόνιοι μυκηθμοί», την Ίμβρο, σε ένα χωριό της οποίας κατέρρευσαν 30 περίπου οικίες, σε μέρος της Μυτιλήνης και της Χίου, στον Τσεσμέ και στο ανατολικό μέρος της Θάσου. Στα Λουτρά όλος ο συνοικισμός που αποτελούνταν από 40 μικρές οικίες κατέρρευσε καταπλακώνοντας μάλιστα τον Τριαντάφυλλο Κάνο με το παιδί του. Από τον έλεγχο των 600 οικιών της Σαμοθράκης ο Χρηστομάνος διαπίστωσε ότι οι 52 κατέπεσαν ακαριαίως, 300-350 κατέστησαν ακατοίκητοι και μόνο 80-100 που ήταν κτισμένες με πλίνθους και λίθους παρέμειναν σώες. Έκανε μάλιστα αυτοψία στις κατεστραμμένες οικίες των Ανδρέα Μαυρογλώσση, Νικολάου Καρελή, Αποστόλου Τσιγγέλια, Λασκαρίνας Αράξενας, Γ. Μανιώτη, Μανωλούδη Σάββα για να διαπιστώσει τη φορά και το μέγεθος του σεισμού. Ιδιαίτερα γλαφυρή είναι η περιγραφή της αντιμετώπισης της ώρας του σεισμού από τους σαμοθρακίτες τη οποία παραθέτομε με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του πολυτονικού:

«Απερίγραπτος υπήρξε τότε η σύγχυσις του αίφνης υπό της θεομηνίας καταληφθέντος πληθυσμού. Εις τα πρώτας δονήσεις σπαραξικάρδιος κραυγή τρόμου και οδύνης, εν απαισίω χορώ διασχίζουσα τον αέρα, ανεπέμπετο εξ όλων των σημείων της πόλεως υπό τε ανθρώπων και ζώων, καραδοκούντων την συντέλειαν της καταστροφής. Φωναί σπαραξικάρδιοι και διάτοροι ηκούοντο πανταχόθεν, οιμωγαι των κατακεχωσμένων και πληγωμένων, κραυγαί των γυναικών και των παίδων και εκφωνήσεις ονομάτων, υλακαί κι ωρυγμοί κυνών, φωναί αδιάκοποι πετεινων και ογκηθμοί των ζώων συνεφύροντο εις βοήν χαοτικήν, διακοπτομένην υπό των κατ’απαίσια διαλείμματα ακουομένων πτώσεων των πότε εις μιαν, πότε εις ετεραν συνοικίαν καταρρεουσών οικιών. Φωνή τις, ωσεί υπεράνθρωπος, ηκούσθη τότε, τον κυκεώνα από άκρου εις άκρον της κώμης υπερθορυβούσα «Αμαρτωλοί, που φύγωμεν». Και επάγωσε το αίμα των αγωνιούντων. Συνώδευον δε τον κρότον της δαιμονίας ταύτης συναυλίας η επί πολύ εισέτι ακουομένη βοή του σεισμού και ο βαρύς γδούπος των από το Βρεχού, του Αγ. Γεωργίου και του Φεγγαρίου αποσπωμένων και δι’αλμάτων εις το βάθος των κοιλάδων κυλιομένων βράχων. Αίφνης επήλθε σιγή! Εκ τινός παραθύρου της εξεχούσης οικίας του δημάρχου και εκ του επι δεσπόζοντος σημείου ισταμένου σχολείου διεκρίνετο το υποτρέμον φώς αιωρουμένων λυχνιών. Το μόνον φώς εν τη αβύσσω εκείνη του σκότους, του δέους και της οδύνης! Ολίγον κατ’ολίγον ανέλαμπον φώτα και εις ετέρας οικίας, ως εκάστη βλέπει πάσας τας λοιπάς εν τη δίκην αμφιθεατρου εκτισμένη Σαμοθράκη. Μετ’ολίγον έρριπτον και μεγάλαι πυραί το φώς των εις τας πέριξ, εφώτιζον δε πλήθος έξαλλον αναζητούν τους οικείους, τρέχον και αλαλάζον. Έκτοτε εξηκολούθησαν μεν κατά διαλείμματα πεντάλεπτα περίπου μέχρι της πρωίας της Παρασκευής αι σεισμικαί δονήσεις, ων αι σφοδρότεραι προηγούντο και συνωδεύοντο υπο σεισμικής βοής, αλλ’ ουδείς πλέον προσείχε τον νούν εις αυτάς, το μεν διότι άπαντες επεδίδοντο εις το έργον της διασώσεως των κατακεχωσμένων και της περιθάλψεως των παθόντων, το δε διότι όντως αι δονήσεις εγένοντο ασθενέστεραι. Καθ’ολην την νύκτα ταύτην ουδείς των κατοίκων εκοιμήθη. Κυριευθέντες υπο πανικού τινες εξήλθον γυμνοί, ερρίφθησαν εις τον εκ της τηκομένης χιόνος παχύτατον βόρβορον και έφευγον προς τα ορη. Οι πλείστοι σώσαντες ολίγα σκεπάσματα, εσκήνωσαν εν τω βορβόρω των οδών και διενυκτέρευσαν κλαίοντες και οδυρόμενοι, φοβούμενοι να επιστρέψωσιν εν τω σκότει εις τα εγκαταλειφθείσας οικίας των. Ο Δήμαρχος και ο διδάσκαλος εμέτρησαν την νύκτα ταύτην υπέρ τας εκατόν δονήσεις, σχεδόν δε αδιάλειπτοι. Δίκην φρικιάσεων ήσαν αι μεταξύ αυτών τρομώδεις κυμάνσεις του εδάφους…Εις ταύτα δε προσθετέον ότι είχον κρημνισθή οι κλίβανοι των αρτοποιών και άρτος δεν υπήρχεν, όθεν την τρίτην ή τετάρτην από του σεισμού ημέραν παρ’ολίγον ενέσκηπτεν αληθής λιμός» Συγκλονιστικό είναι και το απόσπασμα των σημειώσεων του Νικολάου Φαρδύ που περιλαμβάνει στο βιβλίο του ο Χρηστομάνος:

«Εν τω χαμογείω οικίσκω οπου καγω κατέφυγον μετά τον τρίτον σεισμόν, ως τω ασφαλεστέρω πάντων μέρει, είδον εισερχόμενον μετά τινά λεπτά άνδρα φέροντα επί των ώμων, ως άλλος Αινείας, την σύζυγόν του, ήτις προ ολίγων ωρών έτεκε. Το παιδίον του αποθανόν τη ώρα του τοκετού, κατέλιπεν εν τη καταρρευσάση οικία, τη δε σύζυγον φέρων επ’ώμου έσωσεν εν τω καταλύματι εκείνω. Μετά τινάς ώρας ήκουσα φωνήν ανθρώπου βοώντος και ολολύζοντος. Ήτο ασθενής οστις απέθνησκε την ώραν εκείνην εν τω πλησίον ετοιμορρόπω και νυν αστέγω οικίσκω του. Μετα το μεσονύκτιον εξήλθον εις επίσκεψιν του χωρίου. Καθ’οδόν απήντησα ανθρώπινον σώμα κείμενον επι της χιόνος και φέρον σημεία ζωής. Ήτο γραία, ήτις έφυγεν εκ της οικίας της, όπως σωθή και παρ’ολίγον απώλετο εκ του ψύχους επι της χιόνος. Ήμην ο πρώτος εξελθων την νύκτα εκείνην δια του βορβόρου και της χιόνος. Την επαύριον αι μορφαί και φυσιογνωμίαι των ανθρώπων παρείχον τι το παράδοξον, οικτρόν! Έντρομοι, ωχροί, περίλυποι, νυσταλέοι, κατηφείς ήσαν άπαντες, μεταξύ αυτών δε τινές και διανοητικώς θορυβηθέντες. Εν Σαμοθράκη πας οικογενειάρχης οφείλει να εισοδεύση εν τω οίκω του κατά το θέρος όλα τα τρόφιμα δια τον χειμώνα και την άνοιξιν. Εν δε ταις συντριβείσαις οικίαις άλλων με τον έλαιον, άλλων ο σίτος απώλοντο…»
Την ώρα του σεισμού σεισμικό κύμα έπληξε την παραλία του Δεδεαγατς (Εικόνες 4, 5 & 6) σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σαμοθρακίτη καφετζή Νικολάου Χρυσοστόμου που βρισκόταν εκείνη την ώρα στο Δεδεαγατς. Ας δούμε όμως πως περιγράφει ο Χρυσόστομος το γεγονός με την ορθογραφία και τη σύνταξη του κειμένου:

«Ησθάνθησαν δε και εκεί λιαν ισχυρόν τον τρίτο τιναγμό και ήκουσαν την βοή…αλλα μετά τινα λεπτά, τινές λέγουσι μετά 15 λεπτά, ενώ εισέτι ίσταντο έντρομοι επι της παραλίας και συνεζήτουν, ήκουσαν αίφνης την επιδρομήν κύματος ύψους ωσεί 1 μέτρου, όπερ ριφθέν μετά πατάγου επι της παραλίας, επλημμύρισεν αυτήν εις απόστασιν 40 μέτρων και εισέδυσεν εις μάνδρας, εν αις εφυλάττοντο λέμβοι εις την ξηράν τραβηγμέναι και ανέτρεψεν αυτάς, μεθ ο επέστρεψε πάλιν όθεν εξεκίνησε. Το κύμα προφανώς είχε διεύθυνσιν εκ Μ-Β και δεν διήρκεσεν η πλήμμη πλέον των 2 πρώτων λεπτών, ενώ άμπωτις, δηλαδή επιστροφή των υδάτων, δεν παρετηρήθη….διεδόθη κατόπιν οσμή σεσηπότων ωών (υδροθείου)». Ο Χρηστομάνος βέβαια θεωρεί ότι ίσως η οσμή να οφείλονταν στη σκόνη της «διαβραχείσης και πλήρους ακαθαρσιών ακτής».

Εικόνα 6

Στην διάλεξη που έδωσε ο θρακιώτης καθηγητής Γεωλογίας (Νεοτεκτονικής και Παλαιοσεισμολογίας) στο Πανεπιστήμιο Θεσ/νικης κ.Σπύρος Παυλίδης στις 24-2-2007 στην αίθουσα της Θρακικής Εστίας Θεσ/νικης ανέφερε ότι «στον σεισμό του 1893 που έπληξε την ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ στο βορειο τμήμα της οποίας παρατηρήθηκαν μεταβολές στον υδροφόρο ορίζοντα και καταρρεύσεις βράχων ,ενεφανισθηκαν τότε και ρηγματώσεις στην επιφάνεια του εδάφους μεταξύ των χωριών Θέρμων και Κήπων στους πρόποδες του βουνού και στην ίδια τοποθεσία παρατηρήθηκε καθίζηση της παραλίας,η οποία κατακλύσθηκε από θαλάσσιο κύμα ύψους 5 μέτρων. Στην παραλία της Σαμοθράκης Αγκιστρο καταγράφηκε τότε tsunami ύψους 1 μέτρου όπως και στην παραλία της Αλεξ/πόλεως που προχώρησε στην ακτή σε βάθος 40 μ. Κατέληξε ότι ο κίνδυνος από ένα μελλοντικό σεισμικό γεγονός είναι υπαρκτός κυρίως από τις σεισμικές εστίες της ευρύτερης περιοχή (χερσόνησος Καλλίπολης, κόλπος Σάρρου, Σαμοθράκη ή τάφρος του Βορείου Αιγαίου, μια από τις πλέον ενεργές περιοχές του Ελλαδικού χώρου). Πόλεις λιμενικές εγκαταστάσεις και οικοδομές που είναι χτισμένες σε χαλαρά εδάφη όπως η Κομοτηνή και αρκετές περιοχές της Αλεξανδρούπολης είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες.».

Εικόνα 7

Μήπως θα έπρεπε να το ξανασκεφτούν οι θιασώτες του πετρελαιαγωγού Μπουργκαζ Αλεξανδρούπολης και να λάβουν υπόψη την μεγάλη σεισμικότητα της περιοχής η οποία ενέχει μεγάλους κινδύνους σε τέτοιου είδους κατασκευές ούτως ώστε να αποκλειστεί παντελώς η λύση του υποθαλάσσιου αγωγού μπροστά από την πόλη μας;

ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΑΛΕΠΑΚΟΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

Βιβλιογραφία:

1. «Η ΝΗΣΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ και Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ (9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ) 1893/Αν..Χρηστομάνου εκδ.ΕΣΤΙΑ 1899.
2. ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική .εκδ.ΜΕΛΙΣΣΑ.
3. ΓΝΩΜΗ 7/3/2007 Αρθρ. Αγγελ. Δεληγιάννη.
4. Φωτογραφική Συλλογή: Γεωργίου Π. Αλεπάκου-ΕΛΙΑ.