(Τεύχος 100 Ιούνιος 2016 Περιοδικό ‘Ενδοχώρα’)
«Κεντρικός σταθμός.»
Για την έλευση των πρώτων Ελλήνων κατοίκων στο Δεδεαγατς γράφει γλαφυρά το 1951 ο Άγγελος Ποιμενίδης στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ την έκδοση του οποίου επιμελήθηκε ο Θ. Αποστολίδης:
«Τότε εδημιουργήθηκε και το μικρολιμανάκι για τα ιστιοφόρα και τα πρακτορεία και τα εμπορικά γραφεία με τούς Αινίτες και Μαρωνίτες και Μακρινούς πού πρέπει να τους ανήκει η τιμή των πρώτων οικιστών. Οι Ηπειρώτες που μυρίστηκαν το πράγμα σαν ρωμιοί με ισχυρότερη δόση "δαιμονίου" και άλλοι Θρακιώτες από το εσωτερικό και Κεφαλλωνίτες και Μυτιληνιοί και Χιώτες, αργότερα εγκατεστάθηκαν στην πόλη μας αφού σκαρώθηκε η ελληνική Κοινότης Ντεντέ-Αγάτς και θεμελιώθηκε στα γερά η φυσιογνωμία της από Θράκες. Μεσολάβησε βέβαια και το γεγονός της μεταφοράς της έδρας της ιεράς και ιστορικής Μητροπόλεως Αίνου και η εγκατάσταση του Ελληνικού Προξενείου, μά αυτά σάν παρεπόμενα και όχι πρωταρχικά της ιδρύσεως της πόλης μας.»
«Οικία Αλέξ. Κρητή-Ρωσσικό Προξενείο-1912.»
«oι Ιωάννης και Κων)τίνος Φιμερέλλης, Στέφανος Έτέκ, Πέτρος Καλαφάτης, Όνορέ Βενάτσα, Άτίλι Βοναπάσε, Λέμης κ.λ.π., αργότερον δέ έκτος πολλών άλλων Αινείων, έγκατεστάθησαν έν Άλεξανδρουπόλει, αμα τή λειτουργία της Σιδηρ. Γραμμής 'Αλεξανδρουπόλεως-Βιέννης διάφοροι κάτοικοι και έμποροι έκ των κωμοπόλεων Μαρώνειας και Μάκρης. Ούτως ή Άλεξανδρούπολις κατά τό έτος 1890 ηρίθμει περί τας 3-4 χιλιάδας κατοίκων, εκ των όποιων άπαντες σχεδόν ήσαν Έλληνες, 15-20 εμπορικά καταστήματα, εντατικώς εργαζόμενα με πελατείαν εξικνουμένην από της Φιλιππουπόλεως μέχρι Μπαμπά Έσκή συμπεριλαμβανομένων και των Σαράντα Εκκλησιών».-
«Άποψη Συνοικίας Μητροπόλεως 1910.»
«Οι πρώτοι οικιστες του Ντεντέ-Αγάτς, έμποροι και ναυτικοί, δεν ήταν άνθρωποι πού τους εκέντριζεν ο Κερδώος Ερμής για να τους βάλει παρωπίδες, για να βλέπουν τις λίρες, τα ναπολεόνια και τα μετζήτια-τα νομίσματα τού καιρού εκείνου- και να μην επαρκούν για να ρίξουν μια ματιά στα γύρω τους και στα μέσα τους. 'Ήταν πατριώτες, με την κυριολεξία της λέξης. Πίστευαν πρώτα στην ιδέα την καθαρή, αληθινή και συγκλονιστική, την εθνική τότε ιδέα των πόθων και ονείρων της φυλής και ύστερα στα μπάρκα και τις σκούνες και τα τρικάταρτα και στους όγκους των εμπορευμάτων τους, απλώνονταν ασκέπαστα κι' αφύλακτα, από το σημερινό Τελωνείο ως το Γαλλικό σταθμό. Πριν χτισθούν αποθήκες-υπόστεγα- έχτισαν σχολειά και την εκκλησία. Πρώτα όμως σχολειά, πού ενα άπ' αυτά- το ... παράρτημα τού Γυμνασίου-χρησιμοποιήθηκε και για εκκλησία ώσπου να χτιστεί ό σημερινός ναός του Αγίου Νικολάου στα θεμέλια παλαιοτέρου μικρού ναού των ναυτικών και ψαράδων. Τα αισθήματά τους τα φιλογενή φαίνονται και ζούν κοντά μας και σήμερα. Τρία διδακτήρια γύρω από την εκκλησία με τρείς μούσες, έστω πήλινα ομοιώματά τους, ... χτίστηκαν για τα ελληνόπουλα των τριών χιλιάδων Δεδεαγατσιανών ... Για την εποχή εκείνη τα κτίρια αυτά είναι ότι και ο Παρθενών στην Αθήνα. Πενταπλασιασμένη σήμερα ή πόλις μας, δεν έχει ικανότητες να χτίσει ένα νηπιαγωγείο, ενώ τότε θεμελίωσε, μια χούφτα πατριωτών, μέσα σε δύσκολα χρόνια σκλαβιάς και δεσποτείας, τρία ευαγή ιδρύματα και μια μεγαλοπρεπή εκκλησία πού ακόμα εμείς, μισόν αιώνα από τότε, δέν προκόψαμε να αποτελειώσουμε ότι οι παπούδες μάς άφησαν για συμπλήρωμα και για σφυγμομέτρημα των συνειδήσεών μας. Οι πρώτοι οικισταί της Αλεξανδρούπολης ήταν το πιο διαλεχτό εθνικό στοιχείο της Θράκης και τό εμπορικό τους πνεύμα ερχόνταν σε δεύτερη μοίρα από το Εθνικό.»
«Καμήλες στο DEDEAGATCH μεταξύ Ανατολής και Δύσης.»
«Τα εκ Δεδέ αγάτς απαίροντα πλοία λαμβάνουσι τα τελωνειακά αυτών έγγραφα ελληνιστί συντεταγμένα, και τούτω διότι, ως φαίνεται, τελώνην διώρισαν ένα των εκεί ομογενών, η δε σφραγίς δια της οποίας επικυρούνται ταύτα φέρει τας λέξεις ελληνιστί Άγιος Νικόλαος. Αρχιγραμματέα του εν Δεδέ αγάτς τελωνείου διώρισαν τον εκεί διατρίβοντα κ. Νικόλαον Σ. Βαφειάδην.»
«Κτίρια της Ελληνικής Κοινότητας.»
Πολύ σημαντική είναι και η επιστολή Ελλήνων του Δεδέαγατς, στις 6 Μαρτίου 1878 προς τον τότε Έλληνα υπουργό Εξωτερικών όπως διασώθηκε στο Αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών και ανασύρθηκε στην επιφάνεια από τον Παντελή Αθανασιάδη, για τα ονόματα των επιφανών Ελληνικών οικογενειών της πόλης που την υπογράφουν: Π. Γ. Κόκκινος, Ι. Κ. Μαλιαρός, Ι. Λαμπουσιάδης, Ε. Δ. Αναγνώστου, Ι. Φιμερέλης, Δ. Αποστολίδης, Μιχαήλ Αποστολίδης, Δ. Κυριαζόπουλος, Γ. Δουζίνας, Παναγιώτης Ζερβός, Βασίλειος Κουβαράς, Κ. Φιμερέλης, Μιχαήλ Ταβακόπουλος, Αναστάσιος Φωκάς, Νικόλαος Κ. Αγγελής, Θ. Παρασχίδης, Βασίλειος Μενεγάκης, Ν. Γ. Παλαμάρης, Σπύρος Λαχανάς, Δημήτριος Σταύρου, Νικόλαος Λαγόπουλος, Δ. Κόκκινος, Δ. Παρασκευόπουλος, Α. Οικονομίδης, Γ. Νικολαϊδης, Κ. Κουμπής, Βαγγέλης Αγγεληνός και Σταύρος Καπετάνου.
Η μεγάλη ανάπτυξη του Δεδεαγατς ως συγκοινωνιακού κόμβου μεταξύ ανατολής και Δύσης και επίνειου της Αδριανούπολης οδήγησε στην απόφαση της Οθωμανικής Διοίκησης τo 1883 η έδρα του σαντζακίου να μεταφερθεί από το Διδυμότειχο στη νέα πόλη, η οποία πλέον άρχισε να αναπτύσσεται γοργά. Ακολούθησε και η έδρα της Μητροπόλεως της Αίνου.
«Κεντρικός δρόμος του DEDEAGATCH.»
«Γύρω από την Αλεξανδρούπολη τα χωριά των βουνών της, Γενί-κιοϊ, Ντάμια, Μπάντωμα, Ντερβέντι, Ντογάν-ίσάρ, Τσομπάν-κιοί, Ντομούζ-ντερέ, κατοικούνται από Βουλγάρους εγκατεστημένους από παλιά χρόνια, πού ... τώρα με το σχίσμα, την προπαγάνδα και την τρομοκρατία του κομιτατζή, αλλά και με την προώθηση άλλων αποίκων εκ βορρά, ... απλώθηκαν γύρω από την πόλη μας απειλητικοί και εργάζονται όπως ημέραν τινά δυνηθώσι να διατυπώσωσιν αξιώσεις ... Ανάμεσα σε τέτοιον πνιχτικό κλοιό βρέθηκαν οι Έλληνες έμποροι και ναυτικοί για να θεμελιώσουν την πόλη και να ιδρύσουν την Ελληνική Κοινότητα Δεδέαγάτς και δεν εκοίταξαν, όπως θα νόμιζε κανείς, να πλουτήσουν, παρά να αναλάβουν έναν αγώνα εξουδετερώσεως του κινδύνου ...»
Από έκθεση που διασώζεται στο Αρχείο της Βιβλιοθήκης της Βουλής, με ημερομηνία 3 Αυγούστου 1883, απευθυνόμενη προς την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, ο γνωστός μας αινίτης Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος μας λέει για το Δεδεαγατς την εποχή εκείνη:
«... Αρτισύστατος κωμόπολις εμπορική παράλιος και ο τελευταίος των εν τη Νοτιοδυτική Θράκη Σιδηροδρόμων σταθμός. Έχει τανύν 450-500 νεοδμήτους οικοδομάς και περί τας 1.500-2.000 ψυχάς. Οικογενείας δε μονίμους οικούσας εις Δεδέαγατς περί τας 100-120 προερχομένας εκ διαφόρων μερών και εθνικοτήτων και διαφόρων ιδεών, ηθών και εθίμων. Τανύν υπερισχύει εκείσε ο Ελληνισμός ... Έχει νυν η εν Δεδέαγατς Ελληνική Κοινότης Εκκλησίαν ξυλίνης οικοδομής, λιθόκτιστον Δημοτικήν Σχολήν, εν η φοιτώσι περί τα 100-120 παιδία, εν οις και 20-25 θήλεα. Ανήγειρε δε και έτερον ευρύ κτίριον λίθινον προορισμένον διά Παρθεναγωγείον ...»
«Άγιος Νικόλαος 1901.»
Στο φύλλο της 16-5-1905 της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» γράφει κάποιος ανταποκριτής της Εφημερίδας με το ψευδώνυμο «ΕΔΙΡΝΑΙΟΣ» αναφορικά με την επίσκεψη των μαθητών του Ελληνικού Γυμνασίου Αδριανούπολης:
«Ήτον εκεί ολόκληρος ή πόλις του Δεδέαγατς, σκορπισμένη, υπο τον ήλιον, έv ελληνικόν πλήθος, μέγα, πλούσιον, ωραίον, ευπρεπέστατον, το πλήθος το ευγενές, το οποίον κατοικεί εις αυτό το κομματάκι Ευρώπης, με τους πλατείς, τούς ευθείς και δενδροφυτευμένους δρόμους και με τας επαύλεις και τα μέγαρα, το οποίον εχει τόσον ατόπως και τόσον αδίκως τουρκικήν ονομασίαν, είς το οποίον ο Τούρκος στρατιώτης τον οποίον πού και πού απαντάτε εις τον δρόμον, αποτελεί παραφωνίαν.»
Τον δυναμισμό της Ελληνικής Κοινότητας και την ευρωστία των Ελλήνων ομογενών της πόλεως αποδεικνύουν με ενάργεια η φιλοξενία των μαθητών του Ελληνικού Γυμνασίου της Αδριανούπολης όπως περιγράφει ο «ΕΔΙΡΝΑΙΟΣ»:
«Εις μιαν άκραν της παραλίας φαιδροτάτην, υπό εν πρόχειρον υπόστεγον σημαιοστόλιστον, επάνω είς τήν χλοην, άνέμενε τούς εκδρομείς το πρόδειπνον, το οποίον προσέφερεν ευγενώς ή κυρία του ομογενούς κ. Κορδέλλα. Μετά τούτο ο Μουσικός Όμιλος τών μαθητών μέχρι της ώρας του δείπνου ανέκρουσε διάφορα τεμάχια περιστοιχιζόμενος υπό του Μουτεσαρίφου και όλης της εκλεκτής μερίδος των ομογενών. 'Επηκολούθησε το δειπνον είς το αυτό μαγευτικόν ύπαιθρον πλησίον της θαλάσσης, υποχρεωτικώτατα επιστατούντων των διακεκριμένων ομογενών κ.κ. Έμμ. Αλτιναλμάζη, τραπεζίτου, Δ. Μαντσίδου, εμπόρου, καί άλλων μελών της εφορείας ... Τήν έπομένην, μετά την δοξολογίαν, ψαλείσαν εις τήν μητρόπολιν-τήν μεγαλοπρεπή αυτήν επίδειξιν του εύγενεστάτου εθνισμού των-οι Δεδεαγάτσιοι προσέφεραν τήν ώραίαν τέρψιν της λεμβοδρομίας, προτείναντες νά συνοδεύσουν τον θαλάσσιον περίπατον μέ ολόκληρον τον στόλον των εβδομήντα και πλέον καϊκιών των.»
«H Παραλία 1900.»
«Από Σουφλή μετέβην είς Δεδεαγατς πόλιν παράλιον με εμπόριον τέλειον. Επεσκέφθην το εργοστάσιον των αλεύρων κ. Γ. Πρωτοπαππα η εργασία του βαίνει καλώς, αν και δυστυχώς παρά του ομογενούς πληθυσμού δεν έτυχεν υποστηρίξεως ής έπρεπε και η οποία ήρμοζε. Διότι είναι ο θερμότερος πατριώτης, ο οποίος παντείοις τρόποις υποστηρίζει τους Ελληνικούς πληθυσμούς. Επί του παρόντος συνησθάνθησαν τούτο οι Ελλ. πληθυσμοί, κατόπιν του δριμύτατου συναγωνισμού Αλλατίνι ήρχισε να κάμη καταπληκτικήν κατανάλωσιν και ημέρα τη ημέρα κατακτά έδαφος. Υπερτερεί το Ελληνικόν στοιχείον, το εμπόριον κατέχεται υπό των Ελλήνων. Η πόλις είναι ωραία και έχει λαμπράν άποψιν, έχει ωραία κτίρια, με τακτικούς δρόμους, Εκκλησίαν, Σχολείον και διάφορα άλλα φιλανθρωπικά καταστήματα. Κατά το διάστημα της εκεί διαμονής μου παρέμεινα είς το Ξενοδοχείον του συμπατριώτου μου Μιγκα, παρ΄ού έτυχον ιδιαιτέρων περιποιήσεων. Εγνώρισα δε πολλάς οικογενείας περί των οποίων εσχημάτισα τας καλλιτέρας εντυπώσεις υπό έποψιν αναπτύξεως μορφώσεως ευγενείας συμπεριφοράς πρό παντός δε εκ της θρησκευτικής αγάπης και ευλαβείας. Αι κυρίαι έχουν ιδρύσει Αδελφότητα Φιλοπτωχον και εν γένει καταγίνονται είς έργα φιλοπρόοδα και κοινοφελή. ... Αυταί εν συνόλω είναι οι εντυπώσεις μου εκ Δεδεαγατς.».-
«Η Συνοικία Φάρου.»
«Εκ Δεδε-Αγατς τη 19η Σεπτεμβρίου 1909 (Του Ανταποκριτού μας). Μέγα και σπουδαίον γεγονός έλαβε χώραν εν τη πόλει Δεδε-Αγάτς. Τα εγκαίνια της μεγαλοπρεπούς των Αρρένων Σχολής δι’εξόδων του μεγατίμου της Κοινότητος ταύτης ευεργέτου κ. Αντωνίου Λεονταρίδου. Η Κοινότης Δεδε-Αγατς η νομίμως υπέρ των απαραγράπτων του Γένους μας δικαίων μαχομένη, θα έχη πλέον να επιδείξη εις πάντα ξένον επισκέπτην, εις πάντα αλλοεθνή και αλλόθρησκον έναν έτι τηλαυγή των γραμμάτων Φάρον, έν έτι των Μουσών Τέμενος, το υπερήφανον, το μεγαλοπρεπές, το πάλλευκον τούτο οικοδόμημα, το οφειλόμενον εις την γεναιοδωρίαν αγλαού της Μαρωνείας τέκνου του πανσεβάστου γέροντος Αντωνίου Λεονταρίδου. Δεν εξέλιπον εισέτι τα ευγενή του γένους μας τέκνα, υφίστανται και θα υφίστανται εν όσω βεβαίως το Έθνος μας ευρίσκεται εν τη ζωή καθ’ότι ουδέποτε ο μέγας των Ελλήνων Θεός είναι δυνατόν να εγκαταλείπη τον φορέαν τούτον του φωτός και της ελευθερίας. Το Έθνος μας εν όσω έχει τοιαύτα τέκνα άτινα έχουσι ερριζωμένην εις την καρδίαν των το μητρός και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον... πατρίς και σεμνώτερον και αξιώτερον... ουδέποτε θέλει υπολειφθή των ευκλεών και ενδόξων προγόνων του. Είθε και άλλοι να μιμηθώσι το παράδειγμα του μεγατίμου της Κοινότητος ταύτης ευεργέτου. Λυγκεύς».
Η ελληνική κοινότητα φτάνει στην μεγαλύτερη ακμή της λόγω του εμπορίου λίγο πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους. Σε όλους τους γνωστούς οδηγούς των τελευταίων χρόνων του 19ου αιώνα έντονη καταγράφεται η παρουσία Ελλήνων Εμπόρων, αλλά στον οδηγό του Νικολάου Γ. Ιγγλέση, έτος γ' τόμος Α' των ετών 1910-1911, διαβάζουμε ότι σχεδόν όλα τα επαγγέλματα ασκούνται από Έλληνες:
«Αλεύρων έμποροι Αλλατίνη Αδελφοί, Κουνταβέλης και Αθανασίου Αντιπρ. ατμομύλου Ζαφ. Σταλίου εν Γκιουμουλτζίνα, Κορδέλης Κ., Σαραφόπουλος Λ., Παπασταύρου και Υιός, Πρωτοπαπά Γ. Δ. και Σία Αεριούχων ποτών εργοστάσια (aux Gazeuses) Καρκατζίδης Η., Τολτουκόφ Ε. Π, Φεσλιάν Γ. Αμαξηλάται Βουλγαρέλης Δημ., Ιμπράμογλου Γιουσούφ, Ομέρ Αγάς, Ρασήμ Αγάς Ανθρακέμποροι Αντωνίου Δημήτριος, Ντζαμπαζίαν Ο., Ριζά Εφένδης Αντιπροσωπείαι εισαγωγή - εξαγωγή Γούδας και Ανδρεάδης, Δράκος Αλέξανδρος, Ευνουχίδης Ε., Κορδέλης Κ. αντιπρ. του Ουγγρικού Αυτοκρατορικού Επιμελητηρίου, Κουταβέλης και Αθανασίου, Κανέτσος Ι. Χ. και Υιοί οίκος ιδρυθείς τω 1860. Υποκατάστημα εν Αίνω, Σαραφόπουλος Α.Χ, Τακέλλας Α. Ε και Υιός, Φιμερέλλη Αδελφοί,Φραγκόπουλος Αντώνιος Αρτοποιοί Ηλία Αθανάσιος, Κάραλης Ιωάννης, Μανασίδης Απόστολος, Πανταχιός Γεώργιος, Τσαγκαρυδιώτης Παναγής, Χατζηγιαννακούδης Αριστείδης Αργυραμοιβοί Παντρεμένος Α., Σισσακιάν Μ. Ασφάλειαι ζωής «Αμοιβαία», πράκτωρ Χ. Κανέτσος και Υιοί, «Ανατολή», πράκτωρ Αντώνιος Γούδας Ατμόμυλοι Πρωτόπαπας Δ.Γ. και Σια Βαλανιδίων εξαγωγείς Γούδας Αθαν. Αντων., Δελημιχάλης Αδελφοί, Εμμανουήλ Δ., Ιωαννίδης Κωνστ., Ιωάννου Αδελφοί Λαφτσιέφφ Α., Λεονταρίδης Α., Λεονταρίδης Ι., Μαρινώφ Αθαν., Σταματόφφ Μίτσος Α. Βιβλιοπωλεία - Βιβλιοδετεία - χαρτοπωλεία Βόγιας Γαβριήλ, Βαγιανόπουλος Σταύρος, Καραμιχάλογλου Γρηγόριος, Παντρεμένος Α. Γαλακτοπώλαι Γαλατάς Δημήτριος, Γαλατάς Ιωάννης, Λασκαρίδης Ευάγγελος, Σισανιάν Μ., Σισσανικάν Βαρσάκ,Στώϊκου Μιχαήλ, Ταλντιβερέν Γεώργιος και Υιός Γεννήματα Αντωνιάδης Ι., Δάρδας και Καρακώστας, Δεληγιάννης Γ. Ε., Ιωάννου αδελφοί, Κομνίδης και Παπαλαδάς, Κορδέλης Κ., Λαμπουσιάδης Χ. και Υιοί, Λεονταρίδης Π., Μαντζουράνης Ε., Μπρίκας και Μαντζίδης, Σίτης Γ. και Υιοί Γεννημάτων Μεσίται Κολακλής και Μαμάτας, Κομνημίδης Σ. και Σία, Λαμπουσιάδης Χ. Δέρματα ακατέργαστα Αλαττίνη Αδελφοί, Λάρδας και Καρακούτσος, Ιωαννίδης Κωνστ., Κοίδης Δ., Λεονταρίδης Π. Δικηγόροι Δζεμάλ εφένδης, Καρακεσισιάν Αβεδής, Κόκκινος Επαμείν, Ρεσάτ εφένδης Εκτελωνισταί Βερναρδάκης Σωκράτης, Γούδας Αθαν. Αντώνιος, Κατσούλης Σταύρος, Μαργαριτίδης και Κριτού,Στρογγύλης Βασίλειος, Στρογγύλης Γεώργιος, Φραγκόπουλος Αντ. Έλαια και Σάπωνες Ανδρέου Θεοδόσιος, Κουταβέλης και Αθανάσιος, Παπουτζάκης Π., Σιταράς και Υιοί Έμποροι αποικιακών Λεονταρίδης Χαράλαμπος, Μολλάς Γ. Ι., Οβαδία Ν., Παπουτσάνης Λ. Χαρ., Πουλημένου Αδελφοί,Σιταράς Ε. Ευστρ. Έμποροι κασμηρίων και ετοίμων ενδυμάτων Αντύπας Παν., Γιοβαλάκης Λάμπρος, Ευμορφόπουλος Γεωργ., Χάτεμ Αβραάμ Έμποροι ναυτικών ειδών Ιατρού Ιωάννης, Παπαγιάν Ονίκ, Παπάζογλου Δωρόθεος, Προβατάς Βασίλειος Έμποροι υφασμάτων Αντύπας Παναγής, Αντωνίου και Υιός, Αποστόλου Ανδρέας, Βαγιενάρας Ιωάννης, Βασιλείου, Πασχάλης και Απ. Καλάκος, Ναβοράχ Αβραάμ, Ναβοράχ Κεμάλ, Νισίμ Μπαχάρ Γιουδά, Στάμωφ Μίτσιος, Τουρτσαπιλμέζογλου Νικ. Εμπορομεσίται Κομνινίδης Σωτ. και Παπαλαδάς, Κολακλής Β., Λαμπουσιάδης Χαραλ. και Υιοί, Μαμάτσας Περικλ.Μαντζουράνης Σ. Εμποροπλοίαρχοι Βαγιανάρας Χριστόδουλος, Κοτινής Νικόλαος, Πετρούδης Αντώνιος, Πομάκης Γεώργιος, Πομάκης Ράλλης, Χαμίτ Καπετάν Εντολοδόχοι Γούδας Αθαν. Αντώνιος, Δάρδας Αναστ., Μαργαριτίδης και Κριτού, Μαργαρίτου Δ. Αριστοτέλης, Στρογγύλης Βασίλειος Εστιατόρια Γκόνου Σωτήριος, Ιατρού Γεώργιος, Κανελλοπούλου Δημ., Μπάρμπα Γιάννη, Παπαζιάν Αρτίν Ζαχαροπλαστεία Καραστυλοπούλου Αδελφοί, Κλεάρχου Αθαν. Ζύθου αποθήκαι Bomontf, Δούκας και Λεονταρίδης, Olympos, Κουλούρης Κ. Ιατροί Αμηράς Γ., Καλούδης Κ., Κριτής Λ., Λεφάκης Π., Μαστραφής Δ., Παπαδόπουλος Γ., Σαβρής Μ.,Σακελλάριος Σ., Σταματιάδης Τ., Τριανταφυλλίδης Π. Καρυοξύλων εξαγωγείς λούποι και και καρυόκορμοι Μπρίκας και Μαντσίδης Καπνά και φύλλα Αντωνιάδης Σ. Καφενεία Αβανικιώτης Αθαν., Βερέγκος Βιτζέντζος, Βεργίδου Αδελφοί, Βεργίδου Κωνστ., Δεκράνης Κωνστ., Δημητρίου Αθαν., Καραμανλίκ Αντων., Κεραμάρη Δημητρ., Κωνσταντινίδης Άλεξ., Κώνου Ελευθέριος, Πασχαλίδης Κ. και Σία, Πολίτου Κυριάκος, Χατζή Θεοδώρου Ιωάννης. Κιγκελαρίας έμποροι Αντύπας Π., Αποστόλου Θ., Σισσακιάν Β. Κουρεία Γεώργιος και Νικόλαος, Δημητρίου Σταύρος, Ευμορφόπουλος Γεώργιος, Ιγγλέζης Χρήστος,Καραμιχάλογλου Γρηγόριος Κρεοπωλεία Ανδριανουπολίτης Βασιλ., Αχμέτ Αγάς, Θεοδώρου Γιάγκος, Θεοδώρου Δημήτριος, Καπιώτης Γεωργ., Παναγιώτου Ιωαν. Λευκοσιδηρουργοί Βασιλείου Παναγ., Καραπετάν Τορδς, Νικολάου Ιωάννης Μαγειρεία Αθανασίου Μιχαήλ, Στάμωφ Κύρο, Ταλντιδερόν Θεόδωρος και Υιός Μηχαναί γεωργικαί Κανέτσος Ι. Χ. και υιοί πράκτορες και αποθήκαι γεωργικών εργαλείων, μηχανών κλπ. Μηχαναί ραπτικής Ραπτομηχαναί Σίγγερ, πράκτωρ Γκρίτζνωρ Ξενοδοχεία Γεωργιάδης Αχιλλεύς «Η Ρούμελη», Ιατρού Γεώργιος, Κανελλόπουλος Δημ., Καπιώτης Μιχ. «Ανδριανούπολις», Κόνου Σωτήριος και Αδελφοί «Η Ευρώπη», Κουτσόπουλος Ι. «Η Ευρώπη»,Μπάρμπα Γιάννης «Grand Hotel», Παυλίδου Αδελφοί, Χατζή Μαργαρίτης «Κ/Πόλις» Ξυλείας έμποροι Ιωάννου Βατίτσης, Λεφάκης Δ., Παπαθανασίου Α. και Υιοί, Σάγβαλης Αντώνιος Ξυλουργοί Ινφάντης Γεώργιος, Κωτσούλας Θεοδόσιος, Μαραγγόπουλος Στέργιος, Μαρκόπουλος Στέλιος,Φυλούκης Άγγελος Οδοντίατροι Καλπουρίδης Ι. Οινοπώλαι Βακόντης Χρήστος, Ιωάννου Πέτρος Οινοποιϊας και οινοπνεύματοποιϊας εργοστάσια Δράκου Αλέξανδρος, Ζωγράφου Α. και Τριανταφύλλου, Ηλία Χρήστος, Μαλαματίνας Χρήστος,Μηλλιώνη Αδελφοί, Μπρικέλης Χαραλ., Παπλωματάς Θεόδωρος Πανδοχεία Μίρκου Σωτήριος, Ρασήμ Αγάς Παντοπωλεία Αλεξίου Θεόδωρος, Αρχιμανδρίτου Αδελφοί, Γερασίμου Αδελφοί, Δερβεντλή Αθαν., Δερβεντλής Πέτκος, Δημητρίου Εμμ., Δούκας και Λεονταρίδης, Δουκίδης Παναγ., Δωρόπουλος Χαραλ., Ζήσης Νέστωρ, Κουλούρης Κωνστ., Κώνου Γεώργιος, Μολλάς Γ. Ιωάννης, Μπρικέλης Βασίλειος, Παπουτσάκης Α. Χαρ., Πρωτοπαπάς Θωμάς, Πουλημένου Αδελφοί, Σιταράς Α. Εύστρ., Στάμωφ Α. Μίρτσιος, Φραγκόπουλος Κομνηνός Ποδήλατα Import Agentur «Orient», Μαντζουράνης Ε. Ράπται Γαϊτανίδης Γεωργ., Γιοβαλάκης Λάμπρος, Ρεϊρ Μ., Τσομχπανέλης Κ., Χάτεμ Αβραάμ»
Βέβαια η Ελληνική κοινότητα αντιμετώπιζε και τα δικά της εσωτερικά προβλήματα.
Έτσι το φύλλο της εφημερίδας «ΣΚΡΙΠ» της 30-10-1908 μας δίνει την είδηση υπό τον τίτλο «ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΔΩΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝ Η ΥΠΗΡΕΣΙΑ»:
«Ο εν Δεδεαγατς ομογενής κ. Λεονταρίδης, ο προσενεγκών υπέρ του έθνους 60.000 φράγκα, διαμαρτύρεται δι’ επιστολής του προς τον επι των Οικονομικών Υπουργόν δια την πληθώραν των διατυπώσεων, εις ας υποβάλλεται υπο της υπηρεσίας του Υπουργείου σχετικώς προς την δωρεάν ...»
Επίσης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» υπάρχει σε ψηφιακή μορφή η από 17-2-1911 επιστολή του ιατρού Λεφάκη προς τον τότε Έλληνα πρωθυπουργό με την οποία διαμαρτύρεται για τη συμπεριφορά του Υποπρόξενου στο Δεδεαγατς Τσερέπη.
Για το μεγαλείο της εθνικής ψυχής των Δεδεαγατσιανών μας λέει ο Αγγελος Ποιμενίδης:
«Συνοικία Διοικητηρίου (ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ).»
«Η κοινωνία του Δεδεάγάτς στα χρόνια εκείνα είχε μια θαυμαστή συνοχή και υπέροχη ταυτότητα σε όλα τα ζητήματα τα κοινοτικά, τα εκκλησιαστικά, τα εκπαιδευτικά ... Ό δεδεαγατσιανός είχε την ψυχή και το μάτι του στο Εθνος και λιγώτερο στο άτομο του. Ότι του ζητούσεν ή μεγάλη ιδέα - ... - το προσέφερε ολόψυχα. Μα και να μην του ζητούσε, ο ίδιος από μέσα του ένοιωθε την συνκλονιστική παρόρμηση να κινηθεί προς το καθήκον αυτό, γιατί το είχε μόνιμη και πηγαία αληθινή πίστη. Αυτό θα πει δημιουργία εκ των ένδον και όχι παρακινημένη με προπαγάνδες εκ των έξω. Γι' αυτό το Δεδέαγάτς, με μια χούφτα ανθρώπων, ανύψωσε ιδρύματα πού σήμερα στέκουν, δίχως να δημιουργούνται άλλα, παρ' όλες τις ανέσεις, ευκολίες και δυνατότητες πού υπάρχουν είτε στους κατοίκους είτε στην ελεύθερη πολιτεία. Το ... κτίριο τού παραρτήματος τού Γυμνασίου μας, ... , ηταν η λέσχη των δεδεαγατσιανών. Λέσχη όμως όχι χαρτιών και ανόητων ψυχαγωγήσεων, παρά εντευκτήριο δημογερόντων και όλων των δραστήριων παραγόντων της Ελληνικής Κοινότητος Δεδέαγατς, πού τίποτε άλλο δέ σκεφτόταν και τίποτε δεν εθυσίαζε, εκτός από την ακμαία διατήρηση και ανάπτυξη των εθνικών δυνάμεων της σκλαβομένης γενιάς. Στο εντευκτήριο αυτό πού είχε πρόχειρη σκηνή για παραστάσεις, γινόταν μνημόσυνα και τελετές για πρόσωπα πατριωτικής μεγαλουργίας και ή μεγάλη Γιορτή των Τριών Ιεραρχών πού την επέτρεπαν οι Τούρκοι ενώ στην ουσία ήταν μεγαλοπρεπής τελετή εθνικής ανατάσεως, πού κατασυγκινούσε τις ψυχές των υποδούλων τις δυνάμωνε και τις προετοίμαζε, όσο καμμιά άλλη παρακινήτρα δύναμη για την ενότητα και το καθήκον της πατριδολατρείας. Πόσοι φλογεροί λόγοι δεν εκφωνήθηκαν στην αίθουσα εκείνη και πόσα δάκρυα δεν εκύλησαν από τούς εγκεφαλικούς εκείνους παπούδες μας καταβρέχοντας το δάπεδο ... Αν ή αίθουσα αυτή μετατρέπονταν κάποτε και σε σάλα χορού για να συγκεντρωθεί ή κοινωνία της Αλεξανδρουπόλεως και ο Έλλην Πρόξενος και οι εμπορικοί και τραπεζιτικοί και ναυτικοί παράγοντες και οι πρόξενοι των άλλων κρατών αυτό γινόταν από υποχρέωση προς την ανάγκη και την σκοπιμότητα της εποχής. Η Ελληνική Κοινότης Δεδέαγατς και γενικά το 'Ελληνικό προσαρμοστικό πνευμα-καλό, κακο, -αδιάφορο- δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητο και ανεξέλικτο στην κίνηση πού παρουσίαζαν τότε οι Φραγκολεβαντίνοι του δεδέαγατς. Πολλοί και εξέχοντες αριστοκράτες της Εταιρείας Ανατολικών Σιδηροδρόμων, πού είχαν σαλόνια και αρχοντικά και διοργάνωναν κοσμικές συγκεντρώσεις, δεν έπρεπε να φαίνονται ότι αυτοί αποτελούν την ηγέτιδα και πολιτισμένη τάξη της κοινωνίας Δεδεαγάτς και οι Ελληνες, οι αυτόχθονες και ριζωμένοι στα χώματα των προγόνων τους, να υστερούν και να χειραγωγούνται από τούς χασμούλους.
«Τα θεοφάνεια 1900.»Οργάνωνε λοιπόν ή Κοινότης Δεδεαγατς κατά τις έθνικοθρησκευτικές γιορτές και χοροεσπερίδες και εκδρομές στην Μάκρη με παϊτόνια και ιστιοφόρα και προς το Σουφλί και την Αίνο. Ζωντάνια δεν της έλειπε, σέ δράση δεν υστερούσε και σε συναγωνισμό εμπορίου παράβγαινε και υποσκέλιζε το εβραϊκό στοιχείο, πού δέν έλειπε κι' αυτό από το μωσαϊκό τού Δεδεαγάτς. Τα πρωτεία διεκδικούσαν πολλοί και οι Βούλγαροι ακόμα με τον εμπορικό τους πράκτορα, αυτά όμως ανήκαν δικαιωματικά στους Ελληνες. Και στ'αλήθεια, ενώ κυβερνούσαν οι Τούρκοι, οι Ελληνες στην ουσία ρύθμιζαν την κατάσταση με τούρκους καϊμακάμηδες, μουτεσερίφηδες και πασάδες..».-
Το 1912 συντάσσεται και το καταστατικό της κοινότητας, που επικυρώνεται από τον Μητροπολίτη Αίνου Ιωακείμ.
Σύμφωνα με το άρθρο 1
«την Ελληνική Ορθόδοξον Κοινότητα Δεδεαγάτς αποτελούσι πάντες οι Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί οι κατοικούντες εν τη πόλει ταύτη, όντες αυτοδικαίως μέλη αυτής»,
ενώ το άρθρο 2 ορίζει:
«Αρχηγός της Κοινότητος είναι ο εκάστοτε Μητροπολίτης, όστις ... είναι ανώτατος διευθυντής και επόπτης της Κοινότητος και αυτοδικαίως Πρόεδρος των Σωματείων αυτής.»
Κατά το άρθρο 5 η Κοινότητα
«διοικείται δια των εξής σωματείων: α) της Αντιπροσωπείας, β) της Δημογεροντίας, γ) της Εφορείας των σχολών, δ) της Επιτροπής του Νεκροταφείου και ε) της Επιτροπής του Ελέους».
Σύμφωνα με το άρθρο 6 διαιρείται στα εξής τμήματα η περιφέρειες, που φαίνεται η ανάπτυξη της πόλης και οι γειτονιές που κατοικούνταν από τους Ελληνες:
α') εις την περιφερειαν Μητροπόλεως, β') είς την περιφερειαν Φάρου και γ') εις την περιφερειαν Διοικητηρίου.
Σημ. Σύνορα τών περιφερειών είναι τά έξης:
Τμήμα Α) Μητροπόλεως. Καφενείον Σκάλας (κτήμα Δημαρχείου). Αποθήκαι παλαιάς 'Εταιρείας. Σταθμός παλαιάς 'Εταιρείας. Συνδετική γραμμή Ν. Εταιρείας. Οικία Σ. Βερναρδάκη. Δρόμος Νοσοκομείου. Οικία Έμμ. Μπελέμον. Οικία Α. Τζανη.
Τμήμα Β) Φάρου. Οικία Π. Λεονταρίδου. Οικία Α. Χαμπούρη. Φαρμακείον Π. Παπαδοπούλου. Γραφείον Μ. Κανέτσου. Κτήμα Δ. Πουλημένου. Παντοπωλείον Βασ. Μαχαίρα. Οικία I. Μολλά. Οικία Πασχάλη Βασιλείου. Λάμπρου Βατίκη ύφασματοπωλείον. Οικία Γαβρ. Βόγια. Οικία Νικ. Χατζέλου. Οικία Χρήστου 'Ηλία. Οικία Σωτηρ. Κομνηνίδου. Οικία Φιλομ. Λεονταρίδου. Οικία Δημ. Δαλαβέρα. Καφενείον Άθ. Βανικιώτη.
Τμήμα Γ) Διοικητηρίου. Οικία Άλεξ. Κρήτη. Οίκία Ελένης Δερλίκη. Οικία Γεωργίου Μπαρπαγιάννη. Οικία Π Μηλιώνη. Οικία Αντ. Σεγβαλή Οικία Κ. Κορδέλη. Οικία Κωνστ. 'Αστυνόμου. Οίκια Αχμέτ άγά. Συνδετική γραμμή Ν. Εταιρείας.»
Οι βαλκανικοί πόλεμοι έριξαν το Δεδεαγατς στην κατοχή της Βουλγαρίας, με την σφαγή Μουσουλμάνων από τους Κομιτατζήδες κατά την είσοδο τους το 1912 και την προσπάθεια διάσωσης αρκετών από αυτούς από τον τότε Μητροπολίτη Αίνου και Δεδεαγατς Ιωακείμ. Μετά την πρώτη χαρά από την απελευθέρωση της πόλης από τον Οθωμανικό ζυγό ήρθαν και τα πρώτα σύννεφα. Ακολούθησαν οι διώξεις, εκτοπίσεις, δολοφονίες κλπ.
«Το λιμάνι με βουλιαγμένα καίκια 1908.»
«Αποκεκλεισμένοι παντελώς πρό μηνός, εγκεκλεισμένοι διαταγή των Βουλγάρων είς τας οικίας μας, εστερημένοι του Μητροπολίτου μας όν είχον φυλακίσει, εξηρχόμεθα μόνον οσάκις οδηγούμενοι παρα των στρατιωτών Βουλγάρων είς τον περίβολον της Μητροπόλεως, ως πρόβατα επί σφαγήν, ενεκλειόμεθα εκεί όπως υποστώμεν τας ληστρικάς αυτών επιθέσεις. ‘Οσοι επλήρωναν αφίνοντο προσωρινώς ελεύθεροι, οι άλλο εφυλακίζοντο. Ούτως ολίγας ημέρας πρό της εκκενώσεως συνέλεξαν παρά των πτωχών κατοίκων περί τας 1000 λίρας. Αλλά το χείριστον πάντων είναι, ότι, οι μέχρι της χθές εκθειαζόμενοι και θαυμαζόμενοι υπό της Ευρώπης επί πολιτισμώ Βούλγαροι στρατιώται λαμβάνοντες το παράδειγμα από τους αξιωματικούς των προέβησαν εις βιασμούς κατά κορασίδων, ιδίως Μουσουλμανίδων, από ηλικίας επτά ετών και άνω. Ταύτα πάντα γνωρίζουσι καταλεπτώς οι Πρόξενοι οίτινες, ως πληροφορούμεθα, τα εξέθηκαν εις τους αξιωματικούς του στόλου. Εκ Δεδεαγατς παρέλαβεν 240 προκρίτους Ελληνας και 90 εκ Μάκρης όπου και μεταξύ άλλων έσφαξαν τον Θ. Παναγιώτου και Αποστ. Αντωνίου εβδομηκοντούτην γέροντα, αφού προυγουμένως είδε φρικώδη όργια εις βάρος των μελών της οικογενείας του. Πάντα τα πλοιάρια πρό πολλού είχον εγκλείσει εν τω λιμενίσκω φράξαντες το στόμιον αυτού, τα δε επί της ακτής άλλα επυρπόλησαν και άλλα ετρύπησαν»
Διαβάζουμε στο ΛΕΥΚΩΜΑ ΘΡΑΚΗΣ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1932:
«Κατά τον μήνα Αυγουστον του 1913 όταν επεδικάσθη οριστικώς ή Αλεξανδρούπολις είς την Βουλγαρίαν, οι πλείστοι των κατοίκων της 'Αλεξανδρουπόλεως έφυγαν, οι δε εναπομείναντες ολίγοι τον Μάϊον του 1914 εξεδιώχθησαν υπό των Βουλγάρων, εγκαταλείψαντες άπασαν την κινητήν και ακίνητον αυτών περιουσίαν είς τας χείρας των Βουλγάρων, κατώκησαν δε εις διάφορα μέρη της Ελλάδος».
Αυτό ήταν το τέλος της Ελληνικής Κοινότητας του Δεδεαγατς.
Στις 4 Φεβρουαρίου του 1915 ο Έλληνας Υποπρόξενος στο Δεδεαγατς Αθ. Χαλκιόπουλος πληροφορούσε στο Υπουργείο Εξωτερικών ότι δεν έμειναν Έλληνες στη περιοχή του.
«Πρόσφυγες.»
«Οι Έλληνες είχον εκδιωχθεί υπό των Βουλγάρων. Τα καταστήματα, αι οικίαι, τα κτήματα ήσαν όλα ελληνικά αλλ’ είχον δημευθή ... Επίσης ο μύλος Πρωτόπαππα εξηκολούθει να είνε ελληνικός αν και δεν ειργάζετο, διότι η Βουλγαρία εζήτει να τον ενοικιάση εις Βουλγαρικήν εταιρείαν. Ο Πρωτόπαππας απέθανε. Το ζήτημα έμεινεν εκκρεμές».
Με την είσοδο της Βουλγαρίας στον πόλεμο στο πλευρό των κεντρικών Δυνάμεων μια μεγάλη βρετανική ναυτική δύναμη βομβαρδίζει το έρημο Δεδεαγατς. Από την εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 12-10-1915 (παλαιό ημερολόγιο) μαθαίνουμε για τον «απολογισμό» του βομβαρδισμού από τον συμμαχικό στόλο και τις ζημιές που προκάλεσε στις περιουσίες της Ελληνικής κοινότητας:
«Ο βομβαρδισμός υπήρξε σφοδρότατος και προεκάλεσε πυρκαιάς ... Αι εν τη πόλει προξενηθεισαι ζημίαι είνε μέγισται. Αι πλείσται των οικιων και των καταστημάτων καστράφησαν. Ανήκον σχεδόν αποκλειστικώς εις Έλληνας. Αι ζημίαι δε ανέρχονται εις πολλά εκατομμύρια. Πυρκαιά βοηθούμενη υπό σφοδρού ανέμου, εξερράγη εις το καφενείον Καραμανλή, το οποίο εχρησιμοποιείτο ως ναυτών, μετεδόθη δ’ έπειτα εις το ξενοδοχείο Ντελή-Μιχάλη και τη λαικήν συνοικίαν. Τα γραφεία του ατμοπλοικού πρακτορείου Χατζή-Δαούτ, το ξενοδοχείον Χατζή-Μαργαρίτη, το ωρολογοποιείον Αγκωπ, το ραφείον Αβρααμ Χαδεμ, το ξενοδοχείον Καπάτη, το υποκατάστημα της Τραπέζης Θεσσαλονίκης και άλλα παρακείμενα καταστήματα απετεφρώθησαν. Πυρκαιαί εξερράγησαν και εις άλλας συνοικίας. Το ξενοδοχείον «Ρούμελη», ιδιοκτησία Λεφάκη, τα ακίνητα Τιμαρέλη (Φιμερέλη) και Τακέλλα, Μιλλιόν, Γούδα, Βερμόζα, Ιωάννου, το καφενείον Φεμέρογλου, τα γραφεία Σιγγερ, το λιμεναρχείον, το πρακτορείον Μεσσαζερη, η οικία και τα καταστήματα αδελφών Καψελλέρη, αι σιταποθήκαι των σιδηροδρόμων, το κατάστημα του τελωνείου, ο μέγας ατμόμυλος Πρωτοπαππα, ... κατεστράφησαν εκ του βομβαρδισμού και των πυρκαιών. Όλες αι φορτηγίδες και τρείς ατμάκατοι ευρισκόμενοι εν τω λιμένι κατεβυθίσθησαν.»
«Λιθογραφία με απεικόνιση τον βομβαρδισμό του Δεδέαγατς σε κουτί Αγγλικών τσιγάρων.»
«Αι περιουσίαι και το Δεδεαγατς εν γένει κατά τα 9 ½ ήτο και είναι ελληνικά έστω και αν είχον εκδιωχθεί οι Έλληνες, γνωρίζει δε η Αγγλία τούτο ως και τας βλέψεις της Ελλάδος. Οπωσδήποτε και αν έχει το πράγμα οι Άγγλοι βομβαρδίζοντες δεν ήσαν εν τάξει έστω και αν ήσαν Βουλγαρικά. Το διεθνές δίκαιον ορίζει ότι δεν βομβαρδίζονται ανοχύρωται πόλεις-τοιούτον δε ήτο το Δεδεαγατς, διότι είνε βέβαιον ότι ούτε οχυρώματα ούτε τορπίλλας είχε. Και αν ήτο ωχυρωμένον, το διεθνές δίκαιον ορίζει ότι προ του βομβαρδισμού ο στόλαρχος οφείλει να προειδοποιήση τας μεν αρχάς να καταστρέψουν αι ίδιαι τας τορπίλλας και οχυρώματα, τους δε αμάχους να φύγουν. Η αντίληψις της ελληνικής Κυβερνήσεως είνε ότι ο βομβαρδισμός δεν εγένετο εν τάξει. Η Ελληνική Κυβέρνησις δεν δύναται να διαμαρτυρηθή εφ’όσον το Δεδεαγατς ήτο υπό την κατοχήν της Βουλγαρίας. Εν τούτοις επι τη βασει των υποβληθησομένων αιτήσεων των Ελλήνων θα ζητήση αποζημιώσεις.»
Σε άλλο όμως φύλλο της ίδιας εφημερίδας φαίνεται ότι η κυβέρνηση διέψευσε τις πληροφορίες για αποζημίωση:
«Κατ΄επισήμους πληροφορίας η Κυβέρνησις εις ουδεμίαν πρόκειται να προβή διαμαρτυρίαν δια την υπο του συμμαχικού στόλου κατά τον βομβαρδισμόν του Δεδεαγάτς καταστροφήν των οικιών και καταστημάτων των εκεί Ελλήνων και να ζητήση ως διεδόθη την αποζημίωσίν των. Κατά τας αυτάς ανωτέρω πληροφορίας η Κυβέρνησις δεν δύναται να αξιώση την αποζημίωσιν των εκ του βομβαρδισμού παθόντων Ελλήνων, διότι κατά τα διεθνώς νόμιμα τα ακίνητα εν περιπτώσει φθοράς κατά τον πόλεμον δεν αποζημιούνται.»
Αυτή ήταν η ιστορία της Ελληνικής κοινότητας του εξωτικού, πολυεθνικού και πολυφυλετικού Δεδεαγατς, μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Όλες αυτές οι ιστορίες ξεχάστηκαν, οι άνθρωποι έφυγαν, τα κτίρια εξαφανίστηκαν, έμεινε μόνο η δική μας ανάγκη να έχουμε στίγμα, σημείο αναφοράς και ρίζα καταγωγής, οση περισώζεται, και αφήνει ένα ίχνος και ίσως μιλάει γι' αυτό που κάποτε είχε αξία, όπως το σημερινό εκκλησιαστικό μουσείο (Λεονταρίδειος Σχολή), ο Ναός του Αγίου Νικολάου και το τρίτο Νηπιαγωγείο δίπλα, η υλική παρακαταθήκη των δεδεαγατσιανών σε μας.
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ Α.ΠΟΙΜΕΝΙΔΗ 1952 (ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ Θ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ 1988)
2. ΤΕΜΙΡΤΣΙΔΗ ΜΑΡΙΑ «από το Δεδεαγατς στην Αλεξ/πολη». Μετ/κή διατριβή.-
3. ΘΡΑΚΙΚΗ ΣΤΟΑ ΛΕΥΚΩΜΑ ΘΡΑΚΗΣ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1932
4. Παντελής Αθανασιάδης http://sitalkisking.blogspot.gr
5. Μαρία Χατζηκάλου «ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΕΚ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ 1909»
6. Οδηγός της Ελλάδος. Νικολάου Γ. Ιγγλέση, έτος γ' τόμος Α' των ετών 1910-1911.-
7. ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ: ΕΜΠΡΟΣ ,ΣΚΡΙΠ, ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ ΦΑΡΟΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ.-
8. Κανονισμός της κοινότητος ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 1912.
9. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος»
2. ΤΕΜΙΡΤΣΙΔΗ ΜΑΡΙΑ «από το Δεδεαγατς στην Αλεξ/πολη». Μετ/κή διατριβή.-
3. ΘΡΑΚΙΚΗ ΣΤΟΑ ΛΕΥΚΩΜΑ ΘΡΑΚΗΣ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1932
4. Παντελής Αθανασιάδης http://sitalkisking.blogspot.gr
5. Μαρία Χατζηκάλου «ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΕΚ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ 1909»
6. Οδηγός της Ελλάδος. Νικολάου Γ. Ιγγλέση, έτος γ' τόμος Α' των ετών 1910-1911.-
7. ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ: ΕΜΠΡΟΣ ,ΣΚΡΙΠ, ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ ΦΑΡΟΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ.-
8. Κανονισμός της κοινότητος ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ 1912.
9. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος»
10. Φωτοαρχειο: Γ. Αλεπάκου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου