Το παλιό-παλιό νοσοκομείο της πόλης μας

«Το παλιό-παλιό Νοσοκομείο όπως ήταν μεταπολεμικά.»

Αφορμή για το άρθρο αυτό έδωσε δημοσίευμα σύμφωνα με το οποίο ο Δήμος μας, προσφέρει για την λειτουργία της υπό ίδρυσης Ανώτερης Σχολής Ξενοδοχειακού Management στην πόλη μας, «το πρώτο κτίριο που κτίσθηκε το 1868 και λειτούργησε στην ιστορία της πόλης μας ως το πρώτο σχολείο, νοσοκομείο, σχολή νοσηλευτών κ.α.,»!!!.

Επίσης σε πρόσφατο άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο τεύχος υπ αριθ.47 του περιοδικού του συλλόγου Αλεξ/πολιτών Αττικής «Ο Φάρος της Αλεξ/πολης» ο φίλος ερευνητής Θ. Ορδουμποζανης αναφέρει την εκδοχή «οτι το παλιό-παλιό Νοσοκομείο του Δεδεαγατς λειτούργησε αρχικά ως "οθωμανικό σχολείο"»!!!

Στις πιο πάνω τοποθετήσεις και εκδοχές υπάρχουν κατά την γνώμη μου ιστορικές ανακρίβειες.

Το παλιό-παλιό Νοσοκομείο θεμελιώθηκε το 1896 και όχι το 1868, όπως προκύπτει από δημοσίευμα της εφημερίδος ΝΕΟΛΟΓΟΣ της Κων/πόλεως στο φύλλο της 12-6-1896.

«Τα εγκαίνια του νοσοκομείου στην εφημερίδα ΝΕΟΛΟΓΟΣ Κων/πόλεως στις 12-6-1896.»

Από πουθενά δεν προκύπτει ότι το κτίριο που θεμελιώθηκε το 1896 λειτούργησε ως Οθωμανικό σχολείο. Γιατί καταρχήν βρισκόταν πολύ έξω από τα όρια της τότε πόλης, που ήταν πιο κάτω από το σημερινό Κ.Α.Π.Η. Γι'αυτό το λόγο η ανταπόκριση αναφέρει μεγάλη πομπή, που σημαίνει ότι οι αρχές και οι πρόκριτοι περπάτησαν αρκετά για να εγκαινιάσουν το Δημόσιο Νοσοκομείο του Δεδεαγατς

«Τα εγκαίνια του οθωμανικού Νοσοκομείου στις αρχές του 1900.»

Μάλιστα σε κάτοψη της πόλης που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο της Α.Καραδήμου - Γερολύμπου «Μεταξύ ανατολής και δύσης», τα όρια της πόλης δεν επεκτείνονταν πέραν της οδού Αθηνών και ήδη Ε.Βενιζέλου, γι'αυτό το λόγο η σιδηροδρομική γραμμή του ενωτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης - Δεδεαγατς (JSC) διερχόταν περιμετρικά έξω από τα τελευταία σπίτια, από την σημερινή οδό εθνικής αντίστασης, το λεγόμενο «λοξό», που διατρέχει την πόλη μας από το ύψος του Κ.Α.Π.Η. μέχρι και το κλειστό κολυμβητήριο, όπου κατασκευάστηκε ο τερματικός σταθμός.

«Dedeagatch τοπογραφικό του 1878.»

Από έκθεση που διασώζεται στο Αρχείο της Βιβλιοθήκης της Βουλής, με ημερομηνία 3 Αυγούστου 1883, απευθυνόμενη προς την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, ο αινίτης Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος περιγράφει την εποχή εκείνη το Dedeagatch, ως...

«Αρτισύστατος κωμόπολις εμπορική παράλιος και ο τελευταίος των εν τη Νοτιοδυτική Θράκη Σιδηροδρόμων σταθμός. Έχει τανύν 450-500 νεοδμήτους οικοδομάς και περί τας 1.500-2.000 ψυχάς. Οικογενείας δε μονίμους οικούσας εις Δεδέαγατς περί τας 100-120 προερχομένας εκ διαφόρων μερών και εθνικοτήτων και διαφόρων ιδεών, ηθών και εθίμων. Τανύν υπερισχύει εκείσε ο Ελληνισμός... Έχει νυν η εν Δεδέαγατς Ελληνική Κοινότης Εκκλησίαν ξυλίνης οικοδομής, λιθόκτιστον Δημοτικήν Σχολήν, εν η φοιτώσι περί τα 100-120 παιδία, εν οις και 20-25 θήλεα. Ανήγειρε δε και έτερον ευρύ κτίριον λίθινον προορισμένον διά Παρθεναγωγείον...».

Επίσης πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες μας δίνει και το οθωμανικό Λεξικό της Ιστορίας και της Γεωγραφίας του Ali Cevad, που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1895 «Memalik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafya Lügatı»:

«Νεοσύστατη πόλη στα νότια της επαρχίας της Αδριανουπόλεως, στην ακτή του Αιγαίου πελάγους μεταξύ Αίνου και Μάκρης. Η πόλη αυτή πριν από 25 χρόνια ήταν μια κενή θέση μέχρι που οι σιδηρόδρομοι της Ρούμελης αποφάσισαν να ιδρύσουν εδώ ένα σταθμό για το Κουλελη - Μπουργκας και από τότε άρχισε η ανάπτυξη με αποτέλεσμα να βλέπει κανείς σήμερα 1.500 σπίτια και μαγαζιά. Σε περίπτωση που γίνει ο σχεδιαζόμενος λιμένας, είναι προφανές ότι θα αποκτήσει πολύ περισσότερη σημασία. Υπάρχουν δυο τζαμιά στην πόλη, δυο χαμαμ, μία αρκετά όμορφη κρήνη, ένα διοικητήριο, στρατώνες και κτίριο της χωροφυλακής, Γεωργική Τράπεζα, μια μεγάλη αποθήκη με αλάτι, ένα μικρό λιμάνι με ένα μηχανισμό που κινείται με πετρέλαιο (Φάρος), ιεροδιδασκαλείο και διάφορα σχολεία».

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν υπήρχε κεντρικό σύστημα δημόσιας παιδείας για τους Τούρκους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για τη μεγάλη μάζα των μουσουλμάνων υπήρχαν τα Κορανικά Σχολεία (ιεροδιδασκαλεία) τα οποία λειτουργούσαν σαν παραρτήματα των τζαμιών και πρόσφεραν μια βασική θρησκευτική εκπαίδευση, κυρίως αποστήθιση του Κορανίου. Όπως προκύπτει από φωτογραφίες της εποχής, που πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας, το μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο βρισκόταν στο χώρο του τζαμιού όπου βρίσκεται και σήμερα στην ανατολική πλευρά της πόλης στην μουσουλμανική συνοικία. Όλα δε τα  σχολεία των Ελλήνων και των άλλων εθνοτήτων βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης και πλησίον των εκκλησιών τους, όπως όριζε και η Οθωμανική Νομοθεσία.-

«Το οθωμανικό ιεροδιδασκαλείο στο μικρό τζαμί στα 1900.»

Σύμφωνα λοιπόν με τα ανωτέρω είναι αδιανόητο και πέραν κάθε λογικής με τα δεδομένα εκείνης της εποχής, να ιδρυθεί σχολείο σε τόση μακρινή απόσταση από την πόλη, η έκταση της οποίας όπως προανέφερα δεν ξεπερνούσε το ύψος της κεντρικής Λεωφόρου Χαμιδιιέ πρώην Λεωφόρος Βασ. Γεωργίου και νυν Λ.Δημοκρατίας. Άλλωστε το λαογραφικό μουσείο της Α. Γιαννακίδου στην 14η Μαΐου ήταν η εξοχική κατοικία Χρυσοστόμου πράγμα που εξηγεί ότι η περιοχή στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν στις παρυφές της πόλης μας δηλαδή εξοχικά προάστια. -

«Η εξοχική οικία Χρυσοστόμου στην 14η Μαΐου που στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο Α. Γιαννακίδου.»

Γιατί όμως έγινε το Νοσοκομείο έξω από την πόλη; Βασική αιτία ίδρυσης νοσοκομείου στο Dedeagatch την εποχή εκείνη ήταν οι ασθένειες και ειδικότερα η ελονοσία που ενδημούσε στην περιοχή. Στο άρθρο της Φυσικής Γεωγραφίας της Θράκης του Κ. Μητσόπουλου αναφέρεται για την περιοχή μας:

«Δυτικώτερον του κόλπου τούτου κείται ο της Αίνου, εις ον εκβάλλει ο Έβρος (Μαρίτσα), εις εκ των μεγάλων ποταμών, όστις ηδυνήθη να προσχώση μέγα μέρος του κόλπου. Επειδή δε εν εκ των στομίων του ποταμού τούτου μετακινηθέν κατά τους νεωτέρους χρόνους προσήγγισε την Αίνον και επλήρωσεν άμμου το λιμένα αυτής, ανέπτυξε δε και μιάσματα πυρετών. Τα εκτεταμένα έλη είχαν αρνητικές επιδράσεις στο κλίμα. Γύρω από την Αίνο και το Δεδέαγατς η ελονοσία είναι διαδεδομένη». Kamusul-A lam του Şemseddin Sami Bey, Istanbul 1306, vol III, σελ., 2.123.

Είναι επίσης γνωστές οι τραγικές συνέπειες για τους Ρώσους το 1878 που βρίσκονταν στην πόλη όταν αξιωματικοί και στρατιώτες προσβλήθηκαν από την ασθένεια του τύφου και μάλιστα πέθαναν 30 από αυτούς. Οι αξιωματικοί ενταφιάστηκαν στο τμήμα της οδού Μαυρομιχάλη, μεταξύ των οδών Αίνου και Βυζβίζη (περιοχή 2ου Δημοτικού Σχολείου), όπου άφησαν και ένα μνημείο που βρίσκεται σήμερα στον αυλόγυρο του Αγ. Νικολάου, ενώ οι στρατιώτες στο στρατόπεδο έξω από την πόλη.

Τουλάχιστον από το έτος 1878 το πένθος αλλά και ο τρόμος από τη μετάδοση του τυφοειδούς πυρετού εξακολουθούσε να πλανάται πάνω από την μικρή μας πόλη.

Επίσης από διάφορες πηγές καταγράφεται για την περιοχή ότι στα τέλη 19ου αιώνα

«πλήθος ασθενειών μαστίζουν το Δεδέαγατς, που δημιουργούν προβλήματα στους κατοίκους, και αναφέρονται ακόμη ομαδικοί θάνατοι από ασθένειες».

Σχετικά με το θέμα των ασθενειών αναφέρεται ότι το έτος 1891 έγινε απαγόρευση εξαγωγών ζωντανών και σφαγιασμένων ζώων στη Βουλγαρία λόγω αρρώστιας, ενώ το 1894 γίνεται λόγος για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από την Αίνο και το Δεδέαγατς ως τη Μαρώνεια για την αντιμετώπιση ασθένειας, ενώ αναφέρεται και τοποθέτηση υπαλλήλου εμβολιασμού στο Δεδέαγατς. Επίσης το 1895 αρρώστησαν 226 στρατιώτες και έγινε αίτηση για τη μεταφορά τους από το Δεδέαγατς. Το δε έτος 1907 εμφανίστηκε πανώλη στο Δεδέαγατς.

Το Δεδεαγατς είχε εξελιχθεί πλέον σε σημαντικό κόμβο ξηράς και θαλάσσης. Είχε γίνει έδρα Διοικήσεως (σαντζάκι), γι’αυτό και άρχισε να κατασκευάζεται Διοικητήριο, η δε μητρόπολη Αίνου μετέφερε την έδρα της εδώ. Στα πλαίσια λοιπόν  της διοικητικής αυτής οργάνωσης και για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ασθενειών ήταν απαραίτητη η ίδρυση Δημόσιου Νοσοκομείου. Έτσι το «Παλιό-παλιό Νοσοκομείο» που ιδρύθηκε για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες νοσηλείας των κατοίκων της περιοχής, δεν υπήρξε ποτέ σχολείο και είναι από τα παλαιότερα δημόσια κτίσματα της πόλης. Άρχισε να κτίζεται το καλοκαίρι του 1896 από τις οθωμανικές Αρχές προκειμένου να χρησιμοποιηθεί εξ αρχής ως νοσοκομείο. Ο Αλή Μπέης, ο άρχοντας της περιοχής, το εγκαινίασε μετά την αποπεράτωση του πιθανόν στις αρχές του 1900. Μετά την ενσωμάτωση της πόλης στο μητροπολιτικό κορμό, από τον Σεπτέμβριο του 1922 στο κτίριο αυτό στεγάστηκε το 5ο στρατιωτικό Νοσοκομείο του Ελληνικού στρατού Έβρου που λειτούργησε μέχρι το 1924. Στην συνέχεια λειτούργησε ως πολιτικό νοσοκομείο και νοσηλευτική σχολή ώσπου και εγκαταλείφθηκε. -
Σήμερα ανακαινίζεται με έξοδα του ΟΣΚ, με βάσει τα αρχικά σχέδια του κτιρίου και είναι άγνωστη η μελλοντική του χρήση.

«Το παλιό-παλιό Νοσοκομείο στις μέρες μας (1985).»

Πέτρος Γ. Αλεπάκος

Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Εφημερίδα : ΝΕΟΛΟΓΟΣ Κων/πολεως φ.12-6-1896.
2. ΤΕΜΙΡΤΣΙΔΗ ΜΑΡΙΑ «από το Δεδεαγατς στην Αλεξ/πολη». Μετ/κή διατριβή.
3. Φωτοαρχειο : Γ. Αλεπάκου και  Η. Τζιώρα.