Γράψαμε σε προηγούμενο μας άρθρο «Οι δυνάμεις της «Entente Cordiale» στο Dedeagatch (Αλεξανδρούπολη) και η συνδρομή του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού.» για την αποβίβαση μιας Βρετανικής μεραρχίας στο βουλγαροκρατούμενο ακόμα Δεδεαγατς τον Οκτώβριο του 1918 ύστερα από τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας.
Η μεραρχία αυτή υπαγόταν σε μια εκστρατευτική δύναμη υπό τον Άγγλο στρατηγό Milne, που επίσημα ονομάστηκε ως «Ανατολικό Τμήμα των Συμμαχικών Δυνάμεων» και αντικειμενικό σκοπό είχε την επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης. Η μεραρχία αυτή λοιπόν διετάχθη να μετακινηθεί από την περιοχή της λίμνης Δοϊράνης, όπου είχε διεξάγει σκληρές μάχες, προς το Σταυρό της Χαλκιδικής.
Πράγματι η μονάδα επιβιβάστηκε στις 25 Οκτωβρίου σε 17 αντιτορπιλικά για να μεταφερθεί στο Dedeagatch, αλλά λόγω του κακού καιρού δεν μπόρεσαν να πλησιάσουν στην πόλη μας και έτσι επέστρεψαν στον Σταυρό Χαλκιδικής.
Στις 27 Οκτωβρίου επιβιβάστηκαν ξανά και τελικά αποβιβάστηκαν με επιτυχία στις 28/10/1918 στο Dedeagatch. Η Βρετανική μεραρχία αμέσως άρχισε να κινείται προς τον ποταμό Έβρο με σκοπό τη δημιουργία προγεφυρώματος στα Ύψαλα, το οποίο και εγκατέστησε ενώ ετοιμαζόταν να διασχίσει τον ποταμό και σε άλλα σημεία. Την όλη αυτή επιχείρηση παρακολούθησε με το φωτογραφικό του φακό ο Sir Thomas Harley, που υπηρετούσε ως ταγματάρχης στο 9 τάγμα του Βασιλικού συντάγματος του Λανκαστερ (King’s Own Royal Lancaster Regiment).
Το τάγμα του Sir Thomas έφτασε στην πόλη μας με το αντιτορπιλικό του Βασιλικού Ναυτικού HMS SHARK.
Η μονάδα αυτή είχε βοηθητικό ρόλο γι’ αυτό έμεινε γύρω από την πόλη μας και δεν προωθήθηκε στον Έβρο ποταμό και έτσι είχε την ευκαιρία ο Sir Thomas να τραβήξει μερικές ωραίες φωτογραφίες. Βέβαια η μονάδα του δεν έμεινε μέσα στην έρημη πόλη του Δεδεαγατς αλλά στα περίχωρα του Δεδεαγατς, γι’αυτό δεν υπάρχουν φωτογραφίες μέσα από την πόλη. Πιθανόν εγκαταστάθηκαν στα περίχωρα για να αποτρέψουν ενδεχόμενες επιθέσεις από βούλγαρους κομιτατζήδες αλλά και επειδή μέσα στην πόλη παρέμεναν εγκατεστημένες βουλγαρικές στρατιωτικές μονάδες και προς αποφυγή προστριβών με τους πρώην εχθρούς από τους οποίους γνώρισαν μεγάλες απώλειες στη μάχη της Δοϊράνης.
Το σημείο στο οποίο έγινε η αποβίβαση ήταν στην παραλία μπροστά περίπου από τη σημερινή Νομαρχία μέχρι τις αποθήκες της ΚΥΔΕΠ, όπου τότε βρισκόταν ο ατμόμυλος του Πρωτόπαππα.
Εκεί υπήρχαν αρκετές εξέδρες που εισχωρούσαν μέσα στη θάλασσα και είχαν κατασκευαστεί πολλά χρόνια πριν για τη εκφόρτωση εμπορευμάτων που έρχονταν με το τραίνο στις φορτηγίδες που διέθετε το λιμάνι της πόλης μας που με τη σειρά τους τα μετέφεραν στα πλοία που στάθμευαν έξω από το λιμάνι ή και το αντίστροφο. Σημειωτέον ότι η γραμμή περνούσε μπροστά από την παραλία και κατέληγε στις 9 αποθήκες που βέβαια δεν υπήρχαν τότε (1918) γιατί είχαν καταστραφεί από το βομβαρδισμό του 1915. Οι εξέδρες λοιπόν αυτές βοήθησαν στην αποβίβαση του βρετανικού στρατού το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1918.
Οι αποθήκες δεν υπήρχαν πια και τα ερείπια είχαν καθαριστεί. Χάσκει μόνο μια από τις σιδερογέφυρες που συνέδεαν τις αποθήκες με το λιμάνι μετέωρη να θυμίζει ότι κάποτε από εδώ περνούσε όλο σχεδόν το εμπόριο της Αδριανούπολης.
Η παραλία ήταν γεμάτη χαρακώματα και αμπρί. Οι Βρετανοί αμέσως έσπευσαν να θέσουν υπό τον έλεγχο τους το σιδηρόδρομο και έτσι βρέθηκαν στο σιδηροδρομικό σταθμό των ανατολικών σιδηροδρόμων το λεγόμενο Γαλλικό, που έδειχνε έρημος και εγκαταλειμμένος γιατί μετακινήσεις επιβατών δεν γίνονταν πλέον αφού η πόλη μας είχε αδειάσει από τους κατοίκους της και μόνο στρατιώτες Βούλγαροι κατοικούσαν σε αυτή.
Οι μόνες λοιπόν μετακινήσεις ήταν στρατιωτικές. Ο δεύτερος σταθμός της ενωτική γραμμής ήταν φυσικά κατεστραμμένος από το βομβαρδισμό του 1915. Μπροστά από το σταθμό διακρίνονται χαρακώματα που είχαν κατασκευάσει οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής.
Δίπλα στο σταθμό βρισκόταν το ερειπωμένο κουφάρι του ατμόμυλου Πρωτόπαππα, το οποίο θύμισε στον Sir Thomas εργοστάσιο καπνού. Μπροστά εγκαταλειμμένα βαγόνια σε τίποτα δεν θυμίζουν τις μεγάλες δόξες του παρελθόντος, άλλο ένα θύμα του πολέμου και ειδικότερα εκείνου του τρομερού βομβαρδισμού του 1915.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η Βουλγαρία μέχρι τη Συνθήκη του Νεϊγύ (Treaty of Neuilly-sur-Seine) που υπογράφηκε την 27η Νοεμβρίου 1919 και με την οποία παραιτήθηκε υπέρ των "Προεχουσών Δυνάμεων" όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης, διατήρησε στην πόλη μας στρατιωτικές και διοικητικές αρχές, όπως και μία δύναμη ακτοφυλακής, οι οποίες συνεργάστηκαν με τις βρετανικές δυνάμεις.
Το τάγμα του Sir Thomas εγκαταστάθηκε στα περίχωρα της πόλης μας, πιθανόν στη περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα στρατόπεδα.
Τοποθετήθηκαν εκεί προφανώς για να προστατέψουν το Δεδέαγατς από ενδεχόμενες επιθέσεις βουλγάρων κομιτατζήδων και πιθανόν εκεί που εγκαταστάθηκαν οι Βρετανοί και έφτιαξαν τις πρώτες στρατιωτικές εγκαταστάσεις εκεί έγιναν μετέπειτα τα στρατόπεδα που ακόμα και σήμερα σφικτά εναγκαλιάζουν την πόλη μας.
Η μονάδα του Sir Thomas έθεσε υπό τον έλεγχο της και τον Πόταμο που ήταν μεγάλο βουλγαρικό κεφαλοχώρι και είχε ως συγκοινωνιακός κόμβος μεγάλη στρατιωτική σημασία.
Στον Πόταμο υπήρχαν αρκετοί Βούλγαροι αγωγιάτες με καμήλες ή γαιδάρους.
Εντύπωση προκαλούν οι πολλές καμήλες στην περιοχή κατάλοιπο της Οθωμανικής κυριαρχίας με τις οποίες διεξαγόταν οι μετακινήσεις εμπορευμάτων κλπ.
Όμως μάλλον ο Sir Thomas δεν πρέπει να έμεινε και πολύ στην πόλη μας, καθώς οι εξελίξεις έτρεχαν πιο γρήγορα. Οι Τούρκοι από το φόβο της επικείμενης επιθέσεως και με το στρατό τους αιχμαλωτισμένο και υποχωρούντα στην Βόρεια Παλαιστίνη και στη Συρία από τις δυνάμεις του στρατηγού Allenby, στις 30 Οκτωβρίου 1918 υπέγραψαν και αυτοί ανακωχή στο Μούδρο της Λήμνου με τον Άγγλο ναύαρχο Κάλθορπ (Calthorpe) ο οποίος ενήργησε εν ονόματι των συμμάχων. Η ανακωχή ανακοινώθηκε στο στράτευμα στις 31 Οκτωβρίου 1918. Η διαταγή για τις επιχειρήσεις από τον ποταμό Έβρο ανεστάλη και η 22η μεραρχία, παρέμεινε περίπου δυο βδομάδες στα τουρκικά σύνορα, αλλά τελικά διατάχθηκε στις 12 Νοεμβρίου να επιβιβαστεί και αυτή για να επιστρέψει στη Δράμα.
Ήδη από τις 10 Νοεμβρίου είχε αποβιβαστεί στο Dedeagatch ένα άλλο βρετανικό τάγμα (6th Garrison Battalion), με Διοικητή τον ταγματάρχη Charles de Robeck και ανέλαβε αμέσως τη φύλαξη της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης – Θεσσαλονίκης.
Το πρώτο βήμα για την ένωση με τη μητέρα πατρίδα έγινε. Σε λιγότερο από δύο χρόνια μία άλλη αποβίβαση στο ίδιο σημείο ελληνικών αυτή την φορά στρατιωτικών δυνάμεων θα έκανε το όνειρο πραγματικότητα.
Η μεραρχία αυτή υπαγόταν σε μια εκστρατευτική δύναμη υπό τον Άγγλο στρατηγό Milne, που επίσημα ονομάστηκε ως «Ανατολικό Τμήμα των Συμμαχικών Δυνάμεων» και αντικειμενικό σκοπό είχε την επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης. Η μεραρχία αυτή λοιπόν διετάχθη να μετακινηθεί από την περιοχή της λίμνης Δοϊράνης, όπου είχε διεξάγει σκληρές μάχες, προς το Σταυρό της Χαλκιδικής.
Πράγματι η μονάδα επιβιβάστηκε στις 25 Οκτωβρίου σε 17 αντιτορπιλικά για να μεταφερθεί στο Dedeagatch, αλλά λόγω του κακού καιρού δεν μπόρεσαν να πλησιάσουν στην πόλη μας και έτσι επέστρεψαν στον Σταυρό Χαλκιδικής.
«Εικόνα 1: Η αρμάδα που μετέφερε τη βρετανική μεραρχία κατά την αναχώρηση από το Σταυρό Χαλκιδικής.»
Το τάγμα του Sir Thomas έφτασε στην πόλη μας με το αντιτορπιλικό του Βασιλικού Ναυτικού HMS SHARK.
«Εικόνα 2: Το αντιτορπιλικό hms shark που μετέφερε τη μονάδα του Sir Thomas Harley στο Δεδέαγατς.»
«Εικόνα 3: Στρατιώτες του 9ου τάγματος του βασιλικού συντάγματος του Λάνκαστερ σε παράταξη.»
«Εικόνα 4: Η παραλία όπου έγινε η αποβίβαση των Βρετανών με φόντο το Δεδέαγατς. Διακρίνονται οχυρωματικά έργα που έκαναν οι Βούλγαροι διπλά στη θάλασσα.»
Οι αποθήκες δεν υπήρχαν πια και τα ερείπια είχαν καθαριστεί. Χάσκει μόνο μια από τις σιδερογέφυρες που συνέδεαν τις αποθήκες με το λιμάνι μετέωρη να θυμίζει ότι κάποτε από εδώ περνούσε όλο σχεδόν το εμπόριο της Αδριανούπολης.
«Εικόνα 5: Ο χώρος που βρίσκονταν οι 9 αποθήκες. τα μπάζα έχουν μαζευτεί. Χάσκει μετέωρη μια από τις σιδερογέφυρες που συνέδεαν τις αποθήκες με το λιμάνι.»
«Εικόνα 6: Ο γαλλικός σιδηροδρομικός σταθμός. Μπροστά διακρίνονται οχυρωματικά έργα που έκαναν οι Βούλγαροι.»
Δίπλα στο σταθμό βρισκόταν το ερειπωμένο κουφάρι του ατμόμυλου Πρωτόπαππα, το οποίο θύμισε στον Sir Thomas εργοστάσιο καπνού. Μπροστά εγκαταλειμμένα βαγόνια σε τίποτα δεν θυμίζουν τις μεγάλες δόξες του παρελθόντος, άλλο ένα θύμα του πολέμου και ειδικότερα εκείνου του τρομερού βομβαρδισμού του 1915.
«Εικόνα 7: Ο μύλος του Πρωτόπαππα ερειπωμένος. Μπροστά του εγκαταλελειμμένα βαγόνια.»
«Εικόνα 8: Βουλγαρική ακτοφυλακή του Δεδέαγατς.»
«Εικόνα 9: Στρατοπέδευση των Βρετανών στα περίχωρα του Δεδέαγατς.»
«Εικόνα 10: Βρετανοί αξιωματικοί φωτογραφίζονται στα περίχωρα του Δεδέαγατς.»
«Εικόνα 11: Βούλγαροι αγωγιάτες με καμήλες στον ποταμό.»
«Εικόνα 12: Βούλγαροι αγωγιάτες στα περίχωρα του Δεδέαγατς.»
«Εικόνα 13: Βούλγαροι με καμήλες και υποζύγια στον ποταμό.»
Ήδη από τις 10 Νοεμβρίου είχε αποβιβαστεί στο Dedeagatch ένα άλλο βρετανικό τάγμα (6th Garrison Battalion), με Διοικητή τον ταγματάρχη Charles de Robeck και ανέλαβε αμέσως τη φύλαξη της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης – Θεσσαλονίκης.
Το πρώτο βήμα για την ένωση με τη μητέρα πατρίδα έγινε. Σε λιγότερο από δύο χρόνια μία άλλη αποβίβαση στο ίδιο σημείο ελληνικών αυτή την φορά στρατιωτικών δυνάμεων θα έκανε το όνειρο πραγματικότητα.
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος –ιστορικός ερευνητής
ΠΗΓΗ
Collection of Sir Thomas Harley, King’s Own Royal Lancaster Regiment Museum.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου