Η αυτοδιοίκηση Ε.Α.Μ. ΈΒΡΟΥ στην Αλεξανδρούπολη (Σεπτέμβρης 1944 - Μάρτης 1945)

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο φύλλο 16019 Σεπτέμβριος 2017 της εφημερίδας ‘ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ’)

Το καλοκαίρι του 1944 η Αλεξανδρούπολη βίωνε την πιο βαριά βουλγαρική κατοχή, αλλά η ελπίδα για την απελευθέρωση έκανε ακόμη πιο ζεστό το καλοκαίρι εκείνο. Το ανατολικό μέτωπο κατέρρεε και οι χιτλερικές στρατιές υποχωρούσαν παντού. Ο ρώσος στρατάρχης Τολμπούχιν (Fjodor Iwanowitsch Tolbuchin) κατακλύζει με τις σοβιετικές στρατιές τα Βαλκάνια και με ραγδαία και ακάθεκτη προέλαση φθάνει στα βόρεια σύνορα της Ελλάδος με την Βουλγαρία. Αλλά εκεί σταματάει. Δεν περνάει τα σύνορα, ενώ ταυτόχρονα η αντιστασιακή δράση στον Έβρο έχει ενταθεί. Οι Βούλγαροι στην πόλη μας είχαν χάσει το ηθικό τους αλλά αυτό έκαμε πιο σκληρή την κατοχή και τα μέτρα εναντίον των ελλήνων κατοίκων που δεν είχαν ξεσπιτωθεί με την είσοδο των κατακτητών, ήταν σκληρά και δυσβάστακτα.-

 

«Εικόνα 1: Το λιμανάκι με φορτηγίδες στην κατοχή.»

«Εικόνα 2: Βούλγαρος στρατιώτης στο πάρκο δίπλα στην βελανιδιά του Δραγούμη.»

Στον αγώνα της καθολικής Εθνικής Αντίστασης με τις ποικιλώνυμες Αντιστασιακές οργανώσεις, ασφαλώς υπήρξαν και αρνητικά στοιχεία, τόσο σε πανελλήνια, όσο και σε τοπική κλίμακα. Η αδιαφορία μιας μερίδας της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας, η ξενοκρατική επέμβαση, oι ιδεολογικές διαφορές και κομματικές πολιτικές επιδιώξεις των διαφόρων Αντιστασιακών οργανώσεων, οι προσωπικές φιλοδοξίες και η απειρία ορισμένων ηγετικών στελεχών δεν επέτρεψαν το υπέροχο αυτό πατριωτικό κίνημα του λαού μας ν' αντιμετωπίσει τα ιστορικά γεγονότα της Κατοχής μ' εθνική ενότητα και δημοκρατική διαδικασία. Δεν έλειψαν οι υπερβάσεις και οι ακρότητες. Για τα διαπραχθέντα μεγάλα σφάλματα και τις αδικαιολόγητες εκτελέσεις, κανένας υπεύθυνος δεν μπορεί ν' αποσείσει τις ευθύνες του ή ν' αποφύγει την κρίση της Ιστορίας. Τα φαινόμενα αυτά, όπως μας διδάσκει η Ιστορία, δυστυχώς, είναι αναπόφευκτα σε παρόμοιες καταστάσεις. Σε τοπική κλίμακα τα αρνητικά αυτά στοιχεία δεν μπορούν ν' αμαυρώσουν το μεγάλο θετικό έργο, τη μεγάλη εθνική προσφορά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου. Η συμμετοχή του λαού στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης δεν είχε εκφράσει μόνο το φιλελεύθερο πνεύμα του, τα αντιφασιστικά και αντιδικτατορικά αισθήματά του, αλλά και τον πόθο του για δημοκρατικές κατακτήσεις. Η συμμετοχή του στον Αντιστασιακό αγώνα και στις τελικές μάχες της απελευθέρωσης του νομού θα μείνουν ανεξάλειπτες στη μνήμη του λαού μας. Για να επιτευχθεί το τεράστιο έργο της Εθνικής Αντίστασης στο νομό μας, χρειάστηκε να καταβάλουν βαρύ τίμημα σε αίμα και θυσίες οι αντιστασιακές οργανώσεις και ο λαός του Έβρου και να ληφθεί υπ΄ όψιν ότι όλοι οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, αξιωματικοί, καπετάνιοι, και αντάρτες, ήταν εθελοντικά στρατευμένοι και κανένας δεν πήρε την παραμικρή ηθική ή υλική αμοιβή. Αντιθέτως στην μεταπελευθερωτική περίοδο, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας και την εγκατάσταση των επίσημων Κυβερνητικών Αρχών, εκατοντάδες αγωνιστές της Αντίστασης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου υπέστησαν ομαδικά, ποικίλες διώξεις: απολύσεις από δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς, φυλακίσεις αδικαιολόγητες, δικαστικές διώξεις και εκτελέσεις, εκβιασμούς, βασανιστήρια, ανηλεείς ξυλοδαρμούς, εξορίες και εκπατρισμούς. Και δεν διώχτηκαν μόνο οι αγωνιστές, αλλά και πολλά μέλη των οικογενειών τους.

Οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση του Ν. Έβρου από τις ανταρτικές ομάδες του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ και του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κράτησαν μια εβδομάδα από τις 28-Αυγούστου 1944 έως τις 3 Σεπτεμβρίου 1944 και ο Ν. Έβρου ήταν ο πρώτος Νομός της Ελλάδος που απελευθερωνόταν από τους φασίστες κατακτητές.-

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 τα ΙΙ/81 & ΙΙΙ/81 τάγματα του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό την διοίκηση του Αθηνόδωρου, εξοπλισμένα με γερμανικά λάφυρα και με ηθικό νικητή, κινήθηκαν από το Σουφλί προς την βουλγαροκρατούμενη ακόμη Αλεξ/πολη από την οποία ήδη στις 3 του Σεπτέμβρη είχαν αποχωρήσει οι Γερμανοί.

«Εικόνα 3: Είσοδος του Ε.Λ.Α.Σ στην πόλη, τον Σεπτέμβριο του 1944.»

Η υποδοχή που επιφύλαξε στις αντάρτικες μονάδες ο εξαθλιωμένος ελληνικός λαός της κατεστραμμένης πόλης, ήταν αρχικά συγκρατημένη λόγω της προηγηθείσης σκλαβιάς και των μαχών που μαίνονταν στην πόλη μεταξύ των βούλγαρων στρατιωτών. Στις 5 Σεπτέμβρη 1944 οι φιλοσυμμαχικοί Βούλγαροι στρατιώτες ύψωσαν στον ιστό του λιμεναρχείου την κόκκινη σημαία της εξέγερσης. Τότε υπήρξε αντίδραση και ξέσπασε ένοπλη σύρραξη μεταξύ βουλγάρων ναυτών και φιλοφασιστικών μονάδων με οδομαχίες γύρω από σπίτια και σταθμούς διοίκησης βουλγάρων πιστών στην φιλοναζιστική κυβέρνηση της Σόφιας, οι οποίες συνεχίστηκαν μέχρι τις 10 Σεπτέμβρη 1944, οπότε και το 81ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ μπήκε αμαχητι στην Αλεξ/πολη.

 

«Εικόνα 4: O φάρος με φυλάκιο Βουλγάρων ναυτών.»

«Εικόνα 5: Βούλγαροι ναύτες στην παραλία μπροστά από το Λιμεναρχείο.»

Την ημέρα εκείνη στην πόλη μας συναντήθηκαν αξιωματικοί και οπλίτες του σοβιετικού Κόκκινου Στρατού της στρατιάς του Τολμπουχιν που όπως προαναφέραμε είχαν φθάσει στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, με αξιωματικούς του Βρετανικού στρατού. Σε ανάμνηση του γεγονότος οι σύμμαχοι και μετέπειτα αντίπαλοι έβγαλαν αναμνηστική φωτογραφία στην οποία εμφανίζονται ο δάσκαλος Απόστολος Ευφραιμίδης, ο δάσκαλος από το Σουφλί Χρήστος Χρηστούδης, ο ιατρός Ιωάννης Χρυσαφη Μαδεμτζόγλου και ο εαμίτης Δήμαρχος Χρήστος Κωνσταντινίδης. Με αφορμή μάλιστα το γεγονός αυτό και προς τιμή της συνάντησης των δύο συμμάχων τότε στρατιωτικών εκπροσώπων έγινε γλέντι στο κέντρο της πόλης στο κτίριο της πρώην κτηματικής Τράπεζας των αδελφών Σπαθόπουλοι.

«Εικόνα 6: Αναμνηστική Φωτογραφία με Ρώσους & Βρετανούς αξιωματικους. Από αριστερα ο Απόστολος Ευφραιμιδης ο Δάσκαλος Χρήστος Χριστιδης ,ο γιατρός Ι.Μαδεμζογλου και ο Δήμαρχος Κωνσταντινιδης.»

Μετά την απελευθέρωση του νομού, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου εγκατέστησε Λαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση (βλ. άρθρο Η δίκη των ηγετών του Ε.Α.Μ. Έβρου το Δεκέμβριο του 1945 στην Αλεξανδρούπολη στο alepakos.gr)

Kαθήκοντα δημάρχου ανέλαβε το στέλεχος του ΕΑΜ Χρήστος Κωνσταντινιδης, αρτοποιός, ο οποίος είναι και ο πρώτος Δήμαρχος της απελευθερωμένης Αλεξ/πολης και ο οποίος εφάρμοσε την τοπική αυτοδιοίκηση στην πράξη. Διόρισε τοπικές επιτροπές για συσσίτια, εφοδιασμό με βασικά τρόφιμα, ζάχαρη, αλάτι, σαπούνι, ξυλεία για την επιδιόρθωση των κατεστραμμένων από τους βούλγαρους, σπιτιών, οργάνωσε Δημοτικό ιατρείο με τους εαμίτες ιατρούς Γιώργο Σκαύδη και Ιωάννη Μαδεμτζόγλου κ.α. Μέχρι το 1944, ο ιατρός Ιωάννης Χρυσάφη Μαδεμτζόγλου -ο οποίος γεννήθηκε στο Ακαλάν και σπούδασε δάσκαλος στην Αδριανούπολη, από όπου εξεδιώχθη από τους Τούρκους- ήταν καταδικασμένος στον δι΄αγχόνης θάνατο από τους "φασίστες" Βουλγάρους, και ήταν τότε κρατούμενος στο Κίρτζαλι. Το 1924 αποφοίτησε με άριστα από την Ιατρική του Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Εικόνα 7: Πτυχίο του γιατρού ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΑΦΗ ΜΑΔΕΜΤΖΟΓΛΟΥ.»

Όμως η "μαρτυρική του ζωή" συνεχίσθηκε μετά την Κατοχή, με φυλακές, ξυλοδαρμούς, εξορίες για πολλά χρόνια από τους "Ελληνες" αυτή την φορά, λόγω πολιτικών πεποιθήσεων... και κατά κάποιον τρόπο η ζωή του ήταν παράλληλη με την ιστορία της πατρίδας μας.

Παρά την έλλειψη νομίσματος, αποθεμάτων τροφίμων, μονίμων δημοσίων υπαλλήλων και αστυνομικών η Τοπική Αυτοδιοίκηση κατόρθωσε με τοπικά στελέχη και μέσα ν' αντιμετωπίσει μ' επιτυχία τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της επτάμηνης - Σεπτέμβρης 1944 - Μάρτης 1945 - διοίκησής της, ως την ημέρα της εγκατάστασης των επίσημων Κυβερνητικών Αρχών.

Όργανα της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ήταν η Νομαρχιακή Επιτροπή (15 μελής) Πρωτεύουσα του νομού έγινε πάλι η Αλεξανδρούπολη, όπου εγκαταστάθηκαν οι νομαρχιακές Υπηρεσίες. Ο Δ/ντής της Νομαρχίας, Γεωρ. Τζαβιδόπουλος, και οι άλλοι υπάλληλοι παρέμειναν στις θέσεις τους σε όλη την περίοδο της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Υπεύθυνος λογιστικού ήταν ο Δημήτρης Μπρίκας, έμπορος από το Σουφλί. Τοπικές αρχές της αυτοδιοίκησης Αλεξανδρούπολης ορίστηκαν :1.Κωνσταντινίδης Χρήστος, Δήμαρχος (αρτοποιός) 2.Λογοθέτης Δήμος, Δ/ντής Δήμου 3.Αρβανιτίδης Κώστας (αρτοποιός) 4.Βολονάσης Χαρίλαος (δάσκαλος) 5.Λεριός Αντώνης (ναυτικός) 6.Μαρτίνης Δημήτριος (κτηματίας) 7.Εφραιμιδης Απόστολος, Αντιδήμαρχος (δάσκαλος) 8.Παγιώτας Κώστας (οικοδόμος) και 9.Πιτσιλαδής Παναγιώτης (λιμενεργάτης).

Προβλήματα Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης, Δικαιοσύνης, Εκπαίδευσης, Υγείας, Επισιτισμού, Οικονομίας, Συγκοινωνίας, Γεωργίας κλπ. αντιμετωπίστηκαν μ' εκπληκτική δραστηριότητα και συγκινητική λαϊκή ομοψυχία και αλληλεγγύη, που χάρισε επτάμηνη δημιουργική εργασία και ομαλή διαβίωση.

Το έργο που επιτέλεσαν οι τοπικές Αρχές της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης στην Ανατ. Μακεδονία και Θράκη το αναγνώρισε η Αντιπροσωπεία της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γεωρ. Παπανδρέου που είχε επισκεφθεί την περιοχή και είχε εκφράσει με το παρακάτω έγγραφο την ευαρέσκειά της:

«Ολόκληρη η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία εκφράζει την εκτίμησή της στα όργανα της Αυτοδιοίκησης για το έργο που έκαναν σ' όλο αυτό το μικρό χρονικό διάστημα. Παράλαβαν ερείπια και κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την τροφοδοσία του λαού. Διαφύλαξαν την εθνική περιουσία και πήραν στοιχειώδη μέτρα περίθαλψης μέσα σε χιλιάδες δυσκολίες και εμπόδια και έλυσαν προβλήματα που μονάχα η ικανότητα των λαϊκών οργάνων και η προσήλωση στο λαϊκό συμφέρον τους έδωσε τη δυνατότητα να τα λύσουν. Η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία εκφράζει την ευαρέσκειά της για το έργο τους αυτό και τους παρακαλεί να τη διαβιβάσουν στα κατώτερα όργανα της Αυτοδιοίκησης». Δράμα 27-10-1944

Οι Υπουργοί                                                   ο Γεν. Γραμματέας

Λ. Λαμπριανίδης / Μ. Πορφυρογένης         Α. Κωστόπουλος»

Τα πατριωτικά τραγούδια και η θριαμβευτική παρέλαση των τμημάτων με την συμμετοχή βουλγάρων παρτιζάνων που κατέβηκαν με ξεδιπλωμένες τις σημαίες και την γαλανόλευκη την ημέρα της απελευθέρωσης, διέλυσαν κάθε δυσπιστία και ξέσπασε αυθόρμητη και ασυγκράτητη χαρά, η οποία όμως δεν κράτησε πολύ καθόσον σε λίγους μήνες άρχιζε μια από τις μελανότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της χώρας μας που είναι η περίοδος του εμφυλίου πολέμου 1946-1949, τότε που η χώρα βγαίνοντας από μια τριπλή κατοχή και χωρίς να έχει επουλώσει τις πληγές, μπήκε στη δίνη μιας εμφύλιας σύρραξης που άφησε αθεράπευτες πληγές και για την οποία έχουν ευθύνη όλες οι πλευρές.

«Εικόνα 8: Παρέλαση του Ε.Λ.Α.Σ στην πόλη στις 10 Σεπτεμβρίου 1944.»

Η πόλη μας ύστερα από μια σκληρή τριετή βουλγαρική κατοχή, τη δεύτερη μέσα στα τελευταία 30 χρόνια, ενεπλάκη στη δίνη του εμφυλίου πολέμου και μάλιστα πολλές φορές δέχτηκε την επίθεση ανταρτικών ενόπλων ομάδων, αφού στο Νομό Έβρου υπήρχε ο στρατός της Γκύμπραινας, από την ομώνυμη ονομασία μιας κορυφής στη Δαδιά, όπου κρύβονταν οι αντάρτες. (βλ. άρθρο Η Αλεξανδρούπολη στα μαύρα χρόνια του εμφυλίου, στο alepakos.gr)

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος –ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Στον κόρφο της Γκυμπρενας- Β.Κασάπης (Κρίτων)

2. Από την κατοχή στην αντίσταση 1941-44 Κ.Ψυλλίδη

3. Η Εθνική αντίσταση στον Εβρο-Λ.Τερζουδη-Φ.Βλάχου.-

4. Φωτογραφίες και πληροφορίες από το αρχείο κ.Ειρήνης Γεωργιλά-Μαδεμτζόγλου.

5. Φωτοαρχείο : Γεωργίου Π. Αλεπάκου